تحقیق مسائل حاد زیست محیطی

معرفی نحوه جمع آوری فاضلاب در بخشهای مختلف منطقه، نارسایی و پیامدهای نامطلوب  آن

انواع فاضلاب

میزان فاضلاب صنعتی یا پساب ایجاد شده از تولیدات صنعتی در منطقه قابل توجه نبوده و نسبت به کل فاضلابهای تولیدی نقش چندانی ایفا نمی‌کند گزارش" شناخت واحدهای صنعتی شهر تهران – سال 1375 تعداد واحدهای صنعتی مستقر در منطقه دو را 36 واحد یعنی 26/1 درصد کل واحدهای صنعتی مناطق بیستگانه شهر تهران عنوان کرده است و نظر به اینکه طی سالهای اخیر تعدادی از این واحدها نیز به خارج از شهر تهران انتقال یافته‌اند، از تعداد و نقش آنها کاسته شده است.

روش های دفع فاضلاب

مجموعه کامل انواع شیوه های دفع فاضلاب شامل: چاههای جذبی، جوی خیابانها، مسیلها، قنوات، سپتیک تانکها، شبکه گردآوری فاضلاب، در منطقه دو مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چاههای جذبی و جوی خیابانها و کانابها مثل خیابان زنجان اصلی ترین حجم فاضلاب منطقه شامل فاظلاب خانگی و آبهای سطحی را جمع آوری و هدایت می‌کنند.

مسیلهای طبیعی و انسان ساخت موجود نیز در کنار قنوات قدیمی کار جمع آوری و هدایت بخش دیگری از فاضلاب را در منطقه بعهده دارند که شامل مسیل فرحزاد، مسیل کوی مطهری (به موازات اتوبان شیخ فضل الله نوری)، درکه و سیل برگردان غرب که مجموعه فاضلاب جاری در این مسیلها تا رودخانه کن هدایت می‌شوند.

انتقال آبهای سطحی ناشی از بارندگی از وظایف اصلی مسیلهای فوق بوده در حالیکه کار هدایت قسمتهایی از فاضلابهای شهری در مناطقی که دفع فاضلاب دچار مشکل می‌گردد نیز بصورت غیر مجاز به عهده این مسیلها قرار گرفته است.

سپتیک تانکها و تصفیه خانه های کوچک در تعداد زیادی از ساختمانهای بلند مرتبه، مجتمع‌های مسکونی و شهرک هایی که در منطقه دو احداث گردیده، کار گرد آوری و دفع فاضلاب را بعهده دارند.

البته در برخی از این شرکتها از چاههای جذبی و یا سایر شیوه های دفع فاضلاب نیز استفاده می‌شود.

شهرک فرهنگیان از یکصد چاه جذبی جهت فاضلاب استفاده می‌کند.

شهرک پاس علیرغم داشتن تصفیه خانه فاضلاب، به دلیل از کار افتادن و خرابی سیستم، عملاً فاضلاب خود را به مسیل موجود در غرب بزرگراه شیخ فضل الله (مسیل کوی مطهری) هدایت می‌کند.

بخشی از فاضلاب شهرک قدس به علت شکستگی حاصله در لوله گذاریهای زیرزمینی، قبل از رسیده به تصفیه خانه شهرک قدس، در شمال بزرگراه همت به مسیل کوی مطهری وارد می‌گردد.

مجتمع های آتی ساز و سامان 1و2و3 ساخته شده در اراضی بستر رودخانه درکه، علیرغم داشتن تصفیه خانه و سپتیک تانک با عملکرد ناقص آنها، با مشکل دفع فاضلاب مواجه می‌باشد . به گفته کارشناس اداره آب و فاضلاب، شهرداری بخشی از آب حاصل از فاضلابهای نیمه تصفیه شده آنرا جهت آبیاری فضای سبز مورد استفاده قرار می‌دهد.

در نواحی شمال بزرگراه اوین از غربی ترین نقاط تا شرقی ترین آن، شهرکهای متعددی ساخته شده است که روشهای دفع فاضلاب آنها چاههای جذبی یا سپتیک تانکها هستند. هیچکدام از این روشها نتوانسته اند پاسخگوی نیاز اهالی باشند. مثلاُ شهرک تامین اجتماعی عملاً فاضلاب خود را به دره حسنک در شمال دره فرحزاد وارد می‌کند. و یا نشتی فاضلاب شهرک مخابرات در اراضی پایین دست به سطح زمین راه پیدا کرده و محیط اطراف فروشگاه شهروند را نمناک کرده است.

کوی فراز، کیهان، پلیس نیز از شهرکهایی هستند که مسائل مشابه شهرکهای یاد شده دارند فاضلاب زندان اوین نیز با وجود مجهز بودن به سپتیک تانک وارد رودخانه درکه می‌شود.

شبکه گرد آوری فاضلاب در کوی نصر و شهرآرا وشهرک قدس به عنوان مدرن ترین سیستم دفع فاضلاب از زمان تاسیس شهرکهای مزبور احداث گردیده و مورد بهره برداری قرار دارد.

03010120102 جمعیت فعلی تحت پوشش شبکه گرد آوری فاضلاب در منطقه:

جمعیت منطقه بر اساس بر آورد سال 1380 بالغ بر 542000 نفر تعیین گردیده است. با توجه به جمعیت تحت پوشش شبکه گردآوری فاضلاب شهرک قدس، کوی نصر و شهر آرا که جمعاً بالغ بر 125000 نفر است، 23 ر صد اهالی منطقه از روش دفع فاضلاب به کمک شبکه گرد آوری و 77 درصد باقیمانده بطور عمده از روشهای سنتی یعنی چاههای جذبی و روشهای جذبی کنترل شده یعنی سپتیک تانکها و حمل فاضلاب استفاده می‌نمایند.

بر آورد حجم فاضلاب تولید شده

بدلیل عدم انطباق مناطق شهرداری و شرکت آب و فاضلاب، آمار دقیقی از مصرف آب مشترکین در منطقه دو بدست نمی‌آید. ولی با توجه به برآورد جمعیت در سال 80 که جمعیت را حدود 542000 نفر میداند و با اعمال میانگین سرانه مصرف آب در شهر تهران که روزانه 323 لیتر اعلام شده است . فاضلاب تولید شده در منطقه روزانه حدود 140000 منر مکعب تخمین زده می‌شود. این میزان شامل پساب های خانگی، اداری، خدماتی، کارگاهی می‌باشد و فاضلابهای سطحی و آبیاری فضاهای سبز را در بر نمی‌گیرد.

پیامدها و مشکلات ناشی از دفع فاضلاب با روشهای فعلی

طبق استاندارهای بین المللی شهری که دارای شبکه جمع آوری . انتقال و تصفیه فاضلاب نیست در تعریف «شهر سالم» نمی‌گنجد و تهران چنین است.

در منطقه دو نیز بدون در نظر گرفتن پسابهای ناشی از آبیاری فضاهای سبز و آبهای سطحی در هر ثانیه حدود 1600 لیتر فاضلاب تولید می‌شود که رقمی کمتر از 200 لیتر آن در تصفیه خانه شهرک غرب مورد تصفیه قرار گرفته و بقیه بدون هر استفاده ای دفع می‌گردد. « اگر طرح تصفیه خانه های تهران بطور کامل اجرا شود 25000 لیتر در ثانیه پساب بهداشتی فاضلاب که هم اکنون هدر می‌رود در جنوب تهران بدست می‌‌آید که برا ی  مصارف کشاورزی فوق العاده موثر و مفید است . (25000 لیتر در ثانیه برای 5/10 میلیون جمعیت) ضمن آنکه از تخریب فاجعه بار محیط زیست نیز جلوگیری می‌کند و این برابر با ساخت دو سد در جنوب تهران است. ( به نقل از شرکت فاضلاب تهران).

تمامی شیوه های موجود دفع فاضلاب در منطقه منجربه ایجاد آلودگیهای وسیع و گسترده زیست محیطی می‌شود که در زیر به مختصری از هر یک اشاره خواهد شد.

سیستم چاههای جذبی و سپتیک تانکها

حدود 80 در صد از فاضلابهای خانگی تولید شده در منطقه به وسیله چاههای جذبی و سپتیک تانکها دفع می‌شوند و با توجه به عملکرد بسیار ناقص سپتیک ها و حتی برخی از تصفیه خانه های محدود و کوچک در منطقه باید گفت بخش عمده فاضلاب به لایه های داخلی زمین هدایت می‌گردند که پیامدهای زیر را در پی دارد.

آلودگی آبهای زیرزمینی و قنوات

با استمرار تخلیه فاضلابهای شهری و صنعتی به این منابع غلظت مواد و عناصری

چون ازت، دتر جنت ها (پاک کننده ها) فلزات سنگین نظیر مس، سرب، روی، کادمیوم، ارسینک در آن رو به افزایش است. غلظت این مواد مصرف آبهای زیرزمینی را جهت شرب محدود نموده است. کاهش قدرت خود پالایی رسوبات آبرفتی دشت تهران ، عدم رعایت حرائم ضروری بین کف چاههای جذبی تا سطح آزاد آبهای زیرزمینی ، ورود مستقیم فاضلاب به قنوات دایر بعنوان راه حلی جهت دفع معضل فاضلابهای خانگی که توسط چاه کن های محلی صورت میگیرد و یا ساخت و ساز در حریم قنوات باعث می‌شوند آبهای زیرزمینی و قنوات بوسیله فاضلابها بشدت آلوده شدند. خطر ریزش ساختمانهایی که حریم را رعایت نکرده اند و ریزش دیواره های قنوات از پیامدهای ثانوی چنین مشکلی می‌باشد.

بالا آمدن سطح آب های زیرزمینی

ورود روزانه 2000000 متر مکعب فاضلاب به داخل زمین در تهران باعث بالا آمدن آبهای زیرزمینی شده و نظم طبیعی لایه های خاک را بهم ریخته و سبب لغزنده شدن لایها های زیرزمین خاک می‌گردد . از طرفی در این شرایط قنوات نقش زهکش را برای فاضلابها ایفا می‌نمایند و این خود یکی از دلایل آلودگی قنوات می‌باشد.

آلودگی محیط زیست شهری

در بخشهای شمال منطقه که ساختار زمین سنگی است بدلیل جاذب نبودن خاک، فاضلابها به سطح زمین راه یافته، پس از آلوده کردن اراضی پایین دست به همراه جریان آبهای سطحی وارد جویها، نهرها، کانالها شده و نهایتاً همراه با آب رودخانه های فرحزاد و درکه و آبهای سطحی دیگر به مسیل برگردان غرب وارد شده و به همراه نهر فیروزآباد خود را به اراضی کشاورزی جنوب تهران می‌رسانند.

اما در خصوص سپتیک تانکها و نشت فاضلاب از آنها به داخل زمین و یا مسیلها و رودخانه های فرحزاد و درکه و همچنین تخلیه غیر مجاز آنها در جویها و نهرها و در فضاهای باز شهری باید گفت که شدت این آلوده سازی بسیار گسترده می‌باشد.

کاهش مقاومت لایه های زمین

به دلیل حفاریهای متعدد جهت چاههای جذبی، از دیگر خطرات دفع سنتی فاضلابها کاهش مقاومت لایه های زمین می باشد وقتی وجود 600 ساختمان بلند مرتبه و تعدا بسیار زیادی ساختمانهای 5 طبقه و عدم اطلاع از وضع لایه های زیرین زمین را در نظر بگیریم، خطر بالقوه ای را که در صورت وقوع زمین لرزه بشدت افزایش خواهد یافت، دریافته ایم.

شبکه موجود گردآوری فاضلاب در منطقه

فاضلاب گرد آوری در شهرک قدس در تصفیه خانه این شهرک با ظرفیت 200 لیتر در ثانیه مورد تصفیه قرار می‌گیرد. در حالیکه امکانات فنی تصفیه کامل در این تصفیه خانه موجود می‌باشد ولی مرحله آخر تصفیه یعنی تصفیه شنی و میکروب زدایی انجام نمی‌گیرد. بخشی از پساب حاصله به مصرف آبیاری فضای سبز تصفیه خانه میرسد و قسمت اعظم آن بدون استفاده وارد کانال مسیل مطهری در جنوب تصفیه خانه می‌شود و در این کانال با فاضلابهای تصفیه نشده جاری از شمال و شهرکهای جنوبی تصفیه خانه مخلوط گشته و در ادامه به مسیل سیل برگردان غرب میریزد.

آبیاری فضاهای سبز باپسابی که چندان بر سلامتش اطمینان نیست از خطرات آلودگی محیطی بحساب می‌آید.

در ضمن خشک کردن لجن نهایی حاصل از تصفیه با شیوه پهن کردن در بسترهای خاکی موجود در محوطه مرکز تصفیه خانه شهرک قدس از جمله روشهای غیر قابل قبول می‌باشد که در حال حاضر بکار گرفته می‌شود.باین ترتیب انواع عوامل بیماری زا در محیط باز فرصت انتشار پیدا می‌کنند.

فاضلاب گردآوری شده از شهر آرا وکوی نصر که بدون تصفیه در مسیر کانالهای سرپوشیده قلقلی حرکت کرده و پس از طی خیابان حبیب اله، در جنوب خیابان آزادی بسمت نهر فیروز آبادی می‌رود نیز از دیگر عوامل آلوده کننده محیط شهری می‌باشد.

ضمناً پساب گرد آوری شده در شهرک اکباتان پس از عبور از تصفیه خانه از طریق جنوب جاده مخصوص کرج به سمت میدان و خیابان آزادی هدایت شده و نهایتاً در تقاطع با کانال قلقلی به سمت فیروز آباد طی مسیر می‌نماید.

استفاده از فاضلابهای نیمه تصفیه شده مجتمع های آتی ساز و سامان 1و2و3 نیز جهت آبیاری فضاهای سبز حاشیه چمران وبخشی از باغات حاشیه رودخانه درکه از مشکلات جدی زیست محیطی است که کنترل آنها امری حیاتی بشمار می‌رود.

فاضلابهای سطحی

در واقع وجود زمینه های گسترده آلودگی موجود در سطح شهرها باعث شده که این معنا بجای آبهای سطحی مورد استفاده قرار گیرد. آبهایی که بنا به گفته رئیس کمیته سازماندهی ستاد ناحیه سبز تهران بر اساس آزمایش های صورت گرفته تا 80 درصد آلوده و خطرناک اند. این آبها توسط فاضلاب خانه ها، کارگاهها، حتی مجتمع های صنعتی و تجاری آلوده می‌گردد. تاثیرات سوء زیست محیطی این فاضلابها در داخل منطقه در حد آلودگی هوا، آب و خاک و کل محیط شهری تجلی می یابد و از آنجا که تمامی آنها بعلت شیب طبیعی تهران با اراضی جنوبی و کشاورزی آن می‌رسد انواع میکروبها و ویروسها را به چرخه غذایی و محیط زیست وارد می‌سازد. نتیجه آزمایش های بعمل آمده از سبزیجات و صیفی جات جنوب تهران توسط انسیتو پاستور نمایانگر آلودگیهای شدید انگلی و میکروبی در آنها است. [1]

مخلوط شدن فاضلاب های  کارگاهها با فاضلاب خانگی

از دیگر معضلات جدی در رابطه با فاضلاب، عدم تفکیک فاضلابهای صنعتی است که گاه آغشته به مواد شیمیایی و یا عناصر و فلزاتی است که در حدود غیر مجاز و خطرناک اعلام می‌شوند. تفکیک کلیه فاضلابهای صنعتی بطوری که بتواند جداگانه حمل و دفع گردد از مهمترین و عاجل ترین مسائل زیست محیطی شهر تهران بشمار می‌رود.

نقشه فازبندی طرح جامع فاضلاب تهران در منطقه دو بعد از آخرین تغییرات (نقشه 30010120102 ) به شرح زیر ضمیمه می‌باشد:

محدوده 1و2 با 160 کیلومتر لوله به قطهای 800-250 میلیمتر، فاضلاب

منطقه را پس از جمع آوری به تصفیه خانه شهرک قدس هدایت خواهد کرد.

در این رابطه بخش شرقی (محدوده 2) در عملیات اجرایی مربوط به خطوط انتقال به تصفیه خانه شهرک قدس با مشکلاتی مواجه گردیده که در دست بررسی می‌باشد. در پایان اجرای این فاز در سال 1385 تعداد 160000 نفر تحت پوشش این بخش از شبکه فاضلاب در خواهند آمد.

محدوده 3 که همان محدوده قدیمی شبکه گرد آوری و تصفیه فاضلاب شهرک قدس است و هم اکنون در حال بهره برداری است.

محدوده 4 مربوط به شبکه گرد آوری و دفع فاضلاب کوی نصر و شهر آرا می‌باشد و

محدوده 5 در فاز 3 طرح جامع فاضلاب مورد مطالعه و طراحی قرار خواهدگرفت.

در صورت عدم تاخیر در برنامه زمان بندی شده طرح ، تمامی منطقه دو تا پایان سال 2017 میلادی از شبکه گرد آوری و دفع فاضلاب بهره مند خواهد شد.

دفع فاضلاب و امکانات منطقه

1- تصفیه خانه شهرک غرب و استفاده از فاضلاب تصفیه شده : طبق نظر کارشناسان شرکت فاضلاب، آخرین عملیاتی که در تصفیه خانه به روی فاضلاب انجام می‌گیرد، ضد عفونی کردن جهت نابود سازی میکروبهای بیماری زای موجود در آن می‌باشد.

عمل گندزدایی پساب به کمک گاز ازن، کلر و یا اشعه ماورای بنفش انجام میگیرد. بعد از این مرحله با اطمینان می‌توان از پساب خروجی از تصفیه خانه جهت مصارف کشاورزی، آبیاری فضای سبز و صنعت استفاده نمود.

در بخشهای قبلی اشاره گردید که گندزدایی پساب در تصفیه خانه شهرک غرب انجام نمیگیرد، اما بر اساس اظهارات کارشناس مسئول مستقر در مرکز تصفیه خانه شهرک قدس، امکان گندزدایی وجود دارد و فاضلاب خام ورودی می‌تواند بعد از تصفیه کامل به آب قابل مصرف در صنعت، کشاورزی و آبیاری فضای سبز تبدیل گردد. تمامی فضای سبز پارک پردیسان از این آب مصرف می‌کند. در شرایطی که فضای سبز در سطح تهران با مشکل کم آبی و منابع محدود تامین آب مواجه است، استفاده از آب تصفیه شده این مرکز با دبی 200 لیتر در ثانیه در موقعیت فعلی بسیار منطقی بنظر میرسد.

2- استفاده از تصفسه خانه خیابان حبیب الله به منظور بهره برداری از فاضلاب کوی نصر و شهرآرا.

در بخشهای قبلی به وجود شبکه گردآوری فاضلاب در این دو منطقه مسکونی اشاره گردید، همچنین به برچیده شدن تاسیسات سپتیک تانک این شبکه و هدایت فاضلاب آن به مسیر نهر فیروزآباد پرداخته شد. اما در شرایط امروز تهران و مشکل کم آبی در تمام مناطق شهری به نظر می‌رسد تکمیل و راه اندازی مرکز تصفیه خانه فاضلاب خیابان حبیب الله که 80 درصد کار احداث آن انجام شده، جهت تصفیه و استفاده ای مجدد از فاضلاب شهرآرا و کوی نصر مفید است.

دفع فاضلاب و مشکلات منطقه

کوهپایه ها با بستر سنگی در نواحی شمالی منطقه دو (بخصوص در ناحیه 1و9) عملاً مانع اصلی در دفع فاضلاب به روش چاههای جذبی می‌باشند. در شهرکهای شمالی منطقه تعداد زیادی از شهروندان شاهد بالا آمدن فاضلاب در داخل خانه های خویش بوده و این مشکل همواره وجود دارد.

وجود تعداد نسبتاً زیاد ساختمان بلند مرتبه و مجتمع هایی که طبق ضوابط ساخت و ساز مجبور به استفاده از سیستم گردآوری فاضلاب می‌باشند و هم چنین مشکل بستر سنگی منطقه و عدم کارآیی چاههایی جذبی باعث استفاده نسبتاً وسیع از سپتیک تانکها جهت گردآوری فاضلاب گشته است ولی مدیریت ضعیف در ساخت و نگهداری از آنها باعث عدم کارآیی آنان در بخش بزرگی از منطقه بوده و روان شدن و نشت وسیع فاضلابها را در مناطق مسکونی، خیابانها، مسیلها و رودخانه های منطقه بدنبال داشته است.

موضوع بسیار مهم دیگر در این رابطه چگونگی تخلیه آنها می‌باشد. با توجه به اینکه مرکز کهریزک و آبعلی از پذیرفتن محموله فاضلاب خودداری می‌کند.باید دید تانکرهای حمل فاضلاب آنها را درکجا تخلیه می‌نمایند. تخلیه فاضلابها در جویهای خیابان و یا در فضاهای خالی منطقه بصورت غیر مجاز بسیار مشاهده شده است.