مقدمه:
در حال حاضر تعلیم و تربیت مهمترین اصل توسعۀ هر کشور است و رسالت انتقال مجموعه باورها، اندیشه ها، رفتارها و مهارتهای جامعه به نسل جدید بر عهده آموزش وپرورش است.در واقع هر گونه پیشرفت
و تحول در جامعه مستلزم آموزش و پرورش صحیح و قوی است،از آنجا که موفقیت آموزش و پرورش به عوامل آن وابسته است ودر میان مجموعه عوامل معلمان مهم ترین نقش را ایفا می کنند ،معلمان توجه ویژه ای را می طلبند. چنانکه هیچ کشوری نمی تواند از سطح معلمانش بالاتر رود (دهقان،1376).
درک حساسیت نقش معلمان در فرایند تعلیم و تربیت از سوی عموم مردم جامعه و ارزش نهادن بر آن به مفهومی اشاره دارد که در جامعه شناسی معادل منزلت و پایگاه اجتماعی است.پایگاه اجتماعی، ارزشی است که یک گروه به یک نقش می دهد (آریانپور،1356).
در این تحقیق بحث ما نقش معلمان و ارزشی است که جامعه برای آن قائل می شود. یکی از عوامل مهم در ایفای شایسته نقش معلمان انگیزۀ قوی آنهاست(رامانادان،1996)، و از عوامل مهم در برانگیخته شدن انگیزۀ و ایجاد رغبت شغلی معلمان این است که معلمان از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردار باشند. با این وجود شواهد و تحقیقات پیشین که توسط شهین بهمنی در سال 1380 ، برزگر و نویدی در سال1380 ، راضیه نوری در سال 1375و ... ، نشان می دهد که منزلت اجتماعی معلمان در جامعه ما بسیار پایین است.این یک واقعیت است که فارغ التحصیلان پسر تمایل کمتری برای ورود به حرفه معلمی نشان می دهند ودر بعضی کشورها معلمی بیشتر به عنوان حرفه زنان در نظر گرفته می شود(مختاری،1372).
جایگاه معلمان و پایگاه اجتماعی آنان یکی از موضوعات نگران کننده در دهۀ گذشته بوده است و این نگرانی به صورت بین المللی درآمده است، تلاشهای بسیاری برای پیداکردن عوامل مؤثر در پایگاه اجتماعی معلمان در سطح جهانی صورت گرفته، تا از این طریق بتوان منزلت اجتماعی معلمان را ارتقاء بخشید(مک نیکل،1996). در ایران با استناد به تحقیقات انجام گرفته چنانچه به عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان توجه شود وبا شناخت این عوامل برای رفع مشکلات تلاش شود ،بی تردید درامر آموزش و پرورش اثرات مثبت بسیاری خواهد داشت . این امر محقق را واداشت تا با انجام چنین تحقیقی در جهت عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان قدمی در این راه مهم بردارد.
بیان مسئله و اهمیت موضوع:
برای اینکه معلمان به عنوان یکی از ارکان اصلی آموزش و پرورش ،بتوانند نقش خویش را به خوبی ایفا کنند ،باید از منزلت و پایگاه اجتماعی شایسته ای برخوردار باشند.چنانچه پیاژه می گوید:زیباترین طرح اصلاح و بازسازی نظام آموزشی، در صورتیکه معلم به تعداد کافی و با کیفیت مطلوب در اختیار نباشد، با شکست روبرو خواهد شد(صافی،1376).اگر باور عمومی بر این باشد که "بهترین ها ، بهترین ها
را می سازند" به پایگاه اجتماعی معلمان اهمیت فوق العاده ای خواهد یافت (برزگر و نویدی،1380).معلمی که از پایگاه اجتماعی بالا برخوردار است،می تواند الگویی مناسب برای دانش آموزان باشد.بر اساس مطالعات انجام گرفته در کشورهایی که از لحاظ آموزشی پیشرفته در معلمان از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردارند و شمار داوطلبان این شغل بیشتر از مشاغل دیگر است،چنانچه در ژاپن اعتقاد دارند که "شایستگی نظام آموزشی به اندازه شایستگی معلمان آن است"(امین ورزرلی،1379).تحقیقات نشان
می دهدکه تقریبادرتمام کشورهای اروپایی معلمان از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردارند (براهنی،1354).
در حالی که درایران مانند بسیاری از کشورهای درحال توسعه معلمان نه تنها به شغل خودافتخار نمی کنند بلکه احساس سرشکستگی نیز می کنند همچنین،این نگرش در جامعه ایجاد شده که اغلب افرادی که به حرفه معلمی روی می آورند ، در تصدی مشاغل دیگر توفیقی نیافته یا سرمایه ای برای فعالیتهای اقتصادی
و تجاری نداشته اند (برزگر و نویدی،1380). درچنین شرایطی استقبال نکردن فارغ التحصیلان و جوانان از شغل معلمی چندان باعث تعجب نیست،این وضعیت سبب روی گردانی افراد با هوش و مستعد از شغل معلمی،افت کیفیت آموزشی،ناکامی نظام آموزش و پرورش در نتیجه برون داد و محصول نامناسب می شود.
در نتیجه، این موضوع محور بحث مجامع بین الملل قرار گرفته است. چنانچه در اکثر کشورهای جهان معلمان از پایگاه اجتماعی مناسبی برخوردار نیستند و در گزارشی از یونسکو به نحو متقاعد کننده ای استدلال شده که آنچه در حال حاضر در اکثر کشورها از معلمان انتظار می رود ،با پاداش ها و حقوقی که دریافت می کنند تناسبی ندارد» (آنتوان دی گراو،1998) بنابراین می توان گفت بزرگداشت معلمان
و شناسایی عوامل مؤثر در آن جهت اعتلای پایگاه اجتماعی آنان به اندازه خود تعلیم و تربیت حائز اهمیت است.
در این راستا محقق تصمیم گرفت پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه سه قشر که بیشتر با معلمان
در ارتباطند یعنی دانش آموزان و اولیاء آنان همچنین خود معلمان مورد ارزیابی قرار دهد.و اینکه هر کدام از این سه گروه چه عواملی را در پایگاه اجتماعی معلمان مهمتر می دانند.تا از این طریق عوامل مؤثر در پایگاه اجتماعی معلمان شناخته شود و شیوه ها و را هکارهایی مناسب جهت اعتلای منزلت عنصر اصلی آموزش و پرورش (معلم) به کار گرفته شود و در نهایت به بهبود کیفی تعلیم وتربیت در کشور منجر گردد.
اهداف تحقیق:
اهداف کلی:
1- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان از دید گاه دانش آموزان ، اولیاء دانش آموزان وخود معلمان.
2-شناسایی عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه ، معلمان ، دانش آموزان و اولیاء آنان .
اهداف جزئی:
1- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان ازدیدگاه خود معلمان .
2- شناخت عوامل مؤثر بر پایگاه اجتنماعی معلمان از دیدگاه خود معلمان .
3- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه دانش آموزان .
4- شناخت عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه دانش آموزان .
5- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه اولیاء دانش آموزان .
6- شناخت عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه اولیاء دانش آموزان .
سوالات تحقیق:
از دیدگاه معلمان پایگاه اجتماعی آنان چگونه ارزیابی می شود ؟
از دیدگاه اولیاء دانش آموزان پایگاه اجتماعی معلمان چگونه ارزیابی می شود؟
از دیدگاه دانش آموزان پایگاه اجتماعی معلمان چگونه ارزیابی می شود؟
آیابین عوامل جمعیت شناختی معلمان و نگرش آنان نسبت به پایگاه اجتماعی خویش رابطه وجود دارد؟
آیابین عوامل جمعیت شناختی اولیاء دانش آموزان ونگرش آنان نسبت به پایگاه اجتماعی معلمان رابطه وجود دارد؟+
آیابین عوامل جمعیت شناختی دانش آموزان و نگرش آنان نسبت به پایگاه اجتماعی معلمان رابطه وجود دارد؟
7- از دیدگاه معلمان چه عواملی بر پایگاه اجتماعی آنان مؤثر است؟
8- از دیدگاه اولیاء دانش آموزان چه عواملی بر پایگاه اجتماعی معلمان مؤثر است؟
از دیدگاه دانش آموزان چه عواملی بر پایگاه اجتماعی معلمان مؤثر است؟
تعاریف متغیرهای تحقیق
تعاریف نظری:
1) پایگاه۱:
ماکس وبر پایگاه را جای اشخاص در سلسه مراتب حیثیت(یعنی به عنوان منزلت)به کار می برد.به عبارت دیگر، ماکس وبر وجه زندگانی ، شیوه مصرف ، شیوه سکونت ، لباس پوشیدن ، ازدواج کردن و....
را در بر می گیرد (هندراس و گورویچ ترجمه پرهام،1365).
برخی جامعه شناسان مانند ت.ه مارشال نیز پایگاه را هم معنای منزلت می دانند و این دو مفهوم را به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می دهند(کوپر1989 به نقل از شعبانی1378).
2)پایگاه اجتماعی ۲ :
پایگاه اجتماعی را رالف لینتون عبارت از موقعیتی خاص در نظام اجتماعی می داند. به عبارت دیگر، در این تعریف پایگاه به آن چیزی که فرد است اطلاق می شود (ابر کرومبی1984، ترجمه بهمنی 1380). برخی جامعه شناسان پایگاه اجتماعی را مساوی با احترام یا منزلت می دانند (کوپر1989، ترجمه بهمنی1380). بروس کوئن معتقد است که پایگاه اجتماعی عبارت است از موقعییت اجتماعی یک فرد در گروه یا رتبه یک گروه در مقایسه با گروههای دیگر(کوئن1370 ترجمه بهمنی1380).
3)روابط انسانی:
روابط انسانی در یک سازمان آموزشی عبارت از فرایند برقراری حفظ و گسترش رابطۀ هدفدار دو جانبه و پویا بین گروه در یک نظام آموزشگاهی است که با ارضاء نیازهای اجتماعی و روانی فرد درگروه سبب تفاهم ، احساس رضایتمندی و سودمندی متقابل و ایجاد زمینه های اعتماد و در نتیجه نیل به اهداف سازمان آموزشی می شود (میر کمالی1370) .
4)خصوصیات تخصصی:
غرض از خصوصیات تخصصی این است که معلم در رشته هایی که تدریس می کند مانند ادبیات، علوم ، ریاضی و ..... اطلاعات نسبتا جامع و کافی داشته باشد و به مطالب درسی مسلط باشد(تقی پور ظهیر1369).
5) معلومات حرفه ای:
معلم، علاوه بر شایستگی عقلی و صلاحیت علمی، نه تنها باید دارای اطلاعات و نگرشهای تربیتی لازم باشد بلکه بتواند آنها را در عرصه عمل یعنی آموختن و هدایت کردن به اجرا بگذارد (تقی پور ظهیر1369).
6)آموزش ابتدایی:
این اصطلاح در عرف بین الملل به اولین مرحله از آموزش رسمی اطلاق می شود که گروه سنی 6-7 الی 12-11 سالگی را در بر می گیرد.
7)آموزش راهنمایی:
دوره خاصی از تعلیم و تربیت است که در کشور ما پس از دوره پنج ساله ابتدایی است که سنین
11-12 الی 14-15 سال را در بر می گیرد که دانش آموزان را برای دوره دبیرستان یا متوسطه آماده
می سازد.
8)آموزش متوسطه:
در عرف بین الملل دومین مرحله از آموزش رسمی است اما در ایران سومین دوره یعنی دوره پس از راهنمایی اطلاق می شود مؤسسات بین المللی تعلیم و تربیت دوره متوسطه به طور توافقی گروه سنی 12-11 الی 18-17 سال در نظر گرفته اند (آقازاده ،1370) اما در ایران از سن 15-14 الی 18-17 سالگی را در
برمی گیرد.
9)درآمد:
عبارت است از دستمزد یا حق الزحمه که در مقابل کار و تلاش شخص یا گروه عاید می شود.
10)سیاستهای دولت:
به معنای اولویت دادن به تعلیم و تربیت،منابع انسانی،روشن کردن جایگاه معلم برای اجتماع،پرداخت بهای ملموس به این بخش و بیرون آمدن از تفکراینکه آموزش و پرورش صرفا یک مصرف کننده است
و در آمدزاست.که در این تحقیق نقش آن را در پایگاه اجتماعی معلمان طریق پرسشنامه باگنجاندن چند سوُال از دیدگاه معلمان پرسیده می شود.
11)امکانات مادی:
شامل نوع مسکن ، حقوق و مزایا ، توزیع عادلانه درآمد و فرصتها ، امنیت شغلی و تشکیلات صنفی معلمان است.
12)گزینش و تربیت معلم:
سیاستها و شیوه های جذب نیروهای انسانی و توجه به دانش و تخصص آنان ، کیفیت برنامه های تربیت معلم و خودباوری در معلمان و خود پنداره مثبت ایشان ، که با پرسیدن چند سؤال در پرسشنامه معلمان نقش آن در پایگاه اجتماعی معلمان مشخص می شود.
13)مدیریت نیروی انسانی:
انضباط شائبه (رابطه روشن بین پاداشها و عملکردها) مدیریت صحیح ارزشیابی دقیق ، تقویت شایستگان ، امکانات و تجهیزات آموزشی در جهت کارایی بیشتر نظام آموزش و پرورش.
تعاریف عملیاتی:
1) پایگاه اجتماعی معلمان: این تحقیق میانگین نمره ای که فرد به سؤالات 1 تا 10 در هر پرسشنامه می دهد تعیین کننده پایگاه اجتماعی معلمان از دید اوست.
2) دانش آموزان: در این تحقیق شامل کلیه دانش آموزان دوره متوسطه در سالهای اول، دوم، سوم و پیش دانشگاهی است.
3) اولیاء: شامل کلیه اولیاء دانش آموزان در سه دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه است.
4) معلمان: شامل کلیه معلمان، مدیران، معاونان مدارس در سه دوره ابتدایی، راهنمایی، متوسطه است.
5) عوامل جمعیت شناختی
1-5) برای معلمان شامل جنس، سطح تحصیلات(دیپلم،فوق دیپلم و لیسانس، فوق لیسانس و بالاتر)، دورۀ تحصیلی( ابتدایی، راهنمایی و متوسطه) می شود.
2-5) برای دانش آموزان شامل جنس، رشته تحصیلی( ریاضی، تجربی، انسانی و فنی)، نوع مدرسه( دولتی، غیرانتفاعی)، پایه تحصیلی( اول، دوم، سوم و پیش دانشگاهی) و پیشرفت تحصیلی( بالا، متوسط، پایین)
می شود.
3-5) برای اولیاء شامل جنس، سطح تحصیلات( تا دیپلم، فوق دیپلم، لیسانس و بالاتر) و وضعیت اقتصادی خانواده( بالا، متوسط، پایین) می شود.