روحانیت معاصر، وامدار تلاش هزار ساله حوزه های علمیه شیعی است. از آن منبع فیاض اعتبار کسب کرده و با اتکا به آن، قدرت تسخیر قلوب و بسیج توده ها را یافته است. به عبارت دیگر، هزاران انسان برگزیده، عمرها را به طهارت و تقوا گذراندند و مجموعه های علمی گرانبهایی ارائه نمودند تا به تدریج، ملت به روحانیت اعتماد پیدا کند.
حوزه های علمیه، میراث جهاد علمی و عملی فرزانگان و فرهیختگان است. حوزه به عنوان سرچشمه تفکرات ناب دینی، توانست بذر ایمان را در جامعه بکارد، شهد اعتقاد و باور دینی را در کام جان ها بریزد و امواج خانمان سوز الحاد و تردید را بشکند.
حوزه میراث جهاد مخلصانه عالمان دین است. جهاد ایشان با ستمگران، مستبدان و استعمار گران شرقی و غربی، حوزه را در پیشانی مبارزات اجتماعی و سیاسی کشور قرار داد. به شهادت تاریخ، در تمام قیام ها و جنبش هایی که از آغاز غیبت کبری تا کنون علیه ستم صورت گرفته، یک یا چند عالم شیعه، رهبری قیام ها را بر عهده داشته اند و یا در آن قیام ها نقش آفرین بوده اند و تا پای جان ایستاده اند.
از جمله نقش میرزا کوچک خان (که خود یک طلبه علوم دینی بود) در نهضت جنگل، شیخ محمد خیابانی در قیام تبریز ، میرزای شیرازی در نهضت پر شکوه تحریم تنباکو، آیت الله کاشانی در نهضت ملی شدن صنعت نفت، شهید آیت الله سید حسن مدرس در مبارزه طولانی مدت علیه رضاخان، و بالاخره نقش امام خمینی (ره) که انقلاب اسلامی ایران توسط ایشان به پیروزی رسید، قابل توجه است.
همزمان با انقلاب نیز شهید آیت الله سعیدی، مرحوم طالقانی، شهید آیت الله غفاری و بسیاری دیگر از علما و طلاب علوم دینی نقش عمده ای ایفا کردند.
پس از انقلاب نیز با شهادت آیت الله مطهری، آیت الله مفتح، آیت الله باهنر، دکتر بهشتی، آیت الله مدنی و... توسط منافقین ثلمه ای به جامعه وارد شد.
امام راحل در این مورد می فرمایند:
روحانیون مبارز و متعهد اسلام... همیشه پیشتاز و سپر بلای مردم بوده اند. بر بالای دار رفته اند و محرومیت ها چشیده اند. زندان ها رفته اند و اسارت ها و تبعیدها دیده اند و بالاتر از همه، آماج طعن ها و تهمت ها بوده اند و در شرایطی که بسیاری از روشنفکران در مبارزه با طاغوت به یأس و ناامیدی رسیده بودند، روح امید و حیات را به مردم برگرداندند و از حیثیّت و اعتبار واقعی مردم دفاع نموده اند و هم اکنون نیز در هر سنگری از خطوط مقدم جبهه گرفته تا مواضع دیگر در کنار مردمند و در هر حادثه غمبار و مصیبت آفرینی، شهدای بزرگواری را تقدیم نموده اند.
یکی از رزمندگان می گوید: روحانیت، همیشه نقش مهمی در گوشه و کنار این مرز و بوم دارند و باید بگویم که اگر روحانیون حضور نمی داشتند، پیروزی در جبهه نمی بود. برای این که از نظر روحی و فکری ما را تقویت نموده و مطالب اسلامی را بر افکار جوانان پیاده کرده اند.
یکی از فرماندهان سپاه هم نقش روحانیت را چنین بازگو می کند: من در عملیات کربلای پنج، در شدیدترین پاتک دشمن، شاهد بودم که چند نفر روحانی، کار سه فرمانده لشکر را انجام می دادند و در همان حال، چند نفر روحانی که در کانال خطوط مقدم حضور داشتند، با یک بلندگوی دستی نیروها را تشویق به مقاومت می کردند. همین امر باعث شد پاتک شدید دشمن که خیلی هم به آن امیدوار بود، با مقاومت بچه های رزمنده دفع شود.
در گزارش عملیات «والفجر هشت» آمده است: در یکی از تیپ ها، 25 نفر روحانی غواص در شب عملیات برای رزمندگان معبر گشودند و در یکی از لشکرها، فرمانده غواصان آن لشکر یک روحانی بود.
به طور کلی، نقش روحانیون را در دفاع مقدس می توان به چند دسته تقسیم کرد:
1 مشروع دانستن دفاع مقدس توسط امام (ره) و علما و مراجع تقلید از قبیل آیت الله العظمی گلپایگانی (ره)، آیت الله العظمی اراکی (ره)، و آیت الله العظمی بهاءالدینی.
2 تشویق مردم به حضور در جبهه و بسیج آن ها.
3 تأثیر بر فرماندهان جنگ.