مقدمه
داروهای زیادی برای درمان ناباروری بکار می روند که باعث افزایش تعداد تخمک ها، آزاد سازی تخمک, آماده سازی آندومتر، تنظیم زمان آزاد سازی تخمک و حمایت رشد جنین می گردند.
کلومیفن سیترات (کلومید, سروفن):
برای نخستین بار در سال 1956 ساخته شده و برای انجام آزمایشات کلینیکی در سال 1960 مصرف گرد ید. تا آن زمان ، این دارو بطور گسترده ای بعنوان (( اولین دارو )) برای افزایش رشد فولیکول های تخمدان ("کیست های" کوچک در تخمدان یعنی جایی که تخمک ها در آن رشد می کنند ) مورد استفاده قرار می گرفت.تجویز کلومیفن سیترات غالبا در روز 7-3 و یا 9-5 سیکل قاعد گی صورت می گیرد. ( روز اول بعنوان اولین روز جریان خون قاعد گی تعریف شده است).
هورمون محرک فولیکو ل "FSH" رشد تخمک را در فولیکول تخمدان تحریک می کند.برای رشد, رسیدن به بلوغ و آزاد سازی تخمک ها باید FSH به میزان کافی موجود باشد. هورمون محرک فولیکول (FSH) توسط غده هیپوفیزو در اثر تحریک هورمونهای آزاد کننده گونادوتروپین(مترشحه از هیپوتالاموس) ترشح می شود.کلومید در سطح هیپوتالاموس باگیرنده های استروژن در مغز پیوند می شود. وقتی که این گیرنده ها بهم پیوند خوردند، مغز مبنا را بر این می گیرد که میزان استروژن خون خیلی پائین بوده وهورمون آزاد کننده گونادوتروپین بیشتری را ترشح می کند. و این امر سبب می شود تا هیپوفیز FSH بیشتری را تولید کند تا موجب تحریک رشد فولیکول شود. قرص های کلومیفن بصورت خوراکی مصرف می شوند وبهتر است که این قرصها در زمان معینی در هر روز مصرف گردند . (( زمان باروری )) یا زمان تخمک گذاری معمولا 8 – 5 روز پس از مصرف آخرین قرص کلومیفن می باشد .
گاهی کلومیفن برای تحریک تخمک گذاری در سیکلهای تلقیح اسپرم به داخل رحم IUI ومعمولا به صورت ترکیبی با هورمون محرک فولیکول تجویز می گردد .
تعیین چگونگی کنترل سیکل های کلومیفن بعهده پزشک است . بنا به دلایل گوناگون ، ممکن است پزشک بخواهد مراحل سیکل را از نزدیک تحت کنترل داشته باشد .
درمراحل ابتدائی درمان ،بهتراست بیماران به مدت 5 روز در ماه کلومیفن مصرف نمایند و اگرپس از گذشت 3ماه ازمدت درمان حامله نشدند ،برای انجام معاینات پیگیری مراجعه نمایند.
کلومیفن سالهای زیادی است که مورد استفاده قرارگرفته وبعنوان یک داروی بی خطر محسوب می گردد . با این وجود ممکن است عوارض جانبی داشته باشد . بسیاری از بیماران هیچگونه علائمی در زمان مصرف کلومیفن ندارند ولی ممکن است گاه وبیگاه عوارض جانبی مثل شکم درد یعنی احساس پری و یا سوزش ، برافروختگی ، کج خلقی ویا اختلال بینایی نیز بروز نمایند . استامینو فن در صورت بروز این عوارض می تواند مفید واقع گردد .در تعدادی از بیماران ، ممکن است کلومیفن موجب بزرگ شدن (کیست) تخمدان شود .
گاهی این عوارض بدون هیچ اقدام خاصی برطرف می شوند ، اما برای رعایت احتیاط ، به بیماران توصیه می شود طبق دستور پزشک خود معاینه شوند . ممکن است مشکلات بیشتری دراثر مصرف طولانی مدت کلومیفن برای بیماران ایجاد شود.درکل ،بیماران نباید بیشتراز شش ماه کلومید مصرف نمایند.اگرچه این زمان باتوجه به علل ناباروری متفاوت است.
کلومیفن در 10% موارد با چند قلوئی همراه است که بیشتر دوقلویی می باشد. هیچگونه خطری مبنی برتولد نوزاد ناقص الخلقه یا عوارض مشابه وجود ندارد.البته ، هیچکس قادر نیست که نتایج یک حاملگی را تضمین نماید.
متفورمین :
درمان رایج"سندرم تخمدان پلی کیستیک"(PCOD) القاء تخمک گذاری است که ازکلومیفن سیترات به عنوان اولین داروی انتخابی استفاده می شود. با توجه به ارتباط بین افزایش میزان انسولین و مقاومت انسولین، استفاده از داروهای حساس به انسولین مثل متفورمین برای وادار کردن تخمدان به تخمک گذاری اخیرا مورد بررسی قرار گرفته که حا کی ازنتایج مثبت است.
داروهای کاهش دهنده انسولین برای القاء تخمک گذاری در زنانی که به تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند ، به دلیل کم هزینه بودن، عوارض جانبی کمتر، وکمترین خطر چند قلویی در مقایسه با داروهای دیگر، ارجح می باشند.
گونادوتروپین ها(مترودین ، پرگونال، منوگان ، مریونال ، منوپور ، گونالF ):
هورمون های محرک رشد فولیکول ( FSH ) حاوی ترکیباتی هستند که بطور مستقیم تخمدان ها را تحریک می کنند تا چند تخمک تولید نمایند. این داروها باید فقط توسط متخصصینی که در این زمینه تخصص کامل داشته و آموزش کافی دیده اند، تجویز گردند.
هورمون محرک رشد فولیکول ( FSH ) تقریبا در همه سیکل های تکنولوژی تولید مثل کمکی برای رشد تعداد زیاد تخمک ها مورد استفاده قرار می گیرد .
دوزاژ هورمون محرک رشد فولیکول ( FSH ) تا حد زیادی به پاسخ هر بیمار بستگی دارد وغالبا در حین سیکل دستخوش تغییر می گردد . رشد فولیکول بصورت دوره ای از طریق اولترا سوند واندازه گیری سطوح استرادیول تحت کنترل قرار می گیرد .تعداد واندازه فولیکولها از طریق اولتراسوند قابل مشاهده می باشند و افزایش میزان استروژن حاکی از رشد طبیعی فولیکول میباشد. استروژن به نسبت افزایش تعداد واندازه فولیکول ها افزایش پیدا می کند واندازه گیری آن ما راقادر می سازد تا بتوانیم به دوزاژ مطلوب برای هر بیماردست یابیم.
دوزاژ دارو وپاسخ بیمار باید در جهت کاهش احتمال عوارض جانبی ، مثل تحریک بیش از حد و حصول اطمینان از رشد کافی فولیکول ، توسط یک نفر متخصص بیماریهای زنان مورد ارزیابی قرارگیرد .
سوپرفاکت :
یک داروی آگونیست هورمون آزاد کننده گونادو تروپین(GNRH) می باشد که اغلب در اواخر سیکل قاعدگی قبل از تحریک تخمدان تجویز می گردد . سوپر فاکت , سیستم تولید مثل بیماررا " غیر فعال " می کند ، به این صورت که آنرا قادر می سازد که به داروهای تولید مثل مثل FSH اگزوژن پاسخ مثبت نشان می دهد . سوپرفاکت بصورت تزریق زیر جلدی یا اسپری داخل بینی عرضه شده است .
سوپر فاکت ترشح زودرس هورمون "LH" را نیز کاهش می دهد ، این امر یک رویداد هورمونی است که حاکی از تخمک گذاری زودرس می باشد واغلب باعث کنسل شدن سیکل درمانی می شود . در موارد انتخابی, سوپر فاکت به مقدار کم قبل از سیکل تجویز می گردد (روش میکروفلیر) تا اینکه به بیمار در تولید تخمک کمک نماید . با مصرف سوپرفاکت ,متخصصین کنترل بیشتری بر (( فعالیت های اندو کرین )) که در زمان سیکل تحریک تخمدان صورت می گیرند دارند ، بنابراین شانس موفقیت تخمک گذاری ونهایتا حاملگی افزایش پیدا می کند .جالب است بدانیم که ، کاربرد اولیه سوپر فاکت در درمان آندومتریوز می باشد ، بطوری که این دارو میزان گردش استروژن را کاهش می دهدو این عمل برای مهار رشد بافت اندومتر مورد نیاز می باشد .