بیان موضوع یا تعریف مسأله:
کشور ایران به دلیل داشتن انواع پوست بز و گوسفند از تولید کنندگان عمده پوست و چرم سبک محسوب می‌شود و به علت آب و هوای نیمه خشک پوست گوسفند و بز ایران از مرغوبیت بالایی برخوردار است ولی متأسفانه دامداران کشور به دلیل کم ارزش قلمداد نمودن پوست و پشم و اینکه نوع تغذیه در ایران بیشتر به گوشت گوسفند اختصاص دارد و همچنین به علت نداشتن آگاهی و انگیزه لازم جهت حفظ و حراست از این ثروت ملی، توجه لازم را مبذول نمی‌دارند و از سالیان گذشته انواع پوست، سالامبور و محصولات نیمه ساخته چرمی‌از کشور ما با دیدگاه سنتی صادر گردیده است که عمده صادرات ایران بر حسب آمار موجود مختص به صدور سالامبور و کراست بوده است و این در حالی است که می‌توان ارزش افزوده زیادی را از طریق تولید محصولات ساخته شده چرمی‌به وجود آورده و به تبع آن درآمد ارزی بالایی را تحصیل نمود. بویژه اینکه محصولات چرمی‌از تنوع بالایی برخوردار بوده به نحوی که تنوع این محصولات بالغ بر 60 نوع می‌گردد و هر ساله در سطح ملی، منطقه ای و بین المللی نمایشگاههای محصولات چرمی‌به نمایش گذاشته می‌شود که متأسفانه نقش کشور ما علی رغم امکانات بالقوه و بالفعل در این نمایشگاهها بسیار کم رنگ می‌باشد، برای مثال در سال 1376 در نمایشگاههای جهانی چرم و البسه چرمی‌در پاریس و بولونیا ایتالیا و بارسلون اسپانیا و دوسلدورف آلمان در کنار کشورهای پیشرفته جهان، کشورهای ترکیه، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، اتیوپی و بورکینافاسو دارای چندین غرفه بودند ولی هیچ اثری از محصولات و صنعتگران ایران و پرچم مقدس جمهوری اسلامی‌ایران نبود.
قطعاً وجود چنین نقیصه ای برایند عوامل متعددی است که شناخت آنها و بویژه حرکت در جهت رفع موانع، این امکان را فراهم خواهد ساخت تا به گونه ای شایسته استعداد و ظرفیت های خود را در صحنه بین الملل عرضه نماییم.
پژوهشگر در این تحقیق، به دنبال تبیین و تحلیل متغیرها و عواملی است که صادرات محصولات کشور را چه به صورت مثبت و چه منفی، تحت تأثیر قرار می‌دهند و از این طریق ضمن بیان این عوامل، راه کارهای مناسب جهت بهبود و ارتقاء صادرات محصولات چرمی‌را پیشنهاد خواهد کرد. در واقع مسأله اصلی تحقیق این است که موانع موجود بر سر راه صادرات محصولات چرمی‌سبک شناسایی شده و گامهایی را که در جهت رفع این موانع می‌توان برداشت تعیین کرد.
هدف از مطالعه موضوع:
دستیابی به تصویر وضعیت موجود به ویژه ترسیم مسائل و مشکلات تولید کنندگان و صادر کنندگان محصولات چرمی‌سبک.
کمک به سیاست گذاران در امر صادرات و فروش محصولات چرمی‌و توجه بیشتر به ارزش افزوده ای که از این طریق بدست خواهد آمد.
فراهم آوردن مبنایی برای مراجعه استفاده کنندگان در زمینه صادرات و فروش محصولات چرمی‌به دلیل اطلاعات جمع آوری شده در این خصوص.
جلب توجه دست اندرکاران تولید و صادرات محصولات چرمی‌سبک به ضرورت تحول در بینش و شیوه های انجام کار.
ضرورت انجام تحقیق:
متأسفانه پوست به عنوان یک ماده اولیه ارزشمند مورد بی لطفی قرار گرفته است و قرنها توسط افراد خواص با دیدگاه سنتی و صرفاً برای منافع کوتاه مدت و بدون توجه به ارزش افزوده زیادی که می‌تواند ایجاد نماید صادر گردیده است و به تبع آن صنعت چرم ایران نیز علیرغم امکانات بالقوه و بالفعل نتوانسته است جایگاه خود را تثبیت نماید.
ایران با پرورش 48 میلیون رأس گوسفند (84/3% گوسفند جهان) و 16 میلیون رأس بز (3% بز جهان) سهم کمی‌از صادرات را عهده دار می‌باشد[1]. کشتار سالانه انواع دام سبک و سنگین در کشور ایران 30 میلیون رأس می‌باشد که بعبارتی روزانه 82000 رأس را شامل می‌شود که 70000 رأس آن سبک می‌باشد و با احتساب روزهای کار در سال، معدل روزانه 92000 جلد پوست سبک می‌باشد[2]. همانطور که گفته شد عمده صادرات ایران بصورت سالامبور و چرم نیمه تکمیل شده می‌باشد و اکثراً مرغوبترین پوستها به خارج صادر می‌گردد. و تولید کننده چرم و البسه چرمی‌داخلی مجبور است از پوست و چرم با کیفیت پایین تر استفاده نماید.
صادرات سالانه 19-20 میلیون جلد سالامبور، حدود یکصد میلیون دلار ارزآوری را در بر خواهد داشت و اگر تبدیل به لباس و محصولات چرمی‌شود تا یک میلیاد و چهارصد میلیون دلار ارزآوری دارد. تحقق چنین دستاوردی جز با اعمال مدیریت صحیح و استفاده از تکنولوژی پیشرفته و در فضای تولید مناسب ممکن نمی‌باشد در حالیکه در صورت تغییر بینش و فعالیت علمی‌می‌توان محصولات متنوع و قابل رقابت در بازارهای جهانی تولید نمود و از طریق توسعه این صنعت علاوه بر ارزآوری فراوان، برای تعداد زیادی از افراد جامعه اشتغال نیز ایجاد نمود که این گام با سیاست های نظام جمهوری اسلامی‌در جهت توسعه صادرات غیر نفتی و اولویت ایجاد اشتغال در جامعه جوان کشور ایران هم راستا بوده و ضرورت پرداختن به آن از اولویت های اقتصادی-بازرگانی کشور قلمداد می‌گردد[3].
پیشینه تحقیق:
جدید بودن موضوع تحقیق، یکی از ویژگی های این پژوهش می‌باشد. در خصوص صنعت چرم پژوهش های اندکی در دانشگاهها صورت گرفته است و تحقیقات قبلی نیز بصورت کلی و محض به صنعت چرم و صادرات و واردات آن نگریسته اند ولی هیچکدام با دید مدیریتی به این مسأله نپرداخته اند. لازم به ذکر است که تنها دو عدد پایان نامه کارشناسی ارشد در زمینه صنعت چرم تدوین شده اند که اولی به نام «قیمت تمام شده محصولات چرمی»[4] و با دید حسابداری به مسئله نگریسته است و دومی‌به نام «چرم، صادرات و واردات»[5] بصورت کلی و صرفاً با دید اقتصادی و تراز بازرگانی به این مسئله پرداخته است که هر دو از لحاظ محتوایی با پژوهش حاضر تفاوت دارند – و در حدی که پژوهشگر تحقیق نموده است می‌توان گفت در خصوص صادرات محصولات چرمی‌سبک و با دید مدیریتی این اولین پژوهش دانشگاهی می‌باشد.
همچنین باید یادآور شد که بجز طرحهای تحقیقاتی بنام طرح مطالعاتی ارتقاء کیفیت، بهره وری و کاهش ضایعات در واحدهای تولیدی چرم که توسط مدیریت صنایع کوچک وزارت صنایع انجام شده است و نیز طرح مطالعاتی بنام بازار جهانی پوست، چرم و کفش چرمی‌که توسط مرکز پژوهش های بازرگانی وزارت بازرگانی صورت گرفته است و کتاب دوجلدی شیمی‌پوست و چرم که با کمک بانک صنعت و معدن به چاپ رسیده است کار قابل ملاحظه دیگری توسط وزارت خانه ها و ادارات تابعه آنها صورت نگرفته است و سایر اطلاعات موجود دریافتی از سازمانهای دولتی اکثراً به صورت جسته و گریخته و بی نظم بوده و تا حدی، مغایر با اطلاعات سازمان های دیگر می‌باشد.
فرضیات
با توجه به بررسی های مقدماتی، مطالعات کتابخانه ای، نقطه نظرات ارائه شده در گزارشات اقتصادی و بازرگانی و عوامل عمومی‌مؤثر بر صادرات محصولات چرمی‌فرضیات زیر ارائه می‌گردد:
قوانین و مقررات صادراتی موجود در کشور از صادرات محصولات چرمی‌سبک حمایت می‌کند.
صادرکنندگان محصولات چرمی سبک از دانش و فنون بازاریابی آگاهی لازم را دارند.
محصولات چرمی سبک از کیفیت مناسب برای صادرات برخوردار می‌باشند.
روشهای نوین تولید (فن آوری جدید) محصولات چرمی‌سبک از سوی تولید کنندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
محصولات چرمی‌سبک تولید شده صادراتی، از قیمت رقابتی برخوردار می‌باشند.
محصولات چرمی‌سبک تولید شده از تنوع لازم برای صادرات برخوردار می‌باشند.
تعریف عملیات متغیرها:
متغیر تابع = f (متغیرهای مستقل)
متغیر تابع: فروش
نحوه عرضه: نحوه تولید، قیمت، کیفیت، نحوه عرضه، بازاریابی.
نوع تحقیق و دلایل آن:
در این تحقیق با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه ای به جمع آوری اطلاعات آماری و تاریخی اقدام شده و نیز از طریق مصاحبه به بررسی فرضیه ها اقدام گردیده است.
ابزار گردآوری داده ها:
در این پژوهش اطلاعات از طریق مصاحبه های حضوری و در مواردی با استفاده از مکاتبات الکترونیکی (E-Mail) و از سوی دیگر منابع کتابخانه ای صورت گرفته است.
جامعه آماری:
شامل مراکزی می‌باشد که در زمینه تولید و صادرات محصولات چرمی‌سبک فعالیت می‌کنند و نیز تعدادی از فروشگاههای محصولات چرمی‌در سطح مشهد.
مراحل انجام تحقیق:
پس از انتخاب موضوع با استفاده از تجربیات و مشاوره های یکی از صادرکنندگان فرضیه ها را تنظیم نموده و با توجه به آنها اقدام به انجام مصاحبه گردید. در کنار آن به جمع آوری مطالب کتابخانه ای پرداخته شد.
تعریف مفاهیم:
محصولات چرمی سبک: در برگیرنده کلیه فرآورده هایی است که توسط عمل دباغی از پوست سبک بدست می‌آید و شامل پوست، سالامبور، وت بلو، کراست، دایکراست، چرم، جیر و نهایتاً کالاهای ساخته شده از چرم و جیر می‌باشد.
پوست[6]: پوست لایه یا جداره ای است که بین بدن موجودات زنده و دنیای اطراف آنها قرار گرفته و انجام وظیفه می‌کند یا پوشش خارجی سطح بدن کلیه موجودات زنده را پوست می‌نامند که در حقیقت مرزی بین دنیای خارجی و داخلی بدن آنها می‌باشد.
پوست سنگین[7]: پوست های گاو، گوساله، گاومیش و شتر را پوست های سنگین می‌گویند که با توجه به وزنشان به چهار دسته سبک، متوسط، سنگین و خیلی سنگین تقسیم می‌شوند.
پوست سبک[8]: پوست های گوسفند، بز، بزغاله و بره را پوستهای سبک می‌گویند و چرم تولید شده از این نوع پوستها را چرم سبک می‌نامند.
دباغی[9]: عبارت از مجموعه فرآیند شیمیایی است که جهت بهبود خواص پوست از قبیل نگهداری درازمدت همراه با افزایش مقاومت در برابر ضایعات ناشی از فعالیت باکتری های مضر برای پوست، رطوبت، دما، کشش و سایش انجام می‌گیرد.
سالامبور[10]: در این مرحله از ساخت چرم، پوست نمک زده را به حالت اسیدی در می‌آورند تا بتوانند آن را برای مدت طولانی تری نگهداری کنند. در حقیقت این عمل اولین مرحله از ساخت چرم می‌باشد.
وت بلو[11]: پوست دباغی شده با کرم می‌باشد. در صورتیکه به سالامبور کرم زده شود تبدیل به وت بلو می‌گردد.
کراست[12]: پوست دباغی شده ای را گویند که هنوز هیچگونه رنگ رویه یا استری بر روی آن پاشیده نشده باشد و به رنگ آبی لاجوری می‌باشد. و یا به چرمهایی گفته می‌شود که پس از مرحله دباغی، مراحل تکمیلی هنوز بر روی آن انجام نگرفته است.
دایکراست[13]: پوست دباغی شده ای را گویند که یک لایه رنگ آستری بر روی آن پاشیده شده است و پس از پاشیدن رنگ رویه اصلی تبدیل به چرم آماده نشده می‌گردد و بایستی برای تبدیل به چرم آماده شده بر روی آنها عمل فینیشینگ انجام شود.
فینیشینگ[14]: به کلیه مراحلی که به منظور بهتر ساختن خواص و ظاهر چرم، نظیر ضد آب شدن و دوام انجام می‌گیرد فینیشینگ اطلاق می‌شود. این مراحل شامل سفید کردن، سمباده زدن، غلطک کردن، برق انداختن، پرس صاف. چاپ و نرم کردن می‌باشد.
چرم[15]: عبارتست از پوست حیوانات و جانوران که بوسیله پاره ای مواد شیمیایی و اعمال فیزیکی و شیمیایی از حالت ابتدایی خارج شده و به صورت ثابت و فاسد نشدنی در آمده است که به کمک مواد دباغی و عملیات فیزیکی و شیمیایی تغییر شکل
داده است.
جیر[16]: از پوستی که دارای رخ بوده و از طرف داخلی سمباده شده باشد تهیه می‌گردد. جیر عاری از آثار وریدی بوده و در سطح داخلی سمباده شده است و رنگ آن یکنواخت و پرز آن به یک اندازه معین بلند و کوتاه می‌باشد. رنگ رویی جیر کاملاً ثابت است. ضخامت آن در حدود 8/0 الی 2/2 میلیمتر و حالتش نرم و پر (چاق یا نطع دار) می‌باشد.
قوانین و مقررات: مواد مصوب و لازم الاجرایی است که از طرف ادارات بازرگانی، صنایع، اتاق بازرگانی-صنایع و معادن، گمرک، بانک، دارایی، بیمه و ... در امر صادرات وضع گردیده است و صادر کنندگان محصولات چرمی‌سبک با آنها سروکار دارند.
دانش و فنون بازاریابی: منظور از دانش و فنون بازاریابی در اینجا مجموعه اطلاعات تئوریک و فنون عملی در خصوص استراتژی ها و آمیخته های بازاریابی می‌باشد که مدیران مراکز تولید و صادرات محصولات چرمی‌سبک بایستی با آنها آشنا بوده و در عمل از آنها استفاده نمایند.
کیفیت محصولات چرمی: منظور از کیفیت محصولات چرمی‌خصوصیاتی نظیر دوام و استحکام (مقاومت در برابر کشش، ضخامت یا نطع دار بودن، مقاومت در برابر سایش رنگ، میزان جذب آب) درجه انعطاف (نرمی‌یا لطافت) اندازه (ابعاد چرم) کیفیت رنگ آمیزی و طراحی زیبا و معیوب نبودن می‌باشد.
فن آوری تولید: منظور از فن آوری در اینجا سخت افزار (ماشین آلات، تجهیزات و ابزار کار) نرم افزار (دانش استفاده از ماشین آلات، تجهیزات و روشهای تولید) و مغزافزار (منظور وظایف مدیریت و نحوه اداره نمودن مراکز مربوطه) می‌باشد.
قیمت رقابتی: قیمتی می‌باشد که یک شرکت برای محصولات و خدمات خود جهت مقابله با رقبا در بازار تعیین می‌کند.
تنوع محصولات چرمی: منظور انواع کالاهای چرمی‌می‌باشد که از لحاظ جنس چرم، نوع رنگ آمیزی تنوع اندازه و تنوع در طراحی تولید و عرضه می‌شوند.
محدودیت ها
موانع و مشکلات تحقیق
در راستای مراحل تهیه و تدوین تحقیق به عمل آمده تعدادی موانع و محدودیت وجود داشته است که مهمترین آنها عبارت بودند از:
عدم اعتماد و پرهیز از مصاحبه توسط برخی صاحبان مراکز تولید و صادرات محصولات چرمی‌سبک.
نبودن منابع جامع و کامل برای دستیابی آسان به اطلاعات.
تاریخچه استفاده از پوست، چرم و چرمسازی:
انسانهای نخستین به منظور بقاء نسل، اجباراً دست به شکار حیوانات می‌زدند. پوست نیز جایگاه ویژه ای داشته است. چراکه این فرآورده دامی‌بهترین وسیله پوشش انسانها برای جلوگیری از خطرات گوناگون بوده است. این نوع استفاده از پوست را می‌توان منصوب به عصر یخبندان (پانصد هزار سال قبل) دانست[1]. در ابتدا بشراولیه از استخوان و سنگهای تیز به منظور از بین بردن گوشتهای اضافی و ضایعات پوست استفاده می‌کرد. ولی بزودی به فساد پذیری سریع این نوع پوستها در مقابل انواع میکروبها و باکتری ها پی برد. بعدها مبادرت به خشک کردن پوست در برابر آفتاب یا آتش کرد. که بازهم پوستی شکننده و غیر قابل استفاده بدست می‌آورد. تا اینکه سرانجام متوجه فوائد عصاره های گیاهی برای جلوگیری از فساد پوست گردید.
مصریان قدیم از حدود 2500 سال قبل از میلاد، از ترکیبات معدنی آرد شده مانند املاح آلومینیوم و دانه های مازو[2] برای ساخت چرم استفاده می‌کردند. یونانیان و رومیها، از پوست و برگ درختان کاج و صنوبر استفاده می‌کردند[3]. با توجه به این نکته بسیار مهم که صنعت چرمسازی در طی زمانی بسیار طولانی به تکامل خود رسیده و تجربیات فراوانی را پشت سر گذارده است. از زمانهای قدیم پوست به عنوان یکی از صنایع دستی حاصل از مهارت بشر هم مورد استفاده و هم مورد توجه و ستایش بوده است.
مواد اولیه پوست برای افراد شکارچی آن زمین که هنوز دوره کشاورزی را آغاز نکرده بودند و از نظر شرایط محیطی نیازمند به اسب بودند، به راحتی قابل تهیه بود. احتیاجات شدید آنها باعث گردید تا پوست را به گونه ای نرم نمایند که علاوه بر خشکی، در مقابل فساد نیز پس از بارها خیس شدن از مقاومت کافی برخوردار باشد. اطلاعات باستانشناسان هنوز به درستی نتوانسته اند قدم های ابتدایی را که انسان های اولیه در تبدیل پوست برداشته اند، بجز شواهدی مبنی بر دود دادن همراه با مالیدن روغن و مغز حیوان به داخل پوست و ساخت چرمهای بسیار خام را ارائه دهند. البته عملیات و کارهای مختلفی که روی پوست به صورتهای مختلف انجام می‌گرفت و باعث اصلاح نرمی‌و کاربرد بهتر آن می‌گردید نیز می‌توانست از جنبه های تکمیلی محسوب شود. مردم غارنشین در رابطه با اعتقادات مذهبی خود برای حیوانات و پوست آنها و همچنین شکل نهایی محصول ساخته شده از پوست اهمیت خاصی قائل بودند.