مسجد جامع اصفهان
مقدمه
نام شهر اصفهان از اوائل دوران اسلامی معمول گشته است و قبل از اسلام شهری به این نام وجود نداشته است. تاریخ گسترش شهر بطور خلاصه متعاقبا معرفی خواهد شد.
استان اصفهان در مرکز فلات ایران واقع شده است و به علت گستردگی آن دارای بخشهای متعدد جلگه ای و کوهستانی میباشد. در مغرب و جنوب غربی استان اصفهان رشته کوههای زاگرس قرار گرفته است ولی شهر اصفهان در جلگه سر سبز زاینده رود واقع شده است. این رودخانه که از داخل شهر اصفهان عبور میکند مهمترین رودخانه مرکزی فلات ایران است. سرچشمه آن از زردکوه بختیاری بوده و جریان آن از غرب به شرق است و پس از طی چهارصد کیلومتر در مسیر پر پیچ و خم به باتلاق گاوخونی منتهی میشود. در جنوب شهر اصفهان چهارده توده کوهستانی وجود دارد که نزدیک ترین آنها به شهر کوه صفه نام دارد. ارتفاع آن در حدود 2250 متر است.
اراضی شهر اصفهان از خاک رس تشکیل شده است که لایه ای سخت و غیرقابل نفوذ است.
شالوده های بناها و ساختمانهای معمولی برروی قشر رس بنا شده است. از همین خاک رس در گذشته آجرهای خام و پخته جهت بنای ساختمانها خصوصا منازل تهیه مینمودند که قدمت بعضی از این بناها به چندین قرن می رسد.
آب و هوای اصفهان معتدل و فصول چهارگانه آن منظم است. میزان بارندگی قلیل بوده و به ندرت از 120 میلیمتر در سال تجاوز مینماید. آسمان اصفهان اکثرا صاف و آفتابی است و در اکثر ماهها نسیم ملایمی در آن میوزد. حداکثر درجه حرارت 42 درجه سانتیگراد در ماههای تابستان است و حداقل آن تا ده درجه زیر صفر در زمستان نزول میکند.
در گذشته برای آبیاری مزارع و باغهای داخل شهر نهرهائی از رئدخانه به نام ( مادی) منشعب میگردید و در داخل شهر جریان داشت ولی فعلا تنها تعداد قلیلی ار آنها باقیمانده است چون اکثر مزارع و باغها به محله ها و ساختمانهای مسکونی تبدیل شده است.
موقعیت مسجد جامع در شهر اصفهان
مسجد جامع اصفهان در مرکز بافت تاریخی شهر قرار گرفته است. بافت تاریخی از مجموعه محلات و بناهای متعدد عمومی و خصوصی تشکیل یافته است. این مجموعه تحت عنوان محدوده بافتهای با ارزش تاریخی شهر اصفهان به تایید شورای عالی شهر سازی ایران رسیده و هر نوع اقدامی در داخل آن باید منطبق بر ضوابط و قوانین مصوب سازمان میراث فرهنگی کشور باشد. در اینجا لازم است برای آشنا شدن بهتر با شهر اصفهان بطور خلاصه به معرفی آن بپردازیم.
خلاصه معرفی اصفهان
اصفهان امروز به شهری اطلاق می شود که در تاریخ شهر سازی از زمره شهرهای اسلامی محسوب میگردد. اصولا در دوران قبل از اسلام شهری به وسعت امروزی اصفهان در منطقه وجود نداشته است. بنا به شواهد و اسناد تاریخی " سپاهان" مجموعه ای از روستاهای کوچک و بزرگ بوده که بدلیل آب پر برکت زاینده رود و زمینهای حاصلخیز اطراف آن مردمانش به کاشت و زرع می پرداخته اند . در منابع از نامهائی مانند سنیلان ، لنبان، اشکهان، یوان، خشینان، بهودیه، جی و غیره یاد شده است.
از دوره قبل از اسلام آثار چندانی باقی نمانده ، حضور بقایای بنای عظیم خشتی بر فراز تپه سنگی در غرب اصفهان به نام آتشگاه دلیل بر آنستکه از دیرباز این منطقه مورد توجه اقوام مختلف بوده است.
زندگی شهر اصفهان وابسته به وجود زاینده رود است. نام اصفهان همواره با زاینده رود همراه بوده است. زاینده رود بمعنای رودخانه ای است که خود زایش میکند و در جریان آن مرتبا آبش رو بتزاید است. مراکز اولیه اسکان شهر اصفهان در جبهه شمالی رودخانه دردشت سپاهان شکل میگیرد ولی پس از ایجاد شهر و توسعه مداوم آن امروزه رودخانه از میان آن میگذرد و یکی از عناصر مهم طبیعی شهر محسوب میشود.
شاخص تولد شهر اصفهان با ظهور دین اسلام در ایران همراه بوده است . فرهنگ اسلامی الهام بخش هنر ایران گردیده و اصفهان نیزبه تاسی آن مهد ایجاد آثار هنری گرانبهائی شده است.
هنر یکی از بزرگترین آثار فعالیت بشر است و رسیدن به درجات عالی در رشته های هنری کار کوچکی نیست و بهمین دلیل ایجاد آثار گرانبها و کامیابی در این زمینه یکی از معیارهای تعیین درجه و مقام معنوی ملتها است. تاریخ اذعان دارد اگر ملتی به عالم دانش و هنر خدمت نماید قطعا نامش جاودان بوده و مورد ستایش نوع بشر است. ما هم از هنر اصفهان میگوئیم تا به جاودانگی آن پی بریم.
در اواسط قرن دوم هجری ( قرن هشتم میلادی) مسجدی در اصفهان احداث میگردد که مورخین ار آن یاد نموده اند. این بنای قدیمی در زیر سطح مسجد جامع فعلی قرار داشته و در نوسازیهای بعدی قسمتهائی ار آن در زیر خاک مدفون شده است. در کاوشهای باستانشناسی که در محل مسجد انجام گرفته قسمتهائی از تزئینات گچبری محراب و دیوار قبله مسجد اولیه بدست آمد و با مطالعه آنها ارتباط ساختاری آن با تجربیات دوران ساسانی تداعی می گردد.