تحقیق مدیریت بحران در حوادث ناشی از بمباران و موشکباران مناطق غیر نظامی

مدیریت بحران در حوادث ناشی از بمباران و موشکباران مناطق غیر نظامی

کلمه بحران معانی و تعاریف مختلفی دارد. در یک نگاه کلی می‌توان گفت: «بحران یک حادثه، واقعه و یا جریانی است که اتفاق می‌افتد و سیستم را از کارکرد منظم خودش باز می دارد. یعنی حرکت منظم سازمان، مجموعه شهر یا سایر مجموعه‌ها را طوری از کار می اندازد یا فلج می‌کند و یا باعث تاخیر در روند اجرای فعالیت‌ها، ماموریت‌ها و اهداف سیستم می‌شود.»

براساس چگونگی تعریف بحران، تعاریف و تعابیر متفاوتی از مدیریت بحران نیز ارائه شده است. در این مقاله ابتدا به بیان این تعاریف و تدابیر و تشریح اثرات بحران در جوامع سپس به تعریف مدیریت بحران پرداخته می‌شود.

بحران‌ها انواع مختلفی داشته و دامنه بسیار گسترده‌ای دارند، در یک نگاه کلی می‌توان بحران‌هایی که یک جامعه را تهدید می‌کنند را به سه قسمت تقسیم نمود:

1- بحران‌های ناشی از جنگ و درگیری بین کشورها.

2- بحران‌های ناشی از مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در جامعه

3- بحران‌های ناشی از بلایایی طبیعی.

که هر یک از انواع یاد شده خود به زیر گروه‌هایی تقسیم می‌شوند.

 صرف نظر از نوع و شکل بحران، امکان ارائه مدلی جامع برای مواجهه با بحران‌های مختلف وجود دارد. تاکنون مدل‌های مختلفی در این زمینه ارائه شده است. در این مقاله پس از ارائه تعاریف یاد شده به ذکر رئوس اصلی یکی از این روش‌های مواجهه با بحران پرداخته خواهد شد. سپس این روش برای مواجهه با بحران‌های ناشی از حملات هوایی و موشکباران مناطق غیر نظامی مورد بررسی قرار می‌گیرد

1مقدمه

چرا بحران تا این اندازه فکر بشر را مشغول کرده است؟

 بحران در طول تاریخ بشری همواره با انسان بوده است. حملات غارتگرانه کشور گشایان به سرزمین های دیگر، سیل، زلزله، هرج و مرج‌های اجتماعی و صدها نوع وقایع دیگر، بحران‌هایی هستند که نسل‌های بشر همواره مجبور به تحمل خسارت‌ها و صدمات ناشی از آنها بوده‌اند.

مروری بر آنچه در سده‌های اخیر در ایران رخ داده، ما را به این نتیجه می‌رساند که ایران یکی از بحران‌ خیزترین کشورهای جهان می‌باشد. وقایع سیاسی و به تبع آن، نظامی اتفاق افتاده در ایران و همین طور بلاخیز بودن فلات ایران، بر این سخن مهر تائید می‌نهد.

 به دلایل زیر ایران کشوری بحران خیز است:

- کشور ایران از نظر بلایای طبیعی یکی از 10 کشور بلاخیز دنیا است.

- 90درصد جمعیت کشور در معرض خطرات ناشی از حوادث طبیعی است.

- کشور ایران از نظر آمار وقوع حوادث در دنیا مقام ششم را دارد.

- کشور ایران، ام القرای کشورهای اسلامی است و در نتیجه مخاطرات نظامی و سیاسی بسیار بالایی دارد.

- ایران از نظر استراتژیکی و اقتصادی در نقطه‌ای از جهان قرار گرفته که می‌توان گفت: از بیشتر بحران‌های جهانی اثر می‌پذیرد. به طور مثال جنگ‌ های جهانی اول و دوم را می‌توان نام برد. همچنین جنگ آمریکا و عراق و ...

بنابراین لزوم داشتن یک مدیریت بحران قوی در ایران امری اجتناب ناپذیر می‌نماید. چیزی که متاسفانه تنها در سال‌های اخیر به آن پرداخته شده است. در این مقاله تلاش ما این است که ضمن معرفی و تشریح بحران و ارائه یک تعریف دقیق از مدیریت بحران، به معرفی یکی از انواع بحران‌های نظامی یعنی بحران‌های ایجاد شده در بمباران‌ها و موشکباران‌های مناطق غیر نظامی بپردازیم.

 2- تعریف بحران

 2-1) بحران چیست؟

تصور کنید مدیر یک شرکت چند ملیتی و بزرگ هستید و در اولین روز کاری هفته خود را آماده می‌کنید که یک هفته کاری خوب و موفق را پشت سر بگذارید، صبح زود وارد اتاق کار خود می‌شوید و متوجه می‌شوید کارمندان شرکت شما به خاطر مسائل حقوقی دست به اعتصاب زده‌اند. هنوز موضوع برای خود شما روشن نشده است که با انبوهی از خبرنگاران رو به‌رو می‌شوید. شرکت شما دچار بحران شده است.

یا تصور کنید در نیویورک زندگی می‌کنید و شاهد انفجار برج‌های سازمان تجارت جهانی هستید و امنیت شما و خانواده‌تان دچار چالش‌ شده است. تردیدی نیست که شما در شهری بحران زده زندگی می‌کنید. و یا خاطرات اولین روزهای 8 سال دفاع مقدس را به یاد بیاورید. ایران و به خصوص سرزمین‌های جنوبی و غرب آن دچار، بحران‌ بودند. به این اتفاقات می‌توان وقوع زلزله و سیل و بسیاری موارد دیگر را نیز افزود.

در هر فعالیت گروهی، از فعالیت‌های معمول در خانواده که نوعی حرکت گروهی محسوب می‌شوند تا شرکت‌های تجاری، احزاب سیاسی، دولت‌ها و جریان‌های بزرگ بین المللی مشکلات و موانعی به وجود می‌آید که پویایی آن فعالیت، به نحوه عبور از مشکلات و موانع وابسته است. به طور کلی حرکت مطلوب یک مجموعه، گذر از یک وضعیت و رسیدن به وضعیت جدید و بهتر است. به همین علت رخ نمایی مشکلات جزء جدایی ناپذیر یک فعالیت محسوب می‌شود. از این دیدگاه می‌توان گفت مجموعه تلاش‌‌های صورت گرفته در توسعه علوم مدیریت، در راستای استخراج روش‌هایی برای عبور موفقیت آمیز از این مشکلات و موانع هستند.

بحران، بروز ناگهانی نیروی یا مجموعه‌ای از نیروهای مخالف و غیر قابل پیش بینی است که بنیاد و محوریت یک حرکت هدفمند را تحت تاثیر مخرب خود قرار می‌دهد و در صورت عبور نکردن، از آن، صدمات جبران ناپذیری به اساس حرکت وارد می‌آورد.

تعریف فوق حاوی این نکات است:

- بروز بحران به صورت ناگهانی و ضربتی است و نه تدریجی.

- در بحران، نیروی مخالف اساس و محوریت حرکت را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نه شاخ و برگ‌های حرکت را.

- غیر قابل پیش بینی بودن بحران در طرح مدیریت بحران، نقشی اساسی دارد. شاید بتوان گفت که بحران، قسمت اعظم انرژی ویرانگر خود را به واسطه غیر قابل پیش بینی بودن خود کسب می‌کند.

- در بحران قطع و انفصال روند طبیعی زندگی رخ می‌دهد. (چنین انفصالی معمولا بسیار سخت و ناگهانی بوده و به هیچ وجه قابل پیش بینی نیست.)

- بحران اثرات مخرب بر تشکیلات اجتماعی مانند از بین رفتن و یا خسارت دیدن سیستم‌های دولتی، ساختمان‌ها، مخابرات و سرویس‌های ضروری را به خود به همراه دارد.

- در بحران شاهد گسترش فزاینده نیازهای مردمی مانند سرپناه، غذا، پوشاک، کمک‌های اولیه و درمانی و روانی هستیم.

 2-2 تقسیم بندی کلی بحران‌ها

تقسیم بندی‌های زیادی برای انواع بحران‌ها می‌توان در نظر گرفت. یکی از مرسوم‌ترین تقسیم بندی‌های به شکل زیر است:

1- بحران‌های ناشی از جنگ و درگیری بین کشورها.

2- بحران‌های ناشی از مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در جامعه.

3- بحران ناشی از بالایای طبیعی.

 1) بحران‌ های ناشی از جنگ:

هدایت و کنترل کامل بحران‌های ناشی از جنگ در اختیار نیروهای مسلح است و سازمان‌های دیگر در زمینه‌های مختلف با این نیروها همکاری می‌کنند.

2) بحران های ناشی از مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در جامعه:

هدایت و کنترل این بحران‌ها بر عهده دولت است و نیروهای مسلح همکاری‌های لازم را در بخش امنیتی انجام می‌دهند.

3) بحران‌های ناشی از بلایای طبیعی:

این بحران‌ها شامل زلزله، سیل، سونامی و ... می‌باشند و هدایت آنها توسط تیمی از مدیران مختلف کشوری و لشکری صورت می‌گیرد.

به طور کلی اثرات و خصوصیات بحران را می‌توان در سه بخش زیر طبقه بندی نمود:

الف- سطح جهانی؛

ب- سطح ملی؛

ج- سطح منطقه‌ای

 2-3) تاثیرات بحران در سطح افکار عمومی؛

وقوع بحران به ویژه بحران‌هایی که به هر دلیلی مورد توجه عمومی قرار می‌گیرند به وجود آوردنده شرایطی خاص در جامعه است. در فعالیت‌هایی که به هر دلیل با طیفی از مردم در ارتباط هستند بروز چنین شرایطی در طیف عامه مردم هم تاثیر می‌گذارد؛ چرا که آنها هم جزئی از جامعه هستند. از این رو برخورد صحیح با بحران مستلزم شناخت تاثیرات عمومی و به ویژه بحران بر افکاری عمومی می‌باشد. از جمله تاثیرات عمومی بحران می توان به موارد زیر اشاره کرد:

(-3-2-1) تضعیف امنیت روانی در سطح افکار عمومی این حالت به ویژه در بحران‌هایی که امنیت ملی را تهدید می‌کنند بارزتر است.

(2-3-2) بروز خلاءهای شدید خبری. ویژگی‌های غیر قابل پیش بینی بودن و سرعت بالای وقوع بحران و از سوی دیگر این ویژگی‌ بحران که عموما حالت امنیتی و جنبه محرمانه دارد، نوعی خلاء خبری را ایجاد می‌کند.

(2-3-3) وجود پتانسیل‌ شکسته شدن قالب‌های اجتماعی، فرهنگی یا سیاسی، از ویژگی‌های عمومی بحران توانایی آن در شکستن قالب‌ها و چارچوب‌های پذیرفته شده است. به همین دلیل فرایند حرکتی بحران از این زاویه نیز باید مورد مداقه قرار گیرد.

(2-3-4) اثرات بحران در حوزه‌های اقتصاد عمومی برخی از بحران‌ها (به عنوان مثال بحران ناشی از وقوع جنگ احتمالی) مجموعه ای از فرایندهای مخرب در اقتصاد عمومی را پایه‌ریزی می‌کنند. از جمله چنین فرایندهایی می‌توان به احساس کمبود و یا قحطی کاذب اشاره کرد.

(2-5-3) بحران‌های تعمدی. گاهی برای انحراف افکار عمومی و برگرداندن توجه عمومی از مطالبی خاص و پنهان کردن موضوعی که نباید فاش شود و گاهی به منظور اغفال رسانه‌ها از واقعه‌ای خاص، از چنین روش‌هایی استفاده می‌شود. بنابراین مکانیزم کنترل بحران باید در تحلیل‌های خود این احتمال را هم در نظر داشته باشد.

(2-3-6) تضعیف مکانیزم‌های امنیتی دولتی. در بحران‌های شدید و کوتاه مدت به دلیل توجه مکانیزم‌های امنیتی دولتی به بحران و غفلت از روال‌های جاری، پتانسیل‌ وقوع بزهکاری‌های اجتماعی (مثل دزدی) افزایش می‌یابد. در این شرایط افزایش توان امنیتی مجموعه مدیریت بحران، ضروری است. (مانند آنچه در زلزله بم دیده شد.)

(2-3-7) تاثیر عملکرد رقبا بر افکار عمومی. بروز بحران، عرصه‌ای بزرگ برای رقابت رقبا می‌گشاید. بخشی از مکانیزم مقابله با بحران باید متوجه این عرصه رقابتی باشد.

 2-4) فرصت‌هایی که بحران می‌تواند برای یک سیستم به همراه داشته باشد

علی رغم تمامی پیامدهای خطرناک و جدی که به واسطه وقوع بحران حاصل می‌شود، به صورت بالقوه شرایطی را برای مدیران قابل فراهم می‌کند که جهش قابل توجهی در تیم تحت مدیریت خود صورت دهد و این به نحوه برخورد آنها بستگی دارد. از جمله این شرایط می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

2-4-1) قالب شکنی ساختار قبلی: یکی از مسائلی که مدیران با آن سرو کار دارند، قالب‌های شکل گرفته است که رانده‌مان دلخواه را ندارند. قالب‌هایی مثل ارتباطات درون یا بیرون مجموعه‌ای و میزان فرمان پذیری کارکنان. بحران یکی از بهترین قالب شکن‌ها می‌باشد و یک مدیر ورزیده با استفاده از شرایط آمادگی خود و تجارب و قابلیت‌های موجود به بهترین نحو از آن استفاده می‌کند.