مقدمه :
سابقه تاریخی شهر اصفهان :
اصفهان از جمله شهرهایی است که شاید تاریخ و سابقه آن به قدمت کشور ایران برسد و در عموم دوره های تاریخی از شهرهای بزرگ ومشهور ایران بشمار می رفته است . نویسندگان قدیمی بنای اصفهان را به طهمورشاه سرزمین پادشاه پیشدادی ،نسبت داده اند . آنچه مسلم است بابراین شهر مد که بوده ازامل علم و حکمت با کمال دانش و با مهارت بوده است و با دقت زیاد و ملاحظه کیفیت خاک و خوبی آب و هوا و نزدیکی آب به سطح زمین و دسترسی به رودخانه و سایر محاسن در این محل بنای شهری را نموده و هیچ موضعی از اطراف دورر و نزدیک جلگه ای که شهر اصفهان در آن واقع شد متصف به این صفات نیست . از داستانهای بسیار مشهور ، ظهور کاوه آهنگر از امای فریدون اصفهان و قیام او علیه صخاک ستمگر است که به ظلم و بیداد او خاتمه داد و فریدون فرشته سیرت را بجای او به پادشاهی نشانده است . گفته شده که پس از این پیروزی فریدون پادشاه از کفایت کاوه و شجاعت یارانش که از اهالی اصفهان بوده تعریف می نمود و روزی در اثنای مذاکرات گفت این شهر سپاهان است یعنی این شهر محل و جای سپاه است و اماکن آن هم سپاهی و ولید و جنگی هستند و از آن روز به بعد نام این شهر سامان و اسپهان گفتند شد و پس از استیلای غرب و ظهور اسلام مغرب آن اصفهان ها واصفهان جایگزین نام اسپاهان گردید. با مراجعه به منابع و دلایل تاریخی موجود محقق است که کلمه اسباداران بطلیموس و سامان زمان پهلوی و اصفهان غرب و اصفهان امروز یک لفظ قدیمی است . پس از تسلط اعراب به ایران اصفهان نیز مانند شهرهای دیگر جنگ اعراب افتاد .مورخین نوشته اند که در جنگ اصفهان زد و خورد و خون ریزی بین اعراب و ایرانیان اتفاق نیفتاد و پس از یک جنگ تن به تن که بین فرماندهان واقع شد اصفهان با عقد صلح نامه تسلیم قوای عرب شد ه در زمان منصور دومین خلیفه عباسی اصفهان مورد توجه قرار گرفت و دستور داد در اطراف شهر برج و بارویی بکشند . به هرحال اصفهان در دوره های مختلف و سلاطین گوناگون سخت مورد توجه و مراقبت قرار می گرفته و در دوره سلجوقیان در سال 443 بدست طغرل فتح شد و در همین وقت ناصرخسرو و جهانگرد معروف از اصفهان دین کرده می نویسد :
اصفهان شهری است برمامون نهاده ، آب و هوای خوش دارد و هرجا که ده گز فروبروند آب سرد و خوش بیرون می آید. به هر حال از این دوره نیز آثاری از پادشاهان و بزرگان اصفهان به یادگار مانده است .اصفهان نیز مانند سایر شهرهای ایران از حمله مغولها تا تارها مصون نماند و در سال 789، هفتاد هزار نفر از مردم اصفهان به دشت تا تارها قتل عام شدند و بدین ترتیب از شرکت و عظمت اصفهان کاسته شد تا قرن 11 که شاه عباس کبیر اصفهان را پایتخت خود قرار داد و دستور ساختن قصرها و مساجد و پلهای آن را داد ومجددا اصفهان عظمت خود را بازیافت و در این دوره آبادیهای قدیم و جدید اصفهان بهم پیوست بطوری که در اواخر دوره صفویه به نهایت درجه وسعت و زیبایی رسیده است .
اگر به تاریخ بنای اصفهان بنگریم خواهیم دید یهودیان را که بخت النصر از کشور اصلیشان بیرون کرد، آنها این سرزمین را مساعد و مناسب جهت وطن دوم خود و اقامت همیشگی دانسته اند و در آن شروع به احداث مساکن نمودند. سلسله های بعد از اسلام که در ایران روی کار آیند همواره اصفهان را یکی از ایالات مهم کشور می دانستند و چندین سلسله هم اصفهان راحتی پایتخت خود قرار دادند که از آن جمله می توان آل زیار ، دیالمه سلجوقیان را نام برد که در این شهر مساجد بازارها و کاروانسراها ساختند. کوچ کردن ارامنه به اصفهان که در زمان شاه عباس کبیر انجام گرفت خود عامل دیگری برای جلب سیاحان مسیحی گردید. اکنون تروکیسای وانک جلفا جنبه خلیفه گیری ارامنه را در ایران بعهده دارد . چه بسیار کسانی که از سراسر ایران وجهان جهت دیدن جلفا به اصفهان می آیند و آثار معماری و هنری اصفهان که از ارزنده ترین صنایع دنیا بشمار می آیند بزرگترین عامل آمدن سیاحان به این شهر است .
جاذبه های سیاحتی شهر اصفهان :
الف – جاذبه های تاریخی شهر اصفهان :
شهر اصفهان با تاریخی بسیار کهن دارای آثار باستاین بیشماری است خوشبختانه براثر دور بدون از کمربند زلزله و باداشتن آب و هوای خشک محفوظ و سالم مانده ،شماره آثار باستانی پرارزش این شهر دقیقا معلوم نیست .
از مطالعه آثار باستانی شهر اصفهان بخوبی روشن می شود که متجاوز از نصف آثار تاریخی این شهر متعلق به دوره صفویه است که عبارتند از :
کاخ عالی قاپور:
این کاخ از بناهای شاه عباس است که در قرن پانزدهم به بعد ساخته شده ومحل حل و فل امور کشور و دربار پادشاه بوده است . این عمارت دارای هفت طبقه ساختمان است و با آنکه بعد از صفویه به تزئینات آن خرابیها و لطمات زیاد وارد آمد، معذالک هنوز شاهکارهایی از گچبری و نقاشی عهد صفویه را در بردارد. جنب عمارت عالی قاپور باغی بوده است و در وسط آن تالاری با حوض مرمر و فواره های متعدد وجود داشته است که آنرا «تالار طویله » می نامیده اند. درخیابان وسط که مقابل عمارت بوده است از هر طرف 9 آخور بوده که روزهای رسمی مانند پذیرایی از سفرا ، زیباترین اسب های سلطنتی را با زنجیرهای طلا می بستند . کتابخانه سلطنتی و جامدخانه نیز در همین قسمت بوده است . دیگر از توابع این باغ و عمارت قهوه خانه و ببرخانه برای تامین روشنایی و میخانه بود ، است . دبیرستان سعدی اصفهان امروز در تالار طویله و یا بطوری که بعضی ها تصور کرده اند تالار تحویل خانه قرار دارد.
2-کاخ چهلستون :
این کاخ 67000 متر مربع مساحت دارد ، بیننده ای که درگام نخستین پای به ایوان کاخ می نهد از اینکه در این کاخ بیش از بیش ستون نمی بیند به حیرت می افتد و شاید از خود بپرسد چرا نام این بنا را چهل ستون گذاشته اند ؟نکته دیگر اینه خود ایوان بیش از 18 ستون ندارد منتهی با احتساب دو ستون بالاتر که تالار آیینه قصر را نگاه می دارد 20 ستون می شود . حال اگر بیننده به محوطه جلوی کاخ های می نهد و در مقابل استخر زیبایی که تصویر بنا برسطح آبهای مواج آن بخوبی ندارد است ، بایستد ایوانی می بینند با چهلستون که سقفی منتقش و رنگارنگ را نگه داشته است .
ساختمان لوله بنا در اواخر سلطنت شاه عباس اول آغاز شد و در زمان سطنت شاه عباس دوم پایان گرفت . بوستانی که در اطراف کاخ به چشم می خورد به تبعیت از نام این کاخ چهلستون نام گرفته است . تالار بزرگ چهلستون محل پذیرایی خاص شاه عباس دوم صفویی بود که از 1052 تا 1077 مبحری در ایران سلطنت کرده است . مینیاتورهایی که در قسمت پایین دیوارها قرار گرفته اصلی نیستند و پس از تعمیرات اخیر نقاشی شده اند . ولی تابلوهایی که روی دیوارها است از آثار هنرمندان آن عصر بشمار می رفته است .
استخر کاخ چهلستون به همین شکل و اندازه در دوران صفویه ساخته شده است . اما مجسمه های سنگی چهار گوشه آن که مجموعه ای از شکلهای انسان و شیر است . در واقع بقایای یک قصر دیگر است که مفهوم شده و مجسمه ها به این مکان انتقال یافته است . مجسمه ها از آثار اصلی و نمونه کارهنرمندان سنگ تراش قرن 11 هجری است .
3- مسجد جامع :
در قدیمی ترین بخش اصفهان واقع است . یعنی در مکانی که در دوران فرمانروایی ساسانیان آتشکده ای به روی آن بنا شده بود و پس از استیلای اعراب در سال 23 هجری این آتشکده در هم کوبیده وجای آن مسجد محقری بنا گردید که می توان نمونه ای از مساجد اولیه اسلامی به سبک عربی دانست . پس از آنکه ایرانیان تدریجا به دین اسلام گردوید به شیوه معماری ملی خود که از هنرمندان دوران ساسانی به ارث برده بودند و باهمان سبکی که با آن آتشکده و معابه خود بنا می کردند مساجد را بنا نهادند. به همین مناسبت است که قدیمی ترین گنبدهایی که در شمال و جنوب این مسجد مشاهده می شود و در دوران ملکشاه سلجوقی بنا شده اند مردم آنرا آتشکده پنداشتند و هنوز هم کسانی هستند که وقتی برای مشاهده این مسجد به این محل وارد می شوند از در بانیان سراغ آتشکده را می گیرند . محله وسیعی که این مسجد در آن ساخته شده است میدان کهنه نامیده می شود و امروز هم همین نام را دارد . این مسجد به همان نسبت که خود نمونه تحولات معماری ایران در چهارده قرن دوره اسلامی بشمار می رود و اطراف و جوانب آن شاهد بسیاری از وقایع و …رویدادهای تلخ و شیرین تاریخی هم بوده است . نکته ای که در ساختمان این مسجد لازم به یادآوری است چهار ایوانی بودن آن است . چهار ایوان در چهار سمت شمال ، جنوب ، شرق و غرب در مقابل هم بنا شده اند و ساختمانهای دیگر در پشت این ایوانها و دیواره صحن قرار دارند . این سبک چهار ایوانی درساختن مساجد سبک کاملا مستقل ایرانی است که در مساجد دیگر دنیا دیده نمی شود ، پیدایش این سبک در ابتدای قرن 6 هجری یا اوائل قرن دوازدهم میلادی است و به دنبال واقعه مولناک آتش سوزی این مجدد سال 515 هجری موجود شاید پیدا کرده است . نکته دیگری که می توان گفت گنبدی است که بر شبستان اول مسجد سایه انداخته واز بناهای اصیل دوران پادشاهی سلجوقی بزرگ است که به شبستان اول مسجد سایه انداخته و از بناهای اصیل دوران پادشاهی سلجوقی بزرگ است که در اواخر قرن یازدهم میلادی زمانی که اصفهان پایتخت ملکشاه سلجوقی بود به دستور وزیر دانشمند او خواجه نظام الملک طوسی به نام پادشاه وقت بنا شده است . کتیبه ای که دور گنبد دیده می شود به خط کوفی با آجر نمایش داده شده و نام پادشاه ایران و وزیر نامدار او را در بردارد و قسمتی از بناهای مسجد جامع اصفهان ، بنام شبستان الحا بتو معروف است . الجابتو معروف به خدابنده از پادشاهان ایلخانان ایران بود و وزیر سیاستمدار او محمدساوی که مردی دانشمند بوده است محراب عالی و نفیس آنرا که از مهمترین تزئینی مسجد جامع اصفهان و از جمله برجسته ترین نمونه