قتل ناشی از اشتباه
امیر شریفی خضارتی
مقدمه:جرایم علیه اشخاص از جمله مباحث مهم حقوق کیفری اختصاصی می‌باشد که به دو بخش جرایم علیه تمامیّت جسمانی و جرایم علیه شخصیّت معنوی تقسیم می‌شود. در این بین جرایم علیه تمامیّت جسمانی (مثل قتل، قطع عضو، جرح، ضرب، سقط جنین) نسبت به جرایم علیه شخصیّت معنوی (مثل توهین، افترا، قذف، نشراکاذیب) از اهمیت بیشتری برخوردار است. در بین جرایم علیه تمامیت جسمانی، جرم قتل نیز از همه مهمتر است چرا که بنا به تعریف، قتل عبارت است از سلب حیات از انسان زنده و به این ترتیب جرم قتل، با ارزش‌ترین موهبت الهی به انسان را که همان جسم و جان او باشد، از وی می‌گیرد.
بنابراین در همه نظامهای حقوقی دنیا جرم قتل از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار می‌باشد. جرم قتل دارای حالتهای ارتکابی مختلفی است که از جمله آنها <قتل ناشی="" از="" اشتباه="" در="" هدف=""> و <قتل ناشی="" از="" اشتباه="" درهویّت=""> می‌باشند که همواره حقوقدانان و حتی فقها نیز در مورد ارکان، عناصر، شرایط و مجازات این دو نوع قتل اختلاف نظر داشته‌اند. از این جهت بررسی تفصیلی مسائل اختصاصی مربوط به هرکدام از این دو نوع قتل، به درک مطلب کمک خواهد کرد.
گفتار اول: قتل ناشی از اشتباه در هدف
الف: تعریف قتل ناشی از اشتباه در هدف بدین گونه مطرح می‌شود که کسی قصد ارتکاب قتل شخص معینی را دارد و عملیات اجرایی جرم را هم شروع کرده، ولی بنا به علتی دچار اشتباه می‌شود و در نتیجه شخص دیگری را به قتل می‌رساند. مثلاً کسی از روی دشمنی که با شخص الف دارد، قصد کشتن وی را می‌کند و با تهیه سلاح، در مسیر عبور وی کمین می‌گیرد تا او را هدف گلوله قرار داده و به قتل برساند؛ ولی به هنگام تیراندازی دچار اضطراب شدید می‌گردد و در نتیجه به جای آنکه الف را نشانه بگیرد، عابری را هدف قرار داده و به زندگی وی خاتمه می‌دهد.1 به این ترتیب قتل ناشی از اشتباه در هدف یعنی ناکام ماندن جرمی که مقصود مرتکب بوده و وقوع جرم دیگر به علت اشتباه اوست. مانند کسی که قصد قتل شخص معینی را دارد، ولی به هنگام تیراندازی بنا به جهاتی از جمله عدم مهارت در هدف گیری، اشتباهاً شخص دیگری را هدف گلوله قرار می‌دهد. در این مثال فرض بر این است که تیر به خطا رفته و به دیگری اصابت کرده است.2
حقوقدانان و اساتید حقوق جزا در مورد قتل ناشی از اشتباه در هدف اصطلاحات مختلفی را به کار برده‌اند که از جمله آنها <قتل ناشی="" از="" خطا="" در="" شخص="">، <قتل ناشی="" از="" اشتباه="" در="" هدف‌گیری="">، <قتل ناشی="" از="" اشتباه="" در="" شخص="">، <قتل ناشی="" از="" اشتباه="" راجع="" به="" شخص="">، <قتل ناشی="" از="" خطای="" در="" اصابت=""> و <قتل ناشی="" از="" خطا="" در="" تیراندازی=""> می‌باشند.
<دکتر عبدالقادرعوده=""> استاد فقید حقوق دانشگاههای مصر در مورد قتل ناشی از اشتباه در هدف در کتاب <التشریع الجنائی="" الاسلامی=""> می‌نویسد: <منظور از="" خطا="" در="" شخص="" این="" است="" که="" مجرم="" شخص="" معینی="" را="" قصد="" کند،="" ولی="" تیر="" او="" به="" یک="" شخص="" دیگری="" اصابت="" نماید.="" خطا="" در="" شخص="" همان="" خطا="" در="" فعل="" است="" و="" کسی="" که="" به="" طرف="" شخص="" معینی="" تیراندازی="" می‌کند="" و="" در="" هدف‌گیری="" خطا="" نماید="" و="" تیر="" او="" به="" شخص="" دیگری="" اصابت="" نماید،="" در="" حقیقت="" در="" فعل="" خود="" خطا="" کرده="" است="" و="" خطای="" واقع="" شده="" ناشی="" از="" فعلی="" است="" که="" آن="" را="" قصد="" نموده="" است="">.3 بنابراین قتل ناشی از اشتباه در هدف، ناشی از خطای مرتکب در عنصر مادی جرم می‌باشد.
بحث قتل ناشی از اشتباه در هدف در قوانین جزایی ایران در ماده 296 قانون مجازات اسلامی بدین شرح بیان شده است: <در مواردی="" هم="" که="" کسی="" قصد="" تیراندازی="" به="" کسی="" یا="" شیئی="" یا="" حیوانی="" را="" داشته="" باشد="" و="" تیر="" او="" به="" انسان="" بی‌گناه="" دیگری="" اصابت="" کند="" عمل="" او="" خطای="" محض="" محسوب="" می‌شود.=""> به این ترتیب باید گفت مسئله‌ای که در این ماده مطرح شده است از مصادیق شبهه موضوعیه است. یعنی اشتباه در شخص صورت گرفته است و این مسئله به شدت مورد اختلاف فقها و حقوقدانان می‌باشد.4 بسیاری از حقوقدانان ماده 296 ق.م.ا را <اشتباه در="" هدف=""> می‌دانند، در حالیکه برخی با توجه به ابهام ماده و با استنباط از مفهوم آن < اشتباه="" در="" هویت=""> را قائلند.5 به نظر غالب اساتید نمی‌توان ماده 296 ق.م.ا را حکم اشتباه در هویّت در باب قتل عمد به حساب آورد، حتی اگر مستند ما، فتاوی و منابع معتبر فقهی باشد (زیرا مهمترین منبع حقوق جمهوری اسلامی ایران قانون است). مضافاً اینکه در تأیید این دیدگاه می‌توان به منطوق ماده مذکور نیز نگرشی دوباره داشت و چنین استدلال کرد که اگر نظر مقنن بر این بوده که ماده 296 ق.م.ا را حکم اشتباه در هویّت قرار دهد، پس چه لزومی به ذکر کلمه <شیئی و="" حیوانی=""> بعد از کلمه <کسی> دارد که تیر به او اصابت کرده است. یعنی اگر گلوله به حیوان یا شیئی اصابت کند، چگونه می‌توان آن را جنایت محسوب کرد و از نوع خطای محض به شمار آورد؟6
عده‌ای از حقوقدانان معتقدند که کاربرد اصطلاح <اشتباه در="" هدف=""> نیز در مورد این ماده چندان مطلوب نیست، زیرا اساساً در این ماده هیچ‌گونه اشتباه مصداقی وجود ندارد، بلکه آنچه موضوع این ماده است اصابت تیر به کسی است که مرتکب قصد فعل را نسبت به او نداشته است و قهراً نمی‌تواند خواهان نتیجه حاصله نیز باشد. بنابراین شاید اصطلاح <خطا در="" تیراندازی=""> مناسب‌تر باشد.7
به هر حال باید گفت که مراد از اشتباه در تیراندازی ناظر به موردی است که متهم به قتل، مدعی است که قصد کشتن شخص معینی را داشته و به طرف او تیراندازی کرده است، اما در هدف‌گیری مرتکب اشتباه شده و تیرش به شخص دیگری اصابت و اوکشته شده است.8
ب: آیا محقون‌الدم یا مهدورالدم بودن هدف نخستین قاتل در تحقق قتل ناشی از اشتباه در هدف مؤثر است؟
عده‌ای از اساتید و صاحب‌نظران پاسخ این سؤال را <آری> می‌دانند و بنابراین معتقدند که اگر هدف اولیه قاتل محقون‌الدم (معصوم‌الدم) باشد، قتل عمدی محسوب می‌گردد و اگر هدف اولیه قاتل شخص مهدورالدمی باشد، قتل خطای محض است. عده دیگری از حقوقدانان نیز جواب سؤال فوق را <خیر> می‌دانند و بالاخره گروه سومی از مؤلفان هم وجود دارند که در مورد ماده مذکور قائل به تفکیک شده و به انتقاد از آن پرداخته‌اند. ذیلاً نظرات این سه گروه را مورد بررسی قرار میدهیم:
اول: گروهی که معتقدند محقون‌الدم یا مهدورالدم بودن هدف نخستین قاتل در تحقق قتل ناشی از اشتباه در هدف مؤثر است.
استدلال این گروه آن است که در قتل خطا، فعل اغلب کشنده است، ولی مرتکب آهنگ مجنی‌علیه را ندارد، به طوریکه یا اصلاً قصد چیزی را ندارد یا قصد چیز یا حیوان و یا شخص دیگری را دارد، لیکن اتفاقاً مجنی علیه در معرض قرار می‌گیرد و بدین ترتیب، نتیجه‌ای که اصلاً مقصود نبوده، یعنی کشتن این شخص خاص، به بار می‌آید، مانند اینکه قاتل اصلاً قصد پرتاب تیر را ندارد و فقط می‌خواهد که تفنگ خود را پاک کند، یا قصد پرتاب به سوی چیزی یا حیوانی یا انسان دیگری که مهدورالدم است دارد، ولی تیر او به انسان خاصی که محقون الدم می‌باشد برخورد می‌کند.9
بنابراین اگر کسی تیری به طرف انسان محقون‌الدمی بیندازد و تیر او در اثر عدم مهارت یا در اثر کمانه کردن یا فرار آن شخص به فرد دیگری اصابت کند و موجب مرگ او شود، مورد از موارد قتل عمدی است.10 در واقع حکم موارد استثنایی مذکور در ماده 296 ق.م.ا (که مربوط به قتل ناشی از اشتباه در هدف است) ناظر به مواردی است که مرتکب جرم قانوناً حق تیراندازی به طرف کسی یا شیئی یا حیوانی را در شرایط و اوضاع خاصی دارد و بدین منظور تیراندازی می‌کند، اما تیرش به انسان بی‌گناه دیگری اصابت می‌کند، مانند اینکه کسی در مقام دفاع از نفس یا ناموس خود برای دفع حمله یا تعرض به طرف متجاوز تیراندازی می‌کند، لیکن تیرش به انسان بی‌گناه دیگری که مطلقاً قصد تیراندازی به طرف او را نداشته و به طریق اولی قصد کشتن وی را نیز نداشته است، اصابت می‌کند.11
بنابراین ماده مذکور ناظر به مواردی است که قاتل قانوناً حق تیراندازی داشته باشد. به این ترتیب در تفسیر قضایی ماده 296 ق.م.ا باید گفت این ماده از نظر استنباط قضایی بدین گونه خواهد بود:> در مواردی هم که کسی قصد تیراندازی به طرف انسان واجب القتلی یا شیئی یا حیوانی را داشته باشد لیکن تیر او به انسان بی‌گناه دیگری اصابت کند و موجب قتل او گردد، عمل خطای محض است.>12
دکتر عبدالقادر عوده که جزء صاحب نظران فقه اهل سنت نیز محسوب می‌شود، در مورد قتل ناشی از اشتباه در هدف می‌نویسد: <در مواردی="" که="" فعل="" مقصود="" حرام="" و="" مجرمانه="" باشد="" [مثل="" موردی="" که="" هدف="" نخستین="" قاتل="" یک="" فرد="" محقون‌الدم="" است]="" خطای="" فعل="" در="" مسئولیت="" جانی="" مؤثر="" نخواهد="" بود؛="" زیرا="" جانی="" قصد="" مجرمانه="" انجام="" فعلی="" را="" به="" منظور="" کشتن="" انسانی="" داشته="" است.="">13
از فقهای شیعه علامه کاشف الغطا در کتاب <اصل الشیعه=""> نیز معتقد به این نظر می‌باشد. ایشان می‌نویسند: < اگر="" [قاتل]="" کسی="" را="" هدف="" قرار="" دهد="" و="" [تیر]="" به="" دیگری="" اصابت="" کند="" و="" این="" هر="" دو="" محقون‌الدم="" باشند،="" قتل="" عمدی="" محسوب="" می‌گردد="" و="" چنانچه="" کسی="" که="" مورد="" هدف="" قرار="" گرفته="" مهدورالدم="" بوده="" و="" تیر="" اتفاقاً="" به="" شخص="" محقون‌الدم="" اصابت="" کرده="" باشد،="" جنایت="" شبه="" عمد="" خواهد="" بود.="">14
امام خمینی (ره) نیز در کتاب <تحریرالوسیله> می‌نویسند: <خطای محض="" که="" از="" آن="" به="" خطایی="" که="" شبهه‌ای="" در="" آن="" نیست="" تعبیر="" می‌شود="" آن="" است="" که="" [قاتل]="" فعل="" و="" همچنین="" قتل="" را="" قصد="" نماید="" مانند="" کسی="" که="" می‌خواهد="" حیوانی="" را="" شکار="" کند="" یا="" سنگی="" را="" می‌اندازد،="" پس="" به="" انسانی="" بخورد="" و="" او="" را="" بکشد="" و="" از="" این="" قبیل="" است="" جایی="" که="" انسان="" مهدورالدمی="" را="" تیر="" بزند،="" پس="" به="" انسان="" دیگر="" بخورد="" و="" او="" را="" به="" قتل="" برساند.="">15
دوم: گروهی که معتقدند محقون‌الدم یا مهدورالدم بودن هدف نخستین قاتل در تحقق قتل ناشی از اشتباه در هدف مؤثر نیست.
غالب حقوقدانان اسلامی، قتل ناشی از خطای در شخص را خطا در یکی از عناصر اصلی جنایت عمدی محسوب کرده و ارتکاب جنایت در این شرایط را بدون آنکه در قصد مرتکب تفصیل داده باشند، اعم از آنکه به قصد کشتن انسان محترم یا مهدورالدمی اقدام کرده باشد، از مصادیق جنایت خطای محض دانسته‌اند.16
از یکی از فقهای معاصر17در مورد قتل استفتایی به شرح زیر انجام شده است: <شخصی به="" قصد="" زدن="" زید="" تیراندازی="" می‌کند="" و="" به="" عمرو="" اصابت="" می‌کند="" و="" می‌میرد="" و="" هر="" دو="" محقون‌الدم="" هستند؛="" آیا="" قصاص="" است="" یا="" قتل="" خطای="" محض="" می‌باشد="" یا="" شبه="" عمد؟=""> ایشان نیز در جواب فرموده‌اند: <حکم شبه="" عمد="" را="" دارد="">.18 البته علت اینکه ایشان در جواب فرموده‌اند حکم شبه عمد را دارد این است که قتل موضوعاً خطای محض است، اما چون عمل از روی بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی و با سوء‌قصد به جان شخصی انجام گرفته است، در پرداخت دیه (از مال جانی و نه عاقله) و در مدت دو سال (نه سه سال) حکم شبه عمد را دارد.19
آیت‌الله سیدمحمدحسن مرعشی در مورد نظر امام خمینی(ره) در کتاب <تحریرالوسیله> که فرموده‌اند: <و[قتل] خطای="" محض="" است="" جایی="" که="" انسان="" مهدورالدمی="" را="" تیر="" بزند،="" پس="" به="" انسان="" دیگری="" بخورد="" و="" او="" را="" به="" قتل="" برساند.=""> می‌نویسند: <حضرت امام="" (ره)="" که="" در="" تحریرالوسیله="" و="" در="" بیان="" خود="" لفظ="" انسان="" را="" به="" مهدورالدم="" مقید="" کرده‌اند،="" برای="" آن="" است="" که="" قتل="" شبه="" عمد="" را="" خارج="" کنند،="" زیرا="" در="" مسأله="" ما="" نحن="" فیه،="" اگر="" مقتول="" محقون="" الدم="" باشد،="" قتل="" در="" حکم="" شبه="" عمد="" خواهد="" بود،="" کما="" اینکه="" گاهی="" قتل="" موضوعاً="" قتل="" عمداست،="" اما="" ملحق="" به="" شبه="" عمد="" می‌شود.="">20
حقوقدانانی که معتقدند محقون‌الدم یا مهدورالدم بودن هدف نخستین قاتل در تحقق قتل ناشی از اشتباه در شخص مؤثر نیست در مورد ماده 296 ق.م.ا معتقدند این تصور که قانونگذار در این ماده به قصد غیر مجرمانه جانی توجه داشته و فقط موردی را شامل می‌شود که شخص با قصد جنایت بر انسانی مهدورالدم، فرد بی‌گناه دیگری را می‌کشد، کاملاً غیر قابل توجیه است. زیرا علاوه بر اطلاق واژه <کسی> در عبارت <قصد تیراندازی="" به="" کسی="">، وحدت سیاق نیز دلالت براین دارد که ارتکاب جنایت با وجود خطای در شخص، در هر صورت خطای محض است. عبارت <...تیر او="" به="" انسان="" بی‌گناه="" دیگری="" اصابت="" کند=""> به روشنی بیانگر آن است که شخص مورد نظر جانی نیز مانند کسی که به خطا بر او جنایت واقع شده است، بی‌گناه بوده است.21 مضافاً بر این باید گفت که تصریح مقنن به بی‌گناه بودن مقتول (در ماده 296 ق.م.ا) شرط اصلی و رکن اساسی تحقق هر جنایتی است و در واقع مقنن به این ترتیب خواسته است که بگوید اگر مقتول مهدورالدم باشد، عمل مرتکب از شمول قتل خطایی محض نیز خارج است.استناد به مفهوم واژه بی‌گناه، در راستای اثبات مهدورالدم بودن هدف نخستین قاتل (یعنی کسی که مرتکب قصد تیراندازی به او را داشته است)، نه مبتنی بر قواعد و اصول فقه است و نه با تفاسیر قانونی و منطقی سازگاری دارد و لذا محکوم به رد است.22 همچنین باید توجه داشت که قانونگذار در ماده 206 ق.م.ا که جایگزین قانون حدود و قصاص سابق است، قید <شخص معین=""> را اضافه کرده است. یعنی به موجب بند الف ماده 206 ق.م.ا قتل عمد آن است که قاتل، قصد کشتن شخص معینی را داشته باشد. حال اگر معتقد شویم که ماده 296 ق.م.ا فقط موردی را بیان می‌کند که شخص مهدورالدم هدف قرار گرفته باشد، پس قید <شخص معین=""> در ماده 206 که مخصوصاً و با تفکر قبلی در اصلاحات سال 1370 اضافه شد، لغو و بیهوده خواهد بود؛ در حالیکه قانونگذار عمداً این قید را بکار برده است تا اشتباه در شخص را مؤثر در مسئولیت کیفری بداند.23
سوم: گروهی که در مورد نقش محقون‌الدم یا مهدورالدم بودن هدف نخستین قاتل در تحقق قتل ناشی از اشتباه در هدف، قائل به تفکیک شده‌اند.
این گروه از صاحب‌نظران معتقدند بین حالتی که جانی قصد تیراندازی به انسان بی‌گناهی را دارد و تیر او به خطا رفته و به شخص بی‌گناه دیگری اصابت می‌کند و موجب قتل می‌شود و حالتی که جانی قصد تیراندازی به حیوان یا شیئی را دارد و در اثر خطا رفتن تیر و کمانه کردن آن، تیر به انسانی اصابت می‌کند و منجر به مرگ او می‌شود، باید فرق قائل شد و در حالت اول قتل را عمد و در حالت دوم خطا محسوب کرد و صدور حکم واحد برای این دو حالت با قواعد و اصول فقه جزایی و حقوق جزا تطبیق نمی‌کند.24 در واقع ملاحظات عقلی و اجتماعی ما را بر آن می‌دارد که بین کسی که به قصد شکار تیری را به طرف حیوانی رها می‌کند و اتفاقاً به انسانی اصابت می‌کند و کسی که به قصد قتل انسان بی‌گناهی تیری را به طرف او شلیک می‌کند و به علتی خارج از اختیار او به انسان بی‌گناه دیگری برخورد می‌کند، تفاوتی قائل شویم، زیرا وجدان جمعی این جرایم را به یک نحو تقبیح و سرزنش نمی‌کند.25
حقوقدانانٍ پیرو این نظر معتقدند که قانونگذار اسلامی حتی نپذیرفته است که فعل مرتکب قتل ناشی از اشتباه در هدف ممکن است از روی بی‌احتیاطی و غفلت انجام گرفته باشد و در این صورت فعل او را در حکم شبه عمد تلقی کند.26 ولی مرتکب قتل موضوع ماده 296ق.م.ا پیش از آنکه خطا‌کار باشد، به نظر می‌رسد که در فعل خود عامد است و در جرایم عمد، اصل باید بر این باشد که تمام نتایج خواسته و ناخواسته فعل به حساب فاعل منظور شود. به هر حال از نظر این گروه، اصلاح ماده 296 ق.م.ا ضروری است.
ج: آیا قتل ناشی از اشتباه در هدف، عمد است یا شبه‌عمد یا خطای محض؟
رویه قضایی اغلب کشورها از جمله فرانسه و ایران (البته در گذشته) اشتباه در شخص را بدون اثر می‌دانستند. بدین معنی که اگر کسی در اثر اشتباه به جای آقای الف، آقای ب را بکشد، این اشتباه او نمی‌تواند عنوان قتل عمد را از عمل ارتکابی قاتل سلب کند.27 به هر حال برای جواب به سؤال مذکور، باید به رویه قضایی کشور فرانسه و همچنین رویه قضایی ایران در قبل از انقلاب اسلامی توجه داشت.
اول: نظر دیوان کشور فرانسه
در فرانسه یکی از دانشجویان روسی به نام <واراژلو> که در پاریس تحصیل می‌کرد، در صدد قتل استاد خود <پروفسور امیل="" دوشانل=""> برآمد و اسلحه‌ای برای این منظور تهیه و در جلوی دانشکده، استاد خود را هدف گلوله قرار داد، ولی گلوله به استاد اصابت نکرد و اشتباهاً تیر به دوست او یعنی <زلنی> اصابت و او را به قتل رساند.28
دیوان کشور فرانسه در مورد این قتل، تمام فروض را از لحاظ شخصی که مورد نظر عامل جرم بوده است یک نوع واحد تلقی کرده و چنین اظهارنظر نموده بود: <نظر به="" اینکه="" محقق="" گردیده="" که="" مرتکب="" قصد="" قتل="" نفس="" را="" داشته="" است،="" لیکن="" به="" دلیل="" عدم="" مهارت،="" تیرش="" به="" شخص="" دیگری="" اصابت="" نموده="" است="" و="" با="" توجه="" به="" اینکه="" قصد="" مرتکب="" در="" این="" حادثه="" قصد="" واحدی="" بوده="" است="" وبا="" عنایت="" به="" این="" مطلب="" که="" قصد="" واحد="" نمی‌تواند="" منشأو="" مبنای="" جرایم="" متعدد="" گردد="" و="" همچنین="" با="" توجه‌به="" اینکه="" لازمه="" تحقق="" جرایم="" متعدد="" وجود="" مقاصد="" متعدد="" است="" و="" حال="" آنکه="" در="" این="" مورد="" یک="" قصد="" و="" یک="" اراده="" وجود="" داشته="" است،="" بنابراین="" قتل="" عمدی="" محسوب="" می‌گردد.="">29
البته حقوقدان‌نامدار فرانسوی <پروفسور دون‌دیودووابر=""> معتقد بود که اگر این واقعه را تجزیه و تحلیل کنیم مسلم می‌گردد که دو جرم متفاوت رخ داده است.یکی جرم عقیم نسبت به شخصی که مقصود مرتکب بوده است و دیگری جرم قتل غیرعمد نسبت به شخصی که اشتباهی مورد اصابت گلوله قرار گرفته است.30 ولی به هر حال رویه قضایی فرانسه نظریه <وابر> را نپذیرفته و عمل مرتکب را فعل واحد و قتل عمد شناخته است.
دوم: نظر دیوان عالی کشور ایران قبل از انقلاب اسلامی
دیوان عالی کشور ایران در قبل از انقلاب اسلامی در احکام متعددی که صادر کرده است از نظریه دیوان کشور فرانسه در مورد قتل ناشی از اشتباه در هدف تبعیت نموده است. در یکی از این احکام آمده است: <اگر کسی="" به="" قصد="" قتل="" یک="" نفر="" تیری="" به="" طرف="" او="" خالی="" کند،="" ولی="" تیر="" به="" خطا="" رفته="" و="" به="" دیگری="" اصابت="" کند="" و="" به="" قتل="" برسد،="" چنین="" عمل="" واحدی="" که="" ناشی="" از="" یک="" تصمیم="" و="" مربوط="" به="" یک="" فکر="" و="" اراده="" می‌باشد="" اصولاً="" دو="" جرم="" محسوب="" نمی‌شود="" تا="" مستلزم="" تعیین="" دو="" مجازات="" گردد="" و="" عمل="" انتسابی="" از="" لحاظ="" اینکه="" مرتکب،="" قصد="" کشتن="" انسانی="" را="" داشته="" و="" در="" اثر="" خطا="" تیر="" به="" انسان="" دیگری="" اصابت="" و="" موجب="" فوت="" او="" شده،="" یک="" جرم="" به="" شمار="" می‌رود="" که="" مشمول="" ماده="" 170(قتل="" عمد)="" قانون="" کیفر="" عمومی="" است="">. (حکم شماره 1807 - 15/8/1316 و حکم شماره 1800 - 15/8/1316).31
پی‌نوشتها:
1 - ولیدی،محمد صالح:،مسئولیت کیفری، انتشارات امیرکبیر،چاپ سوم، 1381،ص 174
2 - اردبیلی، محمد علی: حقوق جزای عمومی،ج2،نشرمیزان، چاپ چهارم، 1381،ص 103
3 - عوده،عبدالقادر: حقوق جزای اسلامی،مترجم: ناصر قربان نیا و دیگران،ج 2،نشرمیزان، چاپ اول،1373،ص115
4 - زراعت،عباس: شرح قانون مجازات اسلامی<بخش دیات="">،ج 1، انتشارات ققنوس،چاپ اول،1378،ص86
5 - نوربها،رضا: زمینه حقوق جزای عمومی، نشر دادآفرین، چاپ هشتم،1382/،ص362
6 - آقائی نیا،حسین: مقاله <تحلیل حقوقی="" ماده="" 296ق.م.ا="">، مجله پژوهش حقوق و سیاست، شماره 2و3، 1379،ص16-15
7 - همان منبع، همان صفحات.
8 - ولیدی،محمدصالح:حقوق جزای اختصاصی<جرایم علیه="" اشخاص="">، انتشارات امیرکبیر،چاپ ششم،1380،ص106
9 - گرجی، ابوالقاسم: حدود، قصاص و دیات،انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ اول،1381،ص122
10 - شامبیاتی، هوشنگ: حقوق کیفری اختصاصی <جرایم علیه="" اشخاص="">، انتشارات ژوبین، چاپ چهارم،ص187
11 - ولیدی، محمد صالح: حقوق جزای اختصاصی <جرایم علیه="" اشخاص="">، ص213
12 - نوری، رضا: مقاله <مجازات قتل="" در="" نتیجه="" تیراندازی="" چیست؟=""> مجله قضایی و حقوقی دادگستری، سال چهارم، شماره 12، ص71
13 - عوده، عبدالقادر: همان، ص89
14 - صادقی،محمدهادی: حقوق جزای اختصاصی <جرایم علیه="" اشخاص="">، نشر میزان، چاپ نهم،1385،ص204
15 - تحریرالوسیله،ج4، ص351،به نقل از حسین آقایی نیا: همان،ص17
16 - صادقی، محمدهادی: همان، ص205-204
17 - آیت الله العظمی منتظری
18 - مرعشی، محمدحسن: دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام، نشرمیزان، چاپ دوم،1376،ص112-111
19 - همان منبع، همان صفحات.
20 - همان منبع، همان صفحات.
21 - صادقی،محمد هادی: همان،ص205
22 - آقایی نیا، حسین : همان، ص17
23 - دلبر، حمید: مقاله <بحثی پیرامون="" ماده296ق.م.ا="">، مجله حقوقی و قضائی دادگستری، شماره5،ص122
24 - رهامی،محسن:جزوه درس حقوق جزای اختصاصی1<جرایم علیه="" تمامیت="" جسمانی="" افراد="">، سال 79-78،ص30
25 - اردبیلی،محمدعلی: همان،ص 104
26 - همان منبع، همان صفحه.
27 - ولیدی،محمد صالح:مسئولیت کیفری، ص175
28 - شامبیاتی،هوشنگ: حقوق جزای عمومی، ج2، انتشارات مجد-ژوبین،چاپ یازدهم،1382،ص114-113
29 - همان منبع، همان صفحات.
30 - همان منبع، همان صفحات.
31 - اردبیلی،محمدعلی:همان،ص103