دانلود مقاله فلسفه و آداب حج از دیدگاه قرآن و سنت

مقدمه:

حج ، وادی سیر و سلوک عرفانی و طور سینای عارفان ربانی است .

حج ، ضیافت خانه قدسی حضرت رحمان و گلشن با صفای کمال و تعالی انسان است

حج ، نشانه عبودیت مطلق و مظهری از فرشته سیرتی انسان است .

حج ، دریای ژرفی است از عارفان و عرفان ، معنویت ، تقدس ، روحانیت و ایمان   

رشید الد ین میبدی می گوید : حج عوام نوعی است وحج خواص نوعی دیگر . حج عوام قصد کوی دوست است وحج خواص ، قصد روی دوست ، آن رفتن به سرای دوست و این رفتن برای دوست ، عوام به نفس رفتند ودر و دیوار دیدند خواص به جان رفتند ، گفتار و دیدار یافتند .

او که به هوای نفس رود ، رنج یابد و بار کشد ، تا گرد کعبه برآید و این که با جان رود ، بیارآمد و بیاساید و کعبه خود گرد سرایش برآید .

عاشق و عارف کامل آیت الله حسن زاده آملی می فرماید :

خواندمارا جانب سلطان عشق

وقت آن شدتاشوی مهمان عشق

اسلام دارای مبانی و ارکانی است که برآنها بنا شده و بدانها قوام گرفته و بدون آنها فرو می ریزد . یکی از این  ارکان حج است .

امام باقر ( علیه السلام ) می فرماید:« بُنِیَ الّاِسّلامُ عَلیَ خَمّسَه ِ اَشّیاءٍ : عَلَی الصَلوه وَ الزَکاه ِ وَ الصَوّمِ وَ الحَجِ وَ الّوِلایَه ِ »[1]

اسلام بر پنج بنیان نهاده شده است : نماز ؛ روزه ؛ زکات ؛ حج وولایت  .

بنابراین کسی که عمدا"حج نگذارد ، رکنی از ارکان دین الهی خویش را نابود کرده است. از همین رو خداوند درباره ترک عمدی حج به کفر تعبیر فرموده است.«و من کفر فان الله غنی عن العالمین.»[2]

حج از آن جهت که جزو مبانی و ارکان اسلام است تجلیگاه دو اصل کلیت و دوام است بلکه مظاهر این دو اصل زوال ناپذیری ؛ همگانی بودن و همیشگی بودن را گوشزد می نماید. لذا با توجه به این همه فضیلت و اهمیت این رکن اساسی اسلام به بررسی و تحقیق و تفحص و تفسیر آن درکلام الهی و سنت معصومین علیهم السلام پرداخته تا گوشه هایی از ابعاد گوناگون حج را در حد استطاعت نظاره گر باشیم .

در این پژوهش به طور بسیار مفصل به فلسفه وجوب حج و بخصوص ابعاد مختلف آن از دیدگاه های کاملاً متفاوت با پژوهشهای دیگر پرداخته شده اکثر نویسندگان در این زمینه فقط در ابعاد خاصی و یا چند بعد محدود به بررسی فوایدو ابعاد آن پرداخته اند اما در این تحقیق شما می توانید از دیدگاهها و ابعاد کاملاً جدید و از منظرهای متفاوت و متنوع و جمع شده و مرتب شده در یک جا بهره ببرید و سپس به فلسفه آداب ومناسک حج بر اساس ترتیب وجوب پرداخته و از آیات و روایات به تناسب و با نظم ویژه استفاده شده که خواننده را از سردرگمی که در بعضی از منابع در این زمینه وجود دارد رهایی می بخشد و مجموعه منسجم و یک دست در اختیار او می گذارد .

                                                                    و من الله التوفیق

بخش اول

وجوب حج

فصل1) اهمیت جایکاه تحقیق حاضر

فصل2) اولین مرکز جهانی برای عبادت

فصل3) وجوب حج

فصل اول

 اهمیت جایگاه تحقیق حاضر

الف) تعریف و تبیین موضوع :

تعریف حج : در لغت به معنی ، قصد نمودن به جهت حرکت به سوی مکانی یا شخصی ، آهنگ جایی نمودن، مکرر به جایی آمدن.[3]

در روایات اسلامی حج را " پیروزی وکامیابی " معنی کرده اند ، زیرا حج گذار با تحمل رنج و زحمات بر نفس خود و شیطان پیروز می گردد . حج به معنای " اَفْلَحَ " یعنی رستگار شده نیز آمده " و یقال حج فلان ای افلح"[4]

خداوند می فرماید : " ففرّوا الی الله إنّی لکم منه نذیر مبین"[5]  یعنی ازگناهان به سوی خدا بگریزید .

در تفسیر فرماید به سوی خدا حج گذارید تا گناهانتان بخشیده شود.[6]

کلمه حج را با دو گونه حرکت خوانده اند : الحج لغه و قیل الحج بالفتح الاسم و بالکسرمصدر[7]

مردم حجاز آن رابه فتح و اهل نجد به کسر می خوانند[8] و هر دو به معنی قصد زیارت کردن یا انجام دادن مراسم مخصوص می باشد و در اصطلاح شامل قصد خانه خدا کردن و انجام اعمال و مناسکی است که دستور آن در شرع مقدس اسلام آمده است . حج یک حرکت است ، یک قصد و تصمیم گیری است و یکی از مترقی ترین ابعاد اعتقادی دین مبین اسلام است ، حج یک دوره کامل اسلام شناسی است ، حج آدمی را به خدا نزدیکتر می کند ، مکتب توحید را به او می شناساند و رسالت بزرگ اسلام را بیشتر توصیه می کند .

هدف از اعمال و مناسک حج همان قرب و منزلت الهی و رشد و ارتقاء انسان به کمالات معنویه و رسیدن به لقاء محبوب و غرق شدن در دریای عشق وعرفان الهی و غرق و محو شدن در بحر بیکران عبادت معبود و اله یکتا و بی همتاست و هر کدام از اعمال حج به نوعی انسان را در این را مدد و یاری می نماید .

حج یک سلسله دستور و مراسم و مناسکی دارد که پی بردن به راز و رمزش بسیار سخت است ، معنای طواف و سعی و هروله وقوف عرفات و مشعر کردن در منی و سر تراشیدن و قربانی و … بسیار پیچیده و راز و رمزی شگرف در آنها نهفته می باشد و حاجی باید به همه این اسرار واقف باشد و به فلسفه وجودی این عبادت بزرگ بیندیشد تا به اهداف آن و حج مقبول دست یابد و چه منبعی بهتر و برتر از کلام خدای کریم و فرمایشات معصومین علیهم السلام که ما را در ایصال هر چه سریعتر به فیض اکمل و درک هر چه بیشتر و خط وافرتراز طواف کعبه مقصود و در اتصال به محبوب یاری خواهد رساند ؟ !

ب (اهداف تحقیق :

آشنایی با حج به عنوان یکی از واجبات و فروع دین مبین اسلام که با فراهم آمدن شرایط ، ایجاب آن مسلم و فوری است .

الف : آشنایی با شرایط وجوب حج .

ب : مقدمات قبل از تشرف به حج .

ج : آشنایی و آموزش و تبیین مناسک و اعمال حج .

د : آشنایی با معارف و معنویات بلند مناسک و اعمال حج و غور و تفحص در آیات و روایات کلام بزرگان برای رسیدن به این مهمات .

پ) ضرورتهای تحقیق :

< >چون حج از اعمال عبادی و از فروع دین و در موارد و شرایطی از واجبات است لذا ضروری است هر مسلمان با آن آشنایی کامل داشته و به احکام و اسرار آن واقف باشد . پس از حصول شرایط تشرف ( انشاءالله ) ، برای بهره جستن هر چه بهتر و بیشتر و کاملتر باید هر چه در توان داریم در آمادگی علمی و معنوی درباره این عبادت عظمی و این سفر ملکوتی بکوشیم تا به کمک خداوند و تلاش شایان بادست پر و حج مقبول به اوطان خود برگردیم . ت)پیشینه موضوع :

در این زمینه تألیفات فراوانی موجود است .

< >کتب تفسیری ( تفسیر آیات مربوط به حج) الف : التبیان فی تفسیرالقرآن . ابوجعفرمحمدبن حسن طوسی .

ب : المنار . محمد رشید رضا .

ج : المیزان فی تفسیرالقرآن . علامع سید محمد حسن طباطبائی (قدس سره) .

< >کتب روایی :الف : الکافی . محمدبن یعقوب کلینی رازی .

ب : وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه . شیخ حر عاملی.

ج : من لا یحضره الفقیه . شیخ صدوق .

< >کتب با سبک قرآنی - روایی : الف : کتاب حج (مجموعه مقالات .گروهی از نویسندگان).

ب : فلسفه و اسرار حج . سید محمد تقی حکیم .

ج : جلوه های حج در قرآن . خسرو تقدسی نیا .

< >سبک فقهی : اسرار حج . علی عطایی اصفهانی . < >سبک روایی : پنج رساله در حج . میرزا خلیل کمره ای . < >روایی گزارشی : قبل از حج بخوانید . علی افتخاری . < >پایان نامه ها : ترجمه و تعلیق کتاب حج از فقه القرآن . زین العابدین طالع زاده .

ث (فرضیه ها یا سؤالات اصلی و فرعی :

سؤالات کلی (اصلی):

< >پیش ازسفر حج چه مقدماتی لازم است تا نتیجه اش حجی مقبول باشد . مناسک حج و سایر اعمال آن از نظر ظاهری و باطنی چگونه است . چگونه می توان بعد از حج اهداف مدنظر را برآورده کرده و حفظ نمود . دلیل وجوب حج و مناسک و اعمال خاص آن با توجه آیات قرآن و روایات معصومین ( علیه السلام ) چیست ؟! سؤالات فرعی :

حج و مراسم آن از چه زمانی و به چه شکلی موجود بوده است ؟

 خانه کعبه چگونه و به دست چه کسی ساخته شد ؟

 فلسفه بنای کعبه چیست ؟

 آیا حرم مکه همیشه امن و امان بوده است ؟

 چرا کعبه را بیت العتیق نامیده اند ؟

 فلسفه طواف و سعی صفا و مروه و … چیست ؟

 چرا عرفات را عرفات گویند ؟

 ایام تشریق چیست ؟

علت تحریم محرمات … چه می باشد ؟

از امام باقر  علیه السلام ) پرسیدند : حج را چرا حج نامگذاری کرده اند ؟

" قالَ حَجَّ فُلانٌ أَیْ أَفْلَحَ فُلانٌ "

" فرمود : فلان کس حج کرد یعنی رستگار شد . "

فصل دوم

اولین مرکز جهانی برای عبادت[9]  

«إنّ اَوّلَ بیتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبکَّه َ مبارکاً وَ هدیً لِلْعالَمین فیهِ آیات‌ٌ بَیِّناتٌ مَقامٌ إبراهیمَ وَ مَنْ دَخَلَهَ کانَ آمناً وَ لله عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ استطاع إلیهِ سبیلاً وَ مَنْ کَفَرَ فَإنَّ اللهَ غَنیٌّ عَنِ الْعالَمینَ»[10] .

نخستین خانه ای که برای مردم بنا نهاده شده ، همان خانه ای است که در مکه قرار دارد که دارای خیر و برکت و مایه هدایت جهانیان است . در آن خانه نشانه های روشن از جمله مقام ابراهیم قرار دارد و هر کس داخل آن خانه شود ، در امان خواهد بود و آن دسته از مردم که توانایی ( بدنی ، مالی و…. ) دارند باید آهنگ و قصد رفتن به آن خانه کنند و کسی که نافرمانی کند ( حج را ترک نماید)باید بداند که خداوند از همه جهانیان بی نیاز است ( یعنی به خود ضرر رسانیده است چون نتیجه این عبادت تنها به خود مردم باز می گردد ).

یکی از مشکلاتی که یهود برای پیامبر اسلام(صلی الله علیه و اله وسلم )ایجاد کرد این بود که آن حضرت از بیت المقدس که در نزد اسحاق و ابراهیم محترم بود روی برگردانده و کعبه را قبله گاه خود قرار داده است . حال آن که بیت المقدس قدیمی تر از مکه و افضل و اعظم از آن است . این آیات در پاسخ به شبهه یاد شده یهود می فرماید : کعبه قبل از سایر معابد برای عبادت ساخته شده چون این خانه را ابراهیم ساخت و بیت المقدس را سلیمان بنا نهاد که قرنها بعد از ابراهیم ( علیه السلام) بود .

تعبیر از پایگاه کعبه به مکه که به معنای ازدحام و تراکم جمعیت است نشان می دهد که کعبه محور جهانی بوده که از هر سوی عالم درگستره زمان به آن رجوع کرده اند و بر اثر انبوه جمعیت ، جایگاه آن به مکه نامگذاری شده است.هنگامی که کعبه قبله رسمی مسلمانان شد، پیروان کیش موسی کلیم الله) علیه السلام)اعتراض کردند که چگونه قبله از بیت المقدس که در نزد اسحاق و ابراهیم محترم بود به کعبه انتقال یافت حال آن که بیت المقدس قدیمی تر و افضل و اعظم از آن است؟ و وحی نازل شد که : سابقه کعبه بیش از دیگر بناههای مذهبی عمومی است و کعبه اولین خانه ای است که برای عبادت بندگان خدا و هدایت همگان تا سیس شده است ، چنان که با برکتهای فراوان و گوناگون همراه است و هدایت آن برای همه جامعه بشری بوده است . به همین جهت از دیرباز همه اقوام و مللی که به پرستش خدا معتقد بودند به کعبه احترام می گذاشتند وبه علل گوناگونی تکریم آن را لازم می دانستند .

از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و اله وسلم) پرسیدند : اول مسجدی که برای مردم بنا شد ، کدام بود ؟

حضرت فرمود : مسجد الحرام سپس بیت المقدس .

بنابراین تاریخ کعبه به قبل از زمان حضرت آدم(علیه السلام) بر می گردد و قدمت و سابقه تاریخی آن چیزی نیست که بر کسی پوشیده باشد .

الف) علل شرافت کعبه بر بیت المقدس

< >خداوند طبق این آیه شریفه اولین ومهمترین ملاک برتری وشرافت کعبه را بر بیت المقدس ، قدمت آن می داند چون کعبه اولین است که بر زمین بنا شده و زمین از زیر آن گسترش یافت (دحو الارض ( .و همچنین در روایات از حج حضرت آدم( علیه السلام)، نوح ، سلیمان و حضرت موسی( علیه السلام)  خبر داده شده است .< >دومین دلیل برتری کعبه امن بودن آن است که هیچ سرزمین و مکانی دارای چنین ویژگی و امتیازی نمی باشد . خداوند متعال می فرماید :

«أَوَلَمْ یَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً امِناً وَ یُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ » [11]

آیا کافران ندیدند که ما آن شهر را حرم امن قرار دادیم در حالی که مردم را در اطراف کعبه(بیرون از حرم)می ربایند ؟ 

« وَ إذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَه ً لِلنّاسِ وَ أَمناً»[12]

هنگامی که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم .

عبدالله بن سنان گوید :

از امام صادق ( علیه السلام) پرسیدم: فرموده خداوند عز و جل " و من دخله کان آمناً " که هر کسداخل آن گردد در امان است . آیا مراد خانه است یا حرم ؟

قالَ: مَنْ دَخَلَ الْحَرَمَ مِنَ النّاسِ مستجیراً بِهِ فَهُوَ آمِنٌ مِنْ

سَخَطِ الله...[13]

امام صادق علیه السلام فرمود : هر کس از مردم داخل حرم شود و به آن جا پناه آورد از خشم خداوند در امان خواهد بود .

< >حفظ کعبه از گزند ظالمان و ستمگران : در تاریخ آمده است که هیچ ستمگری کعبه را تماماً خراب نکرده است و هر کس قصد خراب کردن کعبه را داشته ، هلاک شده است و حال آن که( بخت النصر) سراسر بیت المقدس را خراب و ویران ساخت .

در قرآن به داستان اصحاب فیل (ابرهه)اشاره شده است که وقتی آهنگ خرابی کعبه را کردند بوسیله پرندگان که هر کدام سنگ ریزه ای در منقار خود داشتند همه آنها را به هلاکت رساند .

< >نسبت دادن خانه کعبه به خداوند :  

«و عَهِدْنا إلی إبراهیمَ و إسماعیلَ أن طَهّرَا بَیْتِیَ لِلطّائِفینَ »[14]

ما با ابراهیم واسماعیل عهد کردیم که خانه مرا برای طواف کنندگان … پاک و پاکیزه گرداند

< >بنا کننده خانه کعبه حضرت آدم( علیه السلام)و تجدید کننده آن بنا حضرت ابراهیم خلیل( علیه السلام) بوده اند ، ولی بانی بیت المقدس سلیمان( علیه السلام)است. شخصیت و فضیلت ابراهیم چیزی است که قابل انکار نمی باشد .  < >خانه کعبه ، خانه برکت و هدایت عالمیان است که دیگر مکانها فاقد چنین ارزشی هستند . «إنَّ اوّل بَیْتٍ وضع للناس للّذی ببکّه مبارکاً و هُدیً للعالَمینْ».[15]

کعبه علاوه بر این که اولین و با سابقه ترین خانه عبودیت و پرستش است ، محور بندگی برای همه جهانیان نیز می باشد و هدایت همگانی را تأمین می کند و هیچ اختصاصی به گروه و نژاد خاصی ندارد .

خداوند می فرماید : « و إذ یرفع إبراهیم القواعد من البیت و اسماعیل »[16]

خدای سبحان در این باره می فرماید :

«و إذبوّأنا لإبراهیمَ مکان البیت أن لا تشرک بی شیئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطّائِفَینَ و القائمین و الرکع السجود »[17].