گیاهان و گلها خاموشترین و زیباترین شاهکار خلقت و یکی از بهترین هدایای الهی به انسان است که سرشار از طراحی برتر خداوند توانا، مواد مغذی و عناصر درمانی گوناکونی بوده و تماشای گل و گیاه در هر کشور و هر اجتماعی به منزله سنبل شکوه و آرامش خاطر و هدیه ارزنده افراد به یکدیگر می باشد. ازدیاد پرورش و نگاهداری گلها به ترفندها و تجربه خاص و اطلاعات پیشرفته علمی و عملی نیاز دارد. گلکاری و گلداری در دنیا امروز بیش از گذشته توسعه یافته است.
گل و گلکاری از ازمنه کهن تا امروز با خون ایرانی آمیخته و هنوز هم آثار این عشق و علاقه در فرهنگ ایران زمین پایدار است، پادشاهان پیشدادی مخصوصاً منوچهر شاه که علاقه وافری به گل و گیاه داشتند، در حین کوچ، بذور گیاهان وحشی یا بوته آنها را جمع آوری می کردند و وقتیکه در فلات ایران اسکان یافتند، خود طراحی باغ کرده و بوته گلها و یا بذر آنها را با ذوق و سلیقه خاص خود در آن مکان کشت می نمودند. اگرچه در آن دوران هنوز گلها به صورت امروزی اصلاح شده نبودند و حالت وحشی و خودرو داشتند، ولی با ترتیب و هماهنگی رنگ خود، به محیط زندگی، زیبایی خاصی می بخشیدند. فرهنگ پرورش گل از همان دوران قدیم مرسوم و تا امروز ادامه یافته و موجب علاقه ایرانیان به گل و گیاه شده است و از آنجائیکه گلکاری دارای اهمیت فرهنگی و آموزشی ارزنده است.
تأسیسات باغبانی
تأسیساتی که برای رویانیدن بذر و قلمه، و یا پیوند زدن و در نهایت کشت و پرورش و نگاهداری بسیاری از محصولات در خارج از فصل طبیعی آنها، در باغبانی ضروری است، به دو دسته تقسیم می شود:
یکی تأسیساتی که در آنها تنظیم درجه حرارت و نور و رطوبت هوا امکان‌پذیر است، مانند گلخانه و شاسیهای گرم که در آنها بذر رویانده می شود، قلمه ها ریشه دار می شوند و یا بسیاری از نباتات را نگاهداری می کنند. دیگری تأسیساتی که نباتات ظریف با برگهای نازک را قبل از بردن به محل اصلی در آنجا قرار می دهند تا نسبت به شرائط محیطی مقاومت بیشتری کسب کنند. شاسیهای سرد و پناهگاه هائی که فقط دارای سقف می باشند جزء این دسته اخیر محسوب می شوند. گلخانه ها و شاسیهای گرم و سرد در بعضی از مواقع سال برای هر دو منظور بالا به کار برده می شوند.
الف- گلخانه
برای به دست آوردن محصول در تمامی طول سال، از گلخانه ها استفاده می شود. گلخانه ها بایستی به نحوی ساخته شوند که حداکثر نور خورشید را کسب کنند و نیز تنظیم عواملی چون درجه حرارت، درجه رطوبت و تهویه در آنها به آسانی امکان پذیر شود.
- محل گلخانه:
گلخانه باید در نزدیکی بازار باشد، چه حمل بعضی از محصولات گلخانه‌ای(گلهای گلدانی) به نقاط دور دست مقرون به صرفه نیست. همچنین در محلی احداث شود که شرایط طبیعی برای کاشت محصولی که در نظر است در آنها پرورش یابد به بهترین وجه فراهم باشد. در ایران به دلیل آسمان روشن و آفتاب زیاد، کمبود نور مطرح نیست؛ برعکس مسئله گرمی هوا و شدت نور در فصل تابستان است که کشت و کار در گلخانه ها را بدون کاهش درجه حرارت غیر ممکن می سازد.
در محل گلخانه ها باید برق و آب فراهم باشد و به علاوه در فصل زمستان به آسانی سوخت گلخانه تأمین شود. موضوع کارگرانی که در گلخانه کار می کنند خود می تواند مشکل به بار آورد، چه در نقاط دوردست فراهم کردن کارگر به آسانی مشکل به بار آورد، چه در نقاط دور دست فراهم کردن کارگر به آسانی امکان پذیر نیست. زمانی که محل گلخانه مشخص شد، بایستی به عوامل دیگر اندیشید. موضوع آب، خاک، باد و نور آفتاب هریک بایستی به دقت بررسی شود. کیفیت و کمیت آب بسیار مطرح است. گرچه در گلخانه می شود از مخلوط ها به کار برده می شود و همچنین مواد دیگر نظیر تورب، ماسه، شن و غیره باید پیش بینی شود. موضوع زه کشی خاک، به نحوی که آب اضافی در خاک گلخانه ها و فضای اطراف آن باقی نماند، یکی از مهمترین مسائل اولیه است. مسیر احداث گلخانه ها بی ارتباط با جهت بد نیست. همچنین گلخانه ها باید به نحوی ساخته شوند که در ماه های زمستان گیاهان از حداکثر نور خورشید بهره مند شوند.
- اندازه گلخانه :
اندازه گلخانه بستگی به نوع محصولی که در آن پرورش می یابد، دارد. گلهای گلدانی را می توان به آسانی در گلخانه های کوچک پرورش داد. اطاقی که در کنار گلخانه ساخته می شود برای جا به جا کردن و پاره ای عملیات کشت و کار به کار می رود. چندین گلخانه کوچک را می توان به یک اطاق کار راه داد. و همچنین از یک مرکز حرارتی برای تمام آنها استفاده کردو نظر به این که هر یک از محصولات گلهای گلدانی به شرائط ویژه ای، مخصوصاً از نقطه نظر درجه حرارت، نیازمند می باشند، می توان هر یک از گلخانه های کوچک را برای یک محصول به خصوص اختصاص داد و در آن شرائط مورد نیاز را فراهم کرد. برعکس برای پرورش گل، به منظور محصول گل بریده، گلخانه های بزرگ در نظر گرفته می شوند.
اندازه گلخانه بایستی به نحوی باشد که از نظر اقتصادی احداث آن مقرون به صرفه باشد. احداث گلخانه های باریکی که دارای سقف دو طرفه اند و زمین کمی را اشغال می کنند، معمولاً مقرون به صرفه اند، لیکن این گلخانه ها معمولاً به علت سایه دیواره ها و یا اسکلت فلزیشان سایه تر از گلخانه های بزرگ می باشند و تنظیم درجه حرارت و تهویه آنها نیز به آسانی امکان پذیر نیست.
اندازه گلخانه ها و نظم و ترتیب چند گلخانه کوچک چنان طرح ریزی می شود که کار کردن در آنها آسان باشد و از کارگر حداکثر راندمان فراهم آید. همچنین کارهائی نظیر حمل گلدانهای گل به محل خروج و یا برداشت محصول گل و بسیاری عملیات دیگر که در گلخانه انجام می شود بایستی به آسانی امکان پذیر باشد.
زمانی که ساختمان گلخانه طرح ریزی ومی شود به موضوع طول، عرض و عمق بسترهای کاشت و به مسائل گرم کردن گلخانه در ماه های سرد و سرد کردن آن در ماه‌های گرم و تهویه آن توجه کافی می شود و این توجه و اقدام هرگز نباید به زمانی که گلخانه ساخته شده است موکول شود.
3- اسکلت گلخانه:
عبارت از پایه های دیواری است که به فاصله حدود 3 متر از هم به صورت ردیف قرار می گیرند و اسکلت بندی سقف بر روی آنها مستقر می شود. در صورتی که چندین گلخانه کنار هم ساخته شوند، حد فاصل بین دو گلخانه از یک ردیف پایه تشکیل می شود و دیواری در بین آنها به وجود نمی آید. شیب سقف ها در گلخانه‌های مختلف بسته به بزرگی و کوچکی و شکل گلخانه و موقعیت جغزافیایی محل متفاوت است. در کرج و در یک گلخانه معمولی، این شیب نسبت به خط قائم حدود 45 درجه است. در محل اتصال دو سقف، در بالا، خط الرأسی ایجاد می شود که در طول اتصال دو سقف، در بالاؤ خط الرأسی ایجاد می شود که در طول گلخانه ادامه می یابد. در محل تلاقی دیواره و سقف، جائی که بعداً به صورت ناودان در می‌آید، و روی پایه ها، تیرهای آهن قرار می گیرد. مابین این تیرهای آهنی و خط‌الرأس، میله های آهن قرار می گیرد. مابین این تیرهای آهنی و خط الرأس، میله‌های فلزی به موازات آنها و فواصل مساوی مستقر می شوند. در صورتی که گلخانه بزرگ باشد تعداد این میله ها بیشتر شده، دو تا سه ردیف کار گذاشته می شود. اگر پوشش روی گلخانه شیشه ای باشد، یک شبکه از میله های فلزی باریکتر به فواصل 60 سانتی متر روی میله های فلزی که قبلاً ذکر شد، قرار می گیرند. در گلخانه های بزرگ پایه های آهنی دیواره ها، که متقابل هم هستند، توسط بست های آهنی طویل، در فضای فوقانی گلخانه به هم متصل می شوند و این لوله ها با بست هائی که اندازه آنها متفاوت خواهد بود به میله های فلزی سقف که به فواصل مساوی از هم نصب شده اند، اتصال می یابد تا استحکام بیشتری به وجود آید.
4- پوشش گلخانه:
دیواره گلخانه ها تا ارتفاع حدود یک متر از بتون و سیمان است و ادامه آن از شبکه های فلزی ساخته می شود که در این شبکه ها شیشه نصب می شود. در سقف نیز شبکه ها به نحوی ساخته می شوند که با فواصل و اندازه مشخص، مانند قاب شیشه‌ها را در بر می گیرند. اگر قرار باشد گلخانه به وسیله ورقه های پلاستیکی پوشانیده شود، در این صورت شبکه فلزی سقف را میله های باریکی تشکیل می دهد که به فواصل 120 سانتی متر از هم قرار می گیرند.
اسکلت فلزی سقف بسته به این که شیشه و یا ورقه پلاستیکی، گلخانه را می پوشاند، متفاوت خواهند بود، و این بیشتر مربوط به تعداد میله های فلزی است که در سقف شیشه ای اضافه می شود.