تحقیق روش روند توسعه روستایی در دهستان کبود گنبد شهرستان کلات نادر

چکیده:

مطالعه حاضر تحت عنوان «روند توسعه روستایی در دهستان کبودگنبد شهرستان کلات نادر» به بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر در روند توسعه اقتصادی در این دهستان می‌پردازد.

توسعه روستائی یک امر چند بعدی است که از مؤلفه‌های مختلفی تشکیل می‌شود. در این راستا، مؤلفه‌های مزبور در دهستان کبودگنبد به صورت زیرساختهای طبیعی، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی در نظر گرفته شده‌اند که هریک از این زیرساختها، خود از عوامل مختلف تشکیل شده است.

به طور کلی این دهستان از نظر اقلیمی دارای وضعیت آب و هوایی نیمه خشک است که زمستان سرد و تابستانی گرم دارد.

بیشتر اراضی دهستان را تپه‌ها و کوههای نسبتاً مرتفع تا مرتفع فرسایش یافته با دره‌های عمیق متعدد متشکل از سنگهای دگرگونی و آذرین و آهکی با شیب 40 تا 90 درصد تشکیل می‌دهد.

بررسی انجام شده پیرامون ویژگیهای طبیعی، حاکی از آن است مشکل اصلی منطقه کمبود آب نبوده بلکه توزیع نامناسب بارندگی، وضعیت توپوگرافی و عدم ذخیره آب مازاد در زمان بارندگی و مشکلات مربوط به شبکه و کانالهای آبیاری می‌باشد که تأثیر منفی بسیار شدیدی بر درآمدهای کشاورزی از جمله محصولات دیمی داشته است و این کاهش درآمد نقش مؤثری در مهاجرت روستائیان می‌تواند داشته باشد. ولی در روستاهایی نظیر ارچنگان، قاباخ، ایده‌لیک، سلطان‌آباد و ... که برنج کشت می‌شود روستائیان از درآمد کافی برای تأمین هزینه‌های زندگی برخوردارند.

از نظر وضعیت خدمات و امکانات، دهستان با کمبود نسبتاً شدیدی مواجه است و با نیازهای روستائیان ساکن تناسبی ندارد. در مجموع می‌توان گفت که این دهستان با داشتن قابلیتهای مختلف، نیازمند این است که در راستای حمایت از روستا و جلوگیری از مهاجرت‌های شدید روستائیان به مراکز شهری، اقدامات لازم در جهت بالابردن درآمدهای روستائیان و رفع نابسامانی‌های اقتصادی، طرح‌های اجرایی و سرمایه‌گذاری‌های مؤثر بعمل آورد.

مقدمه:

در مورد توسعه و توسعه کشاورزی تاکنون مطالب زیادی عنوان گردیده است که در نهایت تمام این مطالب در یک مورد اشتراک دارند و آن ارتقاء سطح کیفی و کمی جامعه انسانی می‌باشد.

جامعه روستائی دارای ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی خاص می‌باشد و لازم است که هرگونه طرح توسعه‌ای همگام با خصوصیات فرهنگی منطقه در نظر گرفته شود. در این زمینه نظرات مختلفی توسط مجامع بین المللی و اقتصاددانان ارائه شده است. (مهندسین مشاورDHV، 1371، 16-62)

بانک جهانی توسعه روستائی را، راهبردی جهت بهبود زندگی اجتماعی و اقتصادی روستائیان فقیر می‌داند.

توسعه روستائی روند بهبود شرایط زندگی توده‌های کم‌درآمد روستا می‌باشد.

توسعه روستائی ارتقاء استانداردهای زندگی و توانا ساختن توده‌های کم‌درآمد جمعیت روستا می‌باشد. (آسایش، 1372، 44)

توسعه یک فرآیند پیچیده از تحول است، که مستلزم تغییرات اساسی در ساختار اجتماعی، طرز تلقی مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه‌کن‌کردن فقر مطلق است.

یک برنامه توسعه هنگامی می‌تواند به موفقیت نائل شود که همزمان با رشد اقتصادی و افزایش بهره‌وری، کاهش نابرابری‌های اجتماعی اقتصادی را هدف اساسی قرار ‌دهد.

تدوین رابطه صحیح بین نیازهای جامعه روستائی و امکانات و منابع طبیعی بالقوه و  بالفعل روستا، و به دیگر سخن، ایجاد امکانات توسعه‌ای هماهنگ در مناطق روستائی و شتاب بخشیدن به «توسعه همه جانبه روستائی» در جهت رفع تدریجی و برنامه‌ریزی‌شده اختلافهایی که در زمینه های مختلف اقتصادی و عمرانی و رفاهی بین مناطق شهری و روستائی وجود دارد.

در این راستا در کشور ما ایران نیز حداقل، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توجه مسئولین کشور به توسعه روستائی جلب شده است. تأسیس نهاد جهاد سازندگی خود نویدی به بازسازی و بهسازی در روستاها بود. اما در اوایل تأسیس این نهاد ،عمران روستاها در هر مکان جنبه سلیقه‌ای داشته و به مرور به شکل اصولی‌تری اقدام شده است؛ با این وجود هنوز هم یک برنامه مشخص و مدونی برای توسعه روستاها تنظیم نشده است. لذا می‌بینیم مشکلات روستائیان ما همچنان باقیست. به عنوان مثال در بسیاری از روستاهای کشور امکانات رفاهی همچون راه، حمام، آب و برق، و ... ایجاد شده ، اما به مسائل اقتصادی مثل کشاورزی و دامداران توجه زیادی نشده است، لذا روستائیان برای فرار از فقر، روستاهای خود را رها کرده و به شهر مراجعه نموده‌اند. در واقع هزینه‌های عمرانی در روستاها به مقدار قابل توجهی هدر رفته است.

ضرورت توجه به روستائیان محروم که هنوزحدود نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و با حضور فعال خود می‌توانند بقاء جامعه را با تولید محصولات کشاورزی و فرآورده‌های دامی بیمه کنند از یک طرف، و آشنایی وحضور نگارنده در محیط‌های روستائی و درک قابلیتهای بالقوه موجود در روستاها از طرف دیگر، انگیزه‌ای برای انجام حاضر شد.

دهستان کبودگنبد یکی از مستعدترین مناطق شهرستان کلات نادر می‌باشد، توانهای بالقوه آن بسیار بالا، اما عملکرد آن در حد متوسط می‌باشد.

در همین راستا این پایان‌نامه برای شناسایی امکانات و قابلیتهای موجود در دهستان کبودگنبد در زمینه توسعه روستائی مبتنی بر نیروی انسانی و استفاده بهینه از منابع طبیعی و همچنین کاهش فقر و نابرابری، تقسیم کار صحیح و ازدیاد تولید با بهره‌گیری از کلیه منابع موجود در دهستان صورت می‌گیرد. این تحقیق مزبور در هفت فصل به شرح ذیل تنظیم و تدوین گردیده است :

فصل اول: دربرگیرنده کلیات تحقیق شامل : (  طرح مسأله ، اهمیت موضوع ،اهداف تحقیق، فرضیات تحقیق، روش تحقیق ، ادبیات تحقیق ، محدوده مورد مطالعه ، مقطع زمانی و همچنین به بررسی محدودیتها و موانع تحقیق پرداخته و پایان بخش آن تعریف واژه‌ها و مفاهیم (ترمینولوژی، Terminology) کلمات می باشد .

فصل دوم: به بیان مبانی نظری نظیر توسعه و توسعه روستائی اشاره دارد.

فصل سوم: به بررسی جغرافیای طبیعی دهستان کبودگنبد که عبارت از: موقعیت و وسعت، توپوگرافی، زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، اقلیم( دما، بارش، تبخیر، ضریب خشکی، باد، تیپ اقلیم) منابع آب( آبهای سطحی، آبهای زیرزمینی)خاک‌شناسی و پوشش گیاهی .

فصل چهارم: به بررسی ویژگی‌های انسانی دهستان که عبارتند از: تعداد و توزیع جمعیت، تراکم جمعیت، تراکم نسبی، تراکم بیولوژیکی، ترکیب جمعیت، ترکیب جنسی و ترکیب سنی، بار تکفل، رشد جمعیت، سواد، فعالیت و اشتغال و مهاجرت پرداخته است.

فصل پنجم: به بررسی فعالیتهای اقتصادی موجود منطقه شامل کشاورزی، انواع مالکیت زمین کشاورزی(خصوصی، عمومی، وقفی)، روند بهره‌برداری آب در دهستان، سطح زیر کشت اراضی کشاورزی، توزیع اراضی کشاورزی، بررسی هزینه‌ها و درآمد محصولات زراعی، وضعیت کشت برنج و چگونگی تأمین آب مورد نیاز این کشت در دهستان، سطح زیر کشت برنج، باغداری، دامداری، بررسی هزینه و درآمد ، پرورش طیور، بررسی اشتغال ایجاد شده از طریق دامداری، صنایع و وضعیت خدمات منطقه.

فصل ششم: به بررسی امکانات و خدمات موجود در دهستان شامل خدمات آموزشی(ابتدایی، راهنمایی، متوسطه)، خدمات بهداشتی و درمانی ، خانه بهداشت روستایی، شبکه آب آشامیدنی، سایر تأسیسات بهداشتی، برق‌رسانی، خدمات اداری سیاسی و انتظامی، خدمات فرهنگی مذهبی و ورزشی، شبکه راهها و حمل و نقل، وسایل ارتباط جمعی می‌پردازد.

فصل هفتم: راهبردهایی جهت توسعه اقتصادی روستا و ارائه پیشنهادات و آزمون فرضیه‌ها در دستور کار قرار گرفته است .

1-1- طرح مسئله

قبل از شروع به تحقیق ،هر محققی باید سعی نماید تا مسأله مورد نظر را از کلیه جهات ممکنه، تعریف و تحلیل نماید، تا در عمل مواجه با اشکالات عدیده و مبهم‌بودن موضوع، وسعت میدان تحقیق، عدم امکان تحقیق مسأله و غیره نباشد.

پس از انجام کلیه مراحل تحقیق، بیان یک مسئله به آن است که در شروع هر تحقیق، موضوع تا چه حد برای شخص محقق، شناخته شده و روشن بوده است. (نبوی،1367 ،22)

با توجه به مسائل موجود در اقتصاد ایران و مشکلات اقتصادی و اجتماعی مضاف جامعه روستائی در کشور، و نقش اساسی توسعه روستائی در بالارفتن زمینه‌های تولیدی در کشور ، توجه به برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای و گسترش مراکز روستائی بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

بدون توسعه کشاورزی و روستائی رشد صنعتی یا موفق نخواهد شد و یا اگر موفق شود چنان عدم تعادلهای داخلی در اقتصاد ایجاد خواهد کرد که مشکلات فقر گسترده، نابرابری و بیکاری قطعی‌تر خواهد شد. (مطیعی لنگرودی، 1373، 78) لذا روند توسعه بخش کشاورزی منوط به شناخت بیشتر و کاملتر از تواناییهای انسانی و محیطی و مسائل مختلفی که در ارتقاء ظرفیتهای تولیدی بخش کشاورزی مؤثر است، می‌باشد.

منطقه مورد مطالعه در این تحقیق دهستان کبود گنبد از ابوابجمعی بخش مرکزی شهرستان کلات می‌باشد.

2-1-  اهمیت موضوع و اهداف تحقیق

تحقیق و پژوهش عبارت است از جستجوی منظم و اصولی برای کشف حقیقتی. از اهداف هر پژوهش کشف حقیقتی در مورد موضوع خاص می‌باشد. (طوسی، 1378، 30)

بی‌هدفی، مبهم‌بودن موضوع تحقیق، موجب خواهد شد که پس از پایان کار تحقیق، از نتیجه‌ای که بدست آمده است، رضایت نداشته باشیم. (نبوی، 1367، 66)

هر تحقیق دارای اهدافی خاص است که این اهداف باید در طرح تحقیق انعکاس یابد. (ساروخانی، 1372، 148)

عمده‌ترین شاخص‌هایی که در طرح توسعه منطقه و دهستان کبود گنبد مدنظر می‌باشد عبارتند از:

تأمین آب بهداشتی در تمام روستاها؛

ایجاد راههای ارتباطی بهتر در دهستان؛

توسعه امکانات آموزشی در مقاطع مختلف برای ادامه تحصیل و رشد همه جانبه روستائیان؛

تغییر کشاورزی از حالت سنتی و استفاده از تکنولوژی جدید در کشاورزی؛

افزایش درآمد روستائیان و تشویق آنها در جهت ماندن در روستا؛

افزایش تولیدات کشاورزی در واحد سطح؛

حمایت از تعاونی‌های روستائی؛

برقراری عدالت اجتماعی و رفاه نسبی در اثر توسعه اقتصادی؛

افزایش امکانات بهداشتی و درمانی در راستای سالم‌سازی انسان و محیط؛

به طور کلی ایجاد مراکز تفریحی و آموزشی هم از نظر کمیت و کیفیت بخصوص در مقاطع متوسطه و راهنمایی از ضروریات می‌باشد. این دهستان فاقد هرگونه مراکز تفریحی سالم می‌باشد لذا برای قشر جوان که قشری آسیب‌پذیر می‌باشد زمینه‌ها برای هرگونه انحرافات اخلاقی فراهم شده است. به همین علت خدمات کشاورزی، فرهنگی، آموزشی، تفریحی و ورزشی از مهمترین نیازهای این دهستان می‌باشد. لذا با فراهم‌آوردن تسهیلات و امکانات و ایجاد زمینه‌های شغلی بخصوص در بخش کشاورزی و حمایت مالی از کشاورزان می‌توان از مهاجرت آنها به شهرهای استان و کشور جلوگیری کرد و زمینه‌های پیشرفت و توسعه را در این دهستان فراهم آورد.

در مجموع باید وضعیت ساختارهای طبیعی، اجتماعی و اقتصادی مشخص شده و عوامل مثبت و منفی در روند توسعه روستائی در دهستان کبود گنبد تعیین گردند.

3-1- بیان فرضیه‌ها:

هر مسئله تحقیقی، یک یا چند فرضیه دارد. فرضیه عبارت است از تصور، حدس منطقی یا احتمالی درباره نتایج تحقیق (علیجانی، 1379، 16)

توماس کوهن در ارتباط با اهمیت فرضیه در تحقیقات علمی چنین می‌گوید: با انباشت حقایق علمی، بدون ساختن فرضیه هیچگونه پیشرفت علمی در بینش علمی به وجود نمی‌آید و بدون برخورداری از اندیشه‌ای هدایت‌کننده ما نمی‌دانیم چه حقایقی را جمع‌آوری کنیم و نمی‌توانیم امور مربوط را از نامربوط بازشناسیم. (خویی‌نژاد، 1380، 38)

بنابراین آنچه که در یک طرح تحقیقاتی به مطالعه محقق جهت داده و هدفها را تعیین می‌نماید ارائه فرضیه‌هاست. ارائه فرضیات رابطه بین پدیده‌ها را شفاف می‌سازد و مسئله مورد نظر را بهتر بیان می‌کند و همچنین روش جمع‌آوری اطلاعات و روش تحقیق را معنادار می‌سازد.

با توجه به مفاهیم و تعاریف فوق از فرضیه های برای این تحقیق فرضیات زیر عنوان می‌گردد:

فرضیه اول: کمبود امکانات و سرویسهای خدماتی،‌عامل مهاجرتهای روستایی بوده و به دلیل کاهش جمعیت فعال روند توسعه تا حدودی به کندی اتفاق           می افتد .

فرضیه دوم: اگر در بخش خدمات کشاورزی، فرهنگی، آموزشی ، توجه بیشتری شود منجر به افزایش سطح درآمدهای اقتصادی و نیز بالارفتن آگاهیهای فردی و اجتماعی و در نتیجه روند روبه افزایش توسعه خواهد شد .

4-1- روش تحقیق

هدف از انتخاب روش تحقیق، بهبود عملیات مربوط به تحقیق در مسایل و جریاناتی است که به گونه‌ای مربوط به تحقیق می‌شود. (ژرژ، 1371، 10) جغرافیا به مقتضیات طبیعت خود روشهای تحقیق متفاوتی دارد.

نحوه گردآوری اطلاعات در این پایان‌نامه به دو صورت کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است. در روش کتابخانه‌ای اطلاعات با توجه به موضوعات مورد نظر با مراجعه به کتابخانه‌های مختلف و برر سی کتب و مجلات مربوطه فیش‌برداری شده است.

مرحله دوم و اساسی جمع‌آوری اطلاعات، روش میدانی می‌باشد که با مراجعه حضوری به مکان های مورد تحقیق ، از طریق مشاهده ، مصاحبه و تنظیم پرسشنامه اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردیده است .

5-1- پیشینه تحقیق(ادبیات مربوطه)

در هر تحقیق برای اطلاع بیشتر و اثرات لازم بر جنبه‌های مختلف مسأله مورد مطالعه می‌بایست سوابق و ادبیات مربوط به تحقیق را مورد مطالعه قرار دهند و از حاصل کار دیگران در جنبه‌های مختلف مسأله تحقیق و یا تجارب آنها از مشابهت‌ها در روش و تحلیل مسأله استفاده کنند. (ساروخانی، 1375 ، 45) ادبیات تحقیق به حقیقت تابلویی است که محقق در سایه توجه به آن می‌تواند به نقطه مورد نظر برسد. (اتسلندر، 1375، 137)

در راه انجام هر تحقیق یکی از مهمترین مراحل، آگاهی نسبت به پیشینه تحقیق و شناخت  مطالعات و کارهای انجام شده موجود می‌باشد. این شناخت باعث می‌شود تا تحقیق هرچه پربارتر و مثمر ثمرتر جلوه کند. و هرچقدر جامع، هدفمند، کاربردی و متناسب با نیازهای آن جامعه باشد می‌توان به نتایج مثبت آن امیدوار بود و اگر با روشهای علمی و با رعایت همه اصول یک تحقیق علمی انجام گیرد، در به ثمر رساندن اهداف کشور ما نقش اساسی ایفا خواهد نمود.

موفقیت یک تحقیق علمی بدون شناخت مسائل و مشکلات جامعه مورد مطالعه و بدون شناخت فعالیتهایی که تاکنون انجام گرفته ممکن نیست. (نبوی، 1367، 8)

براساس مطالعات انجام شده و بررسی اسناد و مدارک موجود، در زمینه منطقه مورد نظر، مطالعات و تألیفات چندی صورت گرفته است. که در اینجا به معرفی چند نمونه از آنها می‌پردازیم:

ورجاوند، پرویز، دیداری از کلات نادری و آثار تاریخی آن، مجله باستان‌شناسی و هنر ایران، پائیز و زمستان 1348، شماره 4)

خسروی، محمدرضا، کلات نادری، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی مشهد، چاپ سوم، 1367. این کتاب گزارشی در زمینه اوضاع طبیعی، تاریخی کلات می‌باشد که در 95 صفحه به رشته تحریر درآمده است.

جهاد سازندگی خراسان، طرح جامع توسعه و احیای کلات نادر، کمیته امور آب، شهریور 1369. جلد اول و دوم این کتاب به بررسی آبهای سطحی و منابع آب و تجزیه و تحلیل منطقه‌ای برای برآورد میزان رواناب و سیلاب پرداخته است. و جلد سوم این کتاب شامل 11 نقشه می‌باشد.

آشنایی با مجموعه مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان کلات.

استرآبادی، میرزا مهدی خان ، دره نادر ، تاریخ عصر نادرشاه به اهتمام سید جعفر شهیدی، انتشارات انجمن آثار ملی تهران سال 1341.

عابدینی قیوم، ملیحه ، نقش اقتصادی – اجتماعی جاذبه های گردشگری در نواحی روستایی کلات نادری ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، 1382. در آن به اثرات اقتصادی – اجتماعی جاذبه های گردشگری پرداخته است.

سهامی سیروس نگاهی به زندگی روستایی در دره کلات

ابو هادی، حمید، طرح هادی کلات این طرح در کلات به مورد اجرا در آمده است.

دکتر اخوت، سید محمود، مهندس وکیلی ، دانش ، برنج انتشارات فارابی 1376.

دکتر پور صالح ، مسعود، غلات ( گندم و جو ، برنج ، ذرت) انتشارات صفار 1373.

دیگر سازمانها و ادارات نظیر فرمانداری ، جهاد سازندگی شهرستان مشهد و کلات ، بنیاد مسکن ، سازمان منابع طبیعی خراسان و سازمان آب منطقه ای خراسان ، به تناسب اطلاعات مورد نیاز در ارتباط با حوزه کاری خود مطالعاتی را انجام دادند.

ABSTRACT

The current research named "the process of urban progress in Kabood gonbad of Kalat Nader town".

 Deals with the analyses of the helpful causes in the proccess of economic development in this village.

The economic development has some aspects that is contained by different branches.

In this way, the mentioned branches in kaboodgonbad is considered by natural, social , cultural, economic and service substructures that each of these substructures is consist of different causes.

Generally this village has half dry weather locally, which has cold winters and warm summers.

. The most part of this village contains hills and mountains which are almost hight decaded with Varous deep hills consist of the metamorphic rocks and Igneous , lime with the slope of 40% to 90% (percent).

The research about natural characteristics in dicaded that the main problems of region isn't lack of water, inappropriate rining distributions the topographic situation and not saving the extra water in the raining time, and the problems are related to irrigation channel that have the most negative effects on agricultural earning such as the arbitray products.

This earning reduction can have useful role in the immigration of village dweller, but in some villages which cultivate rice such as Archangan, Ghabakh Idelik, Sultanabad and ..., the village dweller have enough earning to supply the expenses of their life.

About the services and equipment conditions, the village face the most limitations and don't match with their requires.

In all, we can say that by having different aspect, this village needs to do executive plans and useful capitalism to support the country and prevent the large number if immigration of the village dweller to the city center in the way of being high earning for the village dwellers and solve the economic problems.