برگرفته از تارنمای آذرپادگان
قفقاز و دیرینه سیاسی و تاریخی آن و نقش عوامل پانترکسیم و مارکسیسم در تحریف تاریخ
دکتر جعفرزاده افشین
پیشینه تاریخی آذربایجان و ناحیه‌ای که اکنون به نام آذربایجان شوروی سابق یا جمهوری آذربایجان در قفقاز نامیده می‌شود ، برای کارشناسان و دانشمندان ژئوپولتیک به روشنی آشکار بوده و اهل خرد و پژوهش را در این مقوله اختلاف چندانی نیست .
سرچشمه‌های ادبی و متن‌های معتبر تاریخی و نقشه‌های جغرافیای بجا مانده از گذر سال‌ها ، چنان فراوانند که محافل آکادمیک و نظریه‌پردازان برجسته در کلیات قضیه اختلاف چندانی نداشته و فقط پاره‌ای از تفاوت‌ها در آرای دانشمندان در مسایل جزیی یافت می‌شود .
با بررسی و پژوهش ، درصدها ، کتاب و مقاله و نقشه و نظریه ، به سهولت می‌توان یافته‌های زیر را به گونه‌ی سرخط‌وار و مجمل ارائه کرد :
1 سرزمینی که پس از انقلاب اکتبر 1917 شوروی و تشکیل دولت به دست حزب مساوات در باکو ، به رهبری محمد امین‌رسول‌زاده « جمهوری مستقل آذربایجان» نامیده شد ، به گواهی منابع معتبر ادبی و تاریخی و . . هرگز در گذشته بدین‌نام از آن یاد نشده و تا آن زمان در روزگار باستان « آلبانیا و یا آلبان» و پس از حمله اعراب « اران یا البران» و نیز پس از پذیرش اسلام ، بخش مسلمان‌نشین ماورا@ قفقاز نامیده می‌شد .
محمد امین رسول‌زاده خود یکی از اندیشه ورزان مشرب دموکراسی اجتماعی یا « سوسیال دمکراسی» در اثنای خیزش مشروطه بود که پس از پیروزی جنبش مشروطیت ایران در کنار تلاش‌های اجتماعی و سیاسی و هموندی « حزب دمکرات ایران» روزنامه « ایران نو» را در تهران منتشر می‌نمود . وی پس از شرایطی که به انحلال حزب دموکرات ایران در آن زمان انجامید ، تلاش‌های فکری و عملی خود را در راستای اتحاد ترک زبانها در شمال رود ارس و بخش مسلمان‌نشین قفقاز متمرکز نمود واین در شرایطی بود که سران جنبش ترک‌های جوان یا « ژون ترک‌ها» با یک روند شبه کودتایی به رهبری انور پاشا در عثمانی به قدرت رسیده بودند .
تلاش‌های پان تورانسیتی که پایه‌ی فکری آن را می‌توان در عبارت « همه ترک زبانان جهان در ملی واحد» خلاصه نمود ، در سال‌های 1908 که دومین جنبش مشروطه عثمانی قوت یافت و به دنبال ارتباط‌های پی‌گیر مابین پان تورانیست‌های عثمانی و قفقاز ، در سال 1911 « حزب دمکراتیک اسلامی» ، « مساوات» در شهر باکو پی‌ریزی شد . حزب مزبور که سرانجام به « حزب مساوات» موسوم گشت ، کوشش‌های درخوری را در سیر جنبش‌های ضد امپراتوری روسیه تزاری انجام داد و با توجه به این که با شروع جنگ جهانگیر یکم در سال 1914 امپراتوری‌های عثمانی و روسیه تزاری در دو جبهه مخالف قرار داشتند ، سرزمین قفقاز پس از سقوط دولت امپراتوری تزاری در اکتبر 1917 ، مقارن سپتامبر سال 1918 به اشغال سپاهیان عثمانی درآمد .
در همین زمان « حزب مساوات» با حمایت تلویحی سپاه عثمانی در ژوئن 1918 استقلال بخش مسلمان‌نشین قفقاز را زیر عنوان « جمهوری آذربایجان» اعلام نمود . و محمد امین رسول‌زاده خود عهده‌دار پست ریاست جمهوری شد . با پیروزی بلشویک‌ها در نبردهای داخلی و اشغال این سرزمین در 28 آوریل 1920 ، دولت مساواتی‌ها ساقط گشته و حکومت وقت اتحاد شوروی نام آذربایجان را کماکان با عنوان « جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان» نگاه داشت .