بررسی منابع آلوده کننده در محدوده مطالعات در سه بخش آلاینده های ناشی از فعالیت های کشاورزی، صنعتی و فاضلاب شهری و روستایی انجام یافته است. بررسی منابع آلاینده عمدتاً بر پایه بازدیدهای محلی و مشاهدات میدانی در سطح منطقه، مراجعه و مکاتبات با ادارات و سازمان ها و کسب اطلاعات و آمار خصوصاً از منابع آماری مرکز آمار ایران و سایر منابع اطلاعاتی موجود و همچنین مطالعات انجام شده توسط این مهندسی مشاور صورت پذیرفته است. بر اساس اطلاعات موجود منابع آلاینده محدوده مطالعاتی شامل منابع متمرکز (فاضلاب های شهری- روستایی و فاضلاب های صنعتی) و منابع آلاینده غیر متمرکز (زه آبهای کشاورزی) می باشند.
مواد آلاینده ناشی از فعالیت های کشاورزی
بررسی موقعیت عمومی و ویژگی های نواحی کشاورزی در منطقه نشان می دهد، کشاورزی در منطقه و عموماً در استان بسیار رایج می باشد. محصولات غالب در منطقه مطالعاتی برنج، چای و مرکبات می باشند. به منظور افزایش باروری خاک و بهبود محصول از کود و سموم شیمیایی استفاده می شود، به همین دلیل در منطقه مورد مطالعه عمده ترین آلاینده ها، کودها و سموم شیمیایی و رسوبات می باشند. علاوه بر این ها عملیات کاشت، داشت و برداشت نیز مولد زائدات کشاورزی می باشد که از مواد معدنی یا آلی تشکیل شده و به عنوان آلاینده محیط زیست محسوب می گردند. وسعت اراضی کشاورزی در محدوده مورد بررسی در حدود 27700 هکتار است. از این مقدار، 61 درصد (16829 هکتار) به اراضی آبی و 37 درصد (10900 هکتار) به اراضی دیم اختصاص دارد. اراضی دیم عمدتاً در مناطق مرتفع قرار دارد و اراضی مناطق پست جلگه ای آبی بوده و بیشتر به کشت برنج اختصاص دارد. نگاه شماره (7-5) سیمای کشاورزی در منطقه مطالعاتی را نشان می دهد. در حال حاضر در بالاست مخل سد به ویژه در محدوده مخزن سد پلرود در حدود 260 هکتار اراضی زراعی وجود دارد که از این مقدار 150 هکتار شالیکاری، 80 هکتار چایکاری و 30 هکتار باغ می باشد. در این منطقه روستائیان علاوه بر کشاورزی به دامداری در وسعت محدود ( رفع نیازهای خانواده) مبادرت می ورزند.
مصرف کود ها
در اراضی زراعی واقع در محدوده طرح از کودهای شیمیایی جهت افزایش باروری خاک و تولیدات کشاورزی استفاده می شود. شسته شدن این مواد در عملیات کشاورزی باعث انتقال مقدار قابل توجهی مواد مغذی به سیستم آبی مناطق اطراف می گردد. این مواد پس از ورود به آب در زنجیره های غذایی آب های شیرین و شور وارد گردیده و تعادل اکوسیستم را بر هم می زنند. با توجه به خصوصیات خاک، مواد فوق الذکر می توانند به سیستم آب های زیر زمینی و سطحی وارد شده و از این طریق به مناطق دیگر انتقال یابند.
کودهای شیمیایی مورد مصرف عمدتاً کود های ازته، فسفاته و کود های دامی هستند که می توانند به عنوان ماده آلوده کننده عمل نمایند. ورود این مواد به منابع آب باعث افزایش فزاینده رشد گیاهان آبزی شده و در نهایت باعث مغذی شدن (Eutrofication) و خفگی محیط آبی می شوند. بنابراین تعیین میزان مواد مغذی ازته، فسفاته و کودهای دامی به عنوان مواد آلوده کننده در منطقه لازم خواهد بود. جداول شماره (7-7) و (7-8) میزان مصرف کودهای شیمیایی ازته، فسفاته و کود دامی محصولات مختلف زراعی را به تفکیک برای کل منطقه و در هر هکتار از اراضی زراعی نشان می دهد. با توجه به جدول شماره (7-7) بخش عمده کودهای مصرفی، کود دامی است که در کل منطقه سالیانه در حدود 9300 تن مصرف می گردد.
همچنین در حدود 6000 تن کود از ته و 4000 تن کود فسفاته در کل منطقه به مصرف می رسد. در این میان بخش اعظم کود ازته و فسفاته در اراضی برنج و بخشی نیز در باغات چای به مصرف می رسد. در این میان در باغات مرکبات عمدتاً از کود دامی استفاده می گردد.
مصرف سموم
امروزه در عملیات کشاورزی علاوه بر مصرف کودهای شیمیایی، مقادیر قابل توجهی مواد سمی جهت از بین بردن آفات نباتی مورد مصرف قرار می گیرند. بسیاری از این ترکیبات تا مدت های طولانی در محیط باقی مانده و در فصول بارانی و یا فصل درو به صورت معلق به همراه آب ها به آب های سطحی و زیرزمینی وارد می گردند. علاوه بر تأثیر آفت کش ها بر روی موجودات آبزی، با تمرکز و تجمع آن ها در بدن موجودات و وارد شدن به چرخه غذایی به انسان نیز منتقل می شوند.
بر اساس اطلاعات کسب شده از سازمان مدیریت کشاورزی شهرستان رودسر، از مهم ترین و پر مصرف ترین سموم در این شهرستان می توان به علف کش هایی مانند تیوبنکارب، اکسادیازون (رونستار)، گلایفوزیت، بوتا کلر همچنین به حشره کش هایی مانند دیازینون، دیازینون به شکل گرانول پادان و قارچ کش هایی مانند تری سیکلازول و هینوزان (ادیفنفوس) اشاره کرد.
جدول شماره (7-9) نوع و میزان سموم مصرفی در شهرستان رودسر را نشان می دهد. همانطور که اشاره شد در شرایط موجود سموم مصرفی عمدتاً برای برنج استفاده می شود و در کشت چای سم به مصرف نمی رسد. از آنجائی که مقادیر مصرف نهاده های زراعی در هر هکتار از اراضی در شرایط موجود و در مرحله اول مطالعات طرح پلرود در سال 1374 مورد بررسی قرار گرفته است، لذا سموم تعیین شده در این مطالعات به دلیل فاصله زمانی قابل استناد نبوده و در این بررسی اطلاعات گرفته شده از سازمان کشاورزی شهرستان رودسر با توجه به هنگام بودن اطلاعات مبنای این بخش از مطالعات قرار گرفته اند. سموم تعیین شده جهت بررسی و ردیابی در محیط شامل دیازینون، دیازینون پادان از نوع گرانول، بوتاکلر، تیوبنکارب و اکسادیازون (رونستار) می باشند. در زیر رفتار سمومی که از مقدار مصرف بالایی برخوردار می باشند مورد بررسی قرار گرفته است.
دیازینون یک حشره کش ارگانوفسفره می باشد که در مزارع زیر کشت برنج استفاده می گردد. فرمول شیمیایی آن C12H21N2O3PS بوده و به شدت جذب ذرات خاک می گردد و حرکت آن در خاک بسیار کند و آرام صورت می گیرد. نیمه عمر آن نیز در خاک بین 11 الی 21 روز است. این سم بعد از جذب توسط گیاهان سریعاً شروع به حرکت می کند و در حیوانات به دو متابولیت تیوفسفات و فسفات تبدیل می گردد.
تیوبنکارب با فرمول شیمیایی C12H21N2O3PS، علف کشی است که قبل یا پس از رویش علف های هرز برنج مصرف می شود. مقدار مصرف آن 5و2 تا 3 لیتر ماده موثر در هکتار است که می توان با سمپاش و یا مستقیم در آب مزرعه مصرف نمود. زمان مصرف آن قبل از نشا کاری تا یک هفته پس از نشا کاری است. تیوبنکارب روی سنتز پروتئین موثر واقع شده و مانع از فتوسنتز گیاه می شود. میزان مسمومیت آن به صورت خوراکی برای موش صحرایی 1903-920 و از طریق پوست برای خرگوش بیش از 2000 میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن است. غلظت کشندگی آن برای ماهی قزل آلا 05و1 قسمت در میلیون در 96 ساعت است. تیوبنکارب از طریق خاک به راحتی جذب می شود و به سادگی شسته نمی شود. تجزیه آن در خاک بیشتر توسط میکرو ارگانیسم ها صورت می گیرد و قسمتی نیز توسط نور و تبخیر از بین می رود. نیمه عمر آن به طور متوسط در شرایط هوازی 2-3 هفته و در شرایط بی هوازی 6-8 هفته است دوام علف کشی آن در برنج حدود 3 هفته است.
- بوتاکلر با فرمول شیمیایی C17H26CLNO2 ، ابتدا از طریق جوانه بذر و سپس از طریق ریشه ها جذب و به سایر اندام های گیاه منتقل می گردد. بوتاکلر علف کشی است انتخابی و پیش رویشی برای مبارزه با علف های یک ساله، بعضی پهن برگ ها و برخی از علف های هرز آبی در کشت مستقیم و نشایی برنج و جو مصرف می شود.