مقاله آموزش و پرورش عاطفی - اجتماعی و نقش هوش هیجانی

هدف این مقاله،بررسی اثر هوش هیجانی در آموزش و پرورش است.براساس این نگرش که چرخه آموزش و پرورش برپایه یک حرکت سنتی عمدتا حول محور «آموزش شناختی»می‏چرخد،پرورش ابعاد عاطفی- اجتماعی نادیده انگاشته شده یا کمتر مورد توجه قرار گرفته‏ است.ازاین‏رو نقش هوش هیجانی در تبیین عوامل عاطفی‏ و اجتماعی قابل تأمل به نظر می‏رسد.در این زمینه با طرح‏ پرسش‏های زیر می‏توان به ضرورت کاربرد هوش هیجانی‏ در فرایند آموزش‏وپرورش‏هردو پی‏برد.آیا برای مداخله یا پیشبرد بهینه فرآیند آموزش‏وپرورش‏هردو به ویژه در جنبه‏های‏ عاطفی-اجتماعی آن می‏توان از هوش هیجانی بهره برد؟ آیا از هوش هیجانی به منزله‏ی راهنمایی مفید،برای کسب‏ مهارت‏های زندگی و همچنین سنجش و بهبود واکنش‏های‏ دانش‏آموزان نسبت به رخدادهای زندگی،آن هم طی‏ سال‏های حساسی که در مدرسه و به یادگیری سپری‏ می‏گردد،می‏توان بهره جست؟آیا با بهره‏گیری از هوش‏ هیجانی می‏توان برای ساختن محیطی مساعد و برانگیزاننده‏ برای یادگیری و برقراری ارتباط مؤثرتر فراهم آورد؟در نهایت این‏که آیا اگر دانش‏آموزان با به کارگیری هوش‏ هیجانی به صلاحیت عاطفی دست یابند؛می‏توان آینده‏ای‏ روشن را برای کودکان و نوجوانان به ویژه در ابعاد عاطفی- اجتماعی نوید داد و براین اساس گامی نو در راستای‏ برنامه‏ریزی و بهداشت روانی آن‏ها برداشت؟

مقدمه

با مروری کوتاه بر تجارب آموزشی و کم‏وکیف یادگیری‏هایی که تا به حال‏ آموزش‏وپرورش‏هردو بر آن‏ها صحه گذاشته است،درمی‏یابیم که ما در گذشته‏ تحت شرایطی کاملا متفاوت آموزش دیده‏ایم و نمی‏توانیم ادعا کنیم که این‏ روش‏های آموزشی،بهترین شیوه‏ها و محتواهای آموزشی بوده‏اند و منجر به‏ یادگیری‏های اصیل و با ثبات در ما گردیده‏اند.ازاین‏رو لازم است تا تمام‏ روش‏ها و مواد آموزشی را با این واقعیت تلخ هماهنگ سازیم و برای در امان‏ ماندن از پیامدهای هرچه نامطلوب‏تر آن،تدابیری بیندیشیم.این اظهارات‏ می‏تواند توجه کارگزاران آموزش‏وپرورش‏هردو را به این پیشنهاد جلب کند که‏ تمرکز و علاقه سنتی بر مهارت‏های ذهنی-شناختی همچون هوش بهر1جای‏ خود را به علاقه شدید و تمرکز بر مهارت‏های عاطفی-اجتماعی و هوش بهر هیجانی‏2بدهد.

بیان مسأله و اهمیت آن

در دنیایی که اجبارهای غیر اخلاقی استرس‏زا هر روز بیش‏ازپیش جامعه‏ را در معرض از هم پاشیدگی قرار می‏دهند،درحالی‏که خودخواهی،خشونت‏ و فرومایگی گاهی حتی ویژگی اخلاقی افراد دارای هوش بهر بالا شده است، این پرسش منطقی به نظر می‏رسد که در 85 درصد از رفتارهای معمولی افراد بزرگسال که بخشی اساسی عمر خود را صرف تحصیل کرده‏اند،اثری از منطق‏ دیده نمی‏شود(دبونو19893،به نقل از ریاضی،1383).

(1). Intolligence quotient(IQ).

(2). Emotional intolligence quotient(EIQ) .

(3). De Bono .

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره 90 (صفحه 10)

گلمن‏1(1995)بیان می‏کند کودکان نسل حاضر نسبت به نسل گذشته،از نظر هیجانی با مشکلات بیشتری مواجه‏اند.آن‏ها تنهاتر و افسرده‏تر،عصبانی‏تر و سرکش‏تر و مستعد نگرانی بیش‏تر،تکانشی‏تر و پرخاشگرترند.ازاین‏رو این‏ پرسش مطرح می‏شود که مسأله‏ی اصلی چیست،چه باید کرد،چه چیز را می‏توان تغییر داد؟مدارس در این زمینه چه نقشی دارند؟آیا نظام آموزش و پرورش و مدارس موجود به اندازه کافی در انجام دادن وظیفه محوله خود یعنی تربیت انسان خوب درست عمل کرده است؟اتزیونی‏2(1994)در پاسخ‏ می‏گوید:به نظر می‏رسد آن‏چه باید تغییر یابد،مأموریت مدارس موجود است. او اشاره می‏کند که مدارس از طریق خویشتن‏داری‏3و همدلی‏4،در پرورش‏ منش مطلوب‏5،نقش مرکزی دارند و تعهد واقعی به ارزش مدنی و اخلاقی نیز از همین طریق میسر می‏گردد.برای این کار لازم نیست که برای کودکان درباره‏ ارزش‏ها سخنرانی کنیم،آن‏ها نیاز دارند تا خودشان،این ارزش‏ها را به عمل‏ درآورند و این کار با پایه‏ریزی صحیح مهارت‏های اساس عاطفی و اجتماعی‏ میسر می‏گردد.از این نظر،سوادآموزی هیجانی هم گام با آموزش منش‏ مطلوب،رشد اخلاقی و مدنیت به پیش می‏رود.

لیکونا6(1991)درباره آموزش منش مطلوب اشاره می‏کند که:ما نیاز داریم‏ تا نفس،اشتها و امیال خود را کنترل کنیم تا بتوانیم حق دیگران را درست ادا کنیم.برای این کار مدارس نقش اساسی دارند،زیرا سال‏های زیادی از عمر ما در مدرسه و در جریان تحصیل سپری می‏گردد».بنابراین آموزش عاطفی در (1). Golman,D .

(2). .Etzioni,A

(3). Self-control .

(4). Empathy .

(5). Desirable character .

(6). Lichona .

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره 90 (صفحه 11)

مدارس ضرورتی بی‏چون و چراست.زیرا این حرکت به‏جای آن‏که‏ استرس‏زاترین جوانب زندگی روزانه یک کودک را تنها مسایلی نامربوط تلقی‏ کند،یا زمانی که این مشکلات به حد انفجار می‏رسند،کودکان را برای تنبیه‏ انضباطی به مشاور مدرسه یا دفتر انضباطی ارجاع دهد،مشکلات زندگی‏ عاطفی و اجتماعی را به موضوع‏های شایان بررسی مبدل می‏سازد(آدولفس‏1و داماسیو2،2001).

درباره وجه دیگر بیان مسأله«سواد عاطفی‏3»می‏توان گفت که یادگیری‏ سواد عاطفی-اجتماعی به همان اندازه‏ی یادگیری ریاضی و خواندن اهمیت‏ دارند.یادگیری بدون ارتباط با احساسات کودکان تحقق نمی‏پذیرد.برنامه‏های‏ سوادآموزی هیجانی،سطح نمره‏های پیشرفت تحصیلی کودکان و عملکرد آنان‏ را در مدرسه بهبود می‏بخشد.در مطالعاتی از این قبیل،بارها نشان داده شده‏ است زمانی که کودکان،فاقد مهارت‏های لازم برای کنار آمدن با ناراحتی‏های‏ خود هستند و یا از مهارت‏های گوش کردن یا تمرکزجویی،احساس‏ مسؤولیت کردن در مورد تکالیف خود،یا اهمیت دادن به آموزش بی‏بهره‏اند، هر آن‏چه این مهارت‏ها را پرورش دهد،به پیشرفت تحصیلی آنان کمک‏ خواهد رساند.