یکى از روش‌هاى بسیار متداول در گردآورى اطلاعات میدانى روش پرسشنامه‌اى است که امر گردآورى اطلاعات را در سطح وسیع، امکان‌پذیر مى‌سازد. در تحقیقات توصیفى و نیز تحقیقاتى که از گسترهٔ جغرافیایى زیادى برخوردار باشد یا افراد جامعهٔ آمارى و نمونهٔ آن زیاد باشند، معمولاً از روش پرسشنامه‌اى استفاده مى‌شود. روش پرسشنامه‌اى محتاج پیش‌بینى‌ها و برنامه‌ریزى‌ها و تدارک امکانات و نیروى انسانى قابل ملاحظه‌اى است که محقق باید از وجود آنها اطمینان خاطر داشته باشد
در روش پرسشنامه‌اى عوامل و عناصر متعددى دخالت دارند که از طریق کارکرد هماهنگ آنها محقق مى‌تواند اطلاعات مورد نیاز خود را گردآورى نماید. این عناصر عبارتند از:
• ابزار گردآوری اطلاعات یا پرسشنامه
• برنامه‌ریزی و اجرای پرسشنامه
• پاسخگویان
عوامل اجرای پرسشنامه
مفهوم پرسشنامه
پرسشنامه مجموعه ای است از سولات کتبی و غالبا مبتنی بر گزینه های مشخص که پاسخ دهنده جوابهای خود را بر آن درج می کند. به هنگامی که پژوهشگر دقیقا می داند در پی چیست و چگونه باید متغیرهای خود را اندازه گیری کند. پرسشنامه ابزاری کارآمد برای گردآوری اطلاعات به شمار می رود. پرسشنامه را می توان به طور حضوری یا از طریق پست میان پاسخ دهندگان توزیع کرد. همچنین می توان با اجرای آن به طور الکترونیکی داده های لازم را گردآوری کرد.
رهنمودهایی برای طراحی پرسشنامه
اصول طراحی پرسشنامه های خوب بر سه محور استوار است. نخستین محور، نگارش پرسشها را در بر می گیرد. محور دوم به چگونگی دسته بندی، درجه بندی و ثبت متغیرها پس از دریافت پاسخهای پرسشنامه ها می پردازد. شکل ظاهری پرسشنامه نیز سومین محور را تشکیل می دهد. هر سه محور مسایل مهمی در طراحی پرسشنامه به شمار می روند چرا که سو گیریهای پژوهش را به حداقل می رسانند.
اصول نگارش
اصول نگارش بسیارند که اساسی ترین آنها عبارتند از:
درستی محتوای پرسش ها
چگونگی نگارش پرسشها و سطح یا دشواری زبان به کار رفته
نوع و شکل ظاهری پرسشها
تقدم و تاخر پرسشها
اطلاعات شخصی که از پاسخ دهنده در خواست می شود.
زبان و واژه پردازی پرسشنامه
زبان پرسشنامه باید با میزان درک پاسخ دهندگان همخوان باشد.گزینش واژگان به سطح تحصیلی و چهارچوب داوری افراد و نیز فرهنگ موجود بستگی دارد.مثلا در مواردی که یک زبان در یک پاره فرهنگ خود به طور محاوره ای و د ر پاره فرهنگ دیگر خود به صورت رسمی به کار می رود،برخی واژه ها احتمالا در یکی از آنها برای دیگری بیگانه است یا اینکه برخی کارگران شاید واژه هایی همچون ساختار سازمانی،را درک نکنند.بدین ترتیب واژه ها را باید به گونه ای برگزیند که برای پاسخ دهندگان قابل فهم باشد. اگر آنها برخی پرسشها را درک نکنند یا به گونه ای دیگر تفسیر کنند،پژوهشگر پاسخهایی نادرست و همراه با سو گیری دریافت می کند. از این رو سوالاتی که پرسیده می شود یا زبانی که به کار می رود و واژگانی که به کار گرفته می شود باید نگرشها، تصورات و احساسات پاسخ دهندگان را در نظر بگیرد.
نحوه تهیه پرسشنامه
در پژوهش هایی که از پرسشنامه استفاده می شود، اعضا نمونه یا جامعه، با پر کردن پرسشنامه و بازگرداندن آن به پژوهشگر در مصاحبه ای که خود آن را بر عهده داشته اند شرکت می کنند. به همین دلیل سؤال ها و راهنمایی های مربوط به آن باید به اندازه کافی روشن و قابل فهم باشد تا پاسخگو نقش مصاحبه کننده را نیز اجرا کند این گونه پرسشنامه ها را نیز می توان در محل های موردنظر مثل منازل و محل کار اشخاص و اماکن عمومی مثل مراکز خرید و تفریحی و در بین اعضای گروه های موردنظر توزیع نمود. از آنجا که پرسشنامه جنبه خوداجرایی دارد باید به شیوه ای نوشته یا بیان شود که بتواند افراد موردنظر را مشارکت ترغیب کند. دستورالعمل، سؤال ها و راهنمایی آن باید به گونه ای طرح شود که افراد مورد نظر را به ادامه همکاری و برگرداندن پرسشنامه علاقه مند نماید؛ این امر به خاطر عدم حضور مصاحبه گر واقعی برای توضیح بیشتر و تشویق پاسخ دهنده است.
زمینه یابی
الف) هدف:
اولین قدم در اجرای زمینه یابی پرسشنامه تهیه فهرستی از هدف هایی است که پژوهشگر قصد دارد به کمک پرسشنامه به آنها برسد؛ تهیه و تنظیم پرسشنامه قبل از داشتن درک روشنی از آنچه که باید حاصل شود تقریباً ناممکن است.
ب) بیان مسأله:
هدف زمینه یابی پرسشنامه ای توصیف رفتار، طرز تفکر، احساس ویژه یا آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر است. برای مثال پژوهشگر ممکن است به توصیف موارد زیر علاقه مند باشد. چه مقداری از خانواده خرید کالای معین را در نظر دارند؟ طرز تفکر صاحبان صنایع در مورد دانشجویان طراحی صنعتی چگونه است؟ احساس مردم در مورد برند های مختلف کالاها چگونه می باشد و غیره.
) تعیین جامعه و انتخاب نمونه:
تعیین جامعه در بیشتر موارد در نکاتی همچون اهمیت موضوع، قابلیت تعمیم پذیری، علاقه پژوهشگر و منابع اطلاعاتی مبتنی است جامعه موردنظر، شهرک، شهر، استان، کشور، منطقه آموزشی واحد نظامی یا زیر گروهی از واحدهای ذکر شده نظیر گروه های قومی، مذهبی، سنی و شغلی باشد به علت وسعت زیاد جامعه موردنظر، همیشه مطالعه تمام آن مقدور نیست به علاوه برای توصیف ویژگی های جامعه موردنظر و آزمون فرضیه در مورد آن نیازی به مطالعه تمام اعضای جامعه نیست. در عوض به انتخاب نمونه ای از اعضای جامعه که معرف و نماینده واقعی آن باشند اقدام می شود.
تنظیم پرسشنامه:
1. سؤال های پرسشنامه باید ساده، روشن و دقیق باشند؛ زیرا هنگام پاسخگویی به آنها کسی جهت تعریف و توضیح حضور ندارد.
2. سؤالات پرسشنامه باید به صورت پاسخ بسته نوشته شود و بهتر است تعداد سؤال های پاسخ باز به حداقل ممکن برسد، امکان دارد پاسخ هایی که به سؤالات باز داده می شود ناتمام و بی ربط باشند. ناخوانایی، غلط املایی و تفسیر پاسخ های باز از دیگر مشکلات سؤال های پاسخ باز می باشند.