چکیده :
در تصور مدنیت انسانی مقوله‌هایی چون مذهب بهداشت روانی و روان شناسی در مراتبی متفاوت،اهداف و عملکرد خود را متمرکز بر شناخت و اصلاح روابط اجتماعی ، هدایت تفکرات و احساسات انسانی برای زندگی سعادتمندانه معطوف داشته اند .1- کریمی ،هادی ،نشریه دانشگاه اسلامی در این بخش نظرات شوپنهاور ،ویلیامزجیمز ،دکتر شریعتی راجع به مذهب در بهداشت روان بیان شد و با توجه به گسترده بودن موضوعات مربوط به ارتباط مذهب و جنبه های گوناگون زندگی در این تحقیق ارتباط مذهبی بودن با خود کشی ،استفاده از مواد مخدر ،بزهکاری ،رضایتمندی از ازدواج ،افسردگی بررسی شده است . وهمچنین تأثیر نماز و روزه بر بهداشت روان روایتی از پیامبر اکرم (ص) راجع به صرع و دیوانگی روایاتی از پیامبر (ص)،حضرت علی (ع) و امام صادق (ع) راجع به نقش معاد در بهداشت روان و از دانشمندان اسلامی ابوعلی سینا امام محمد غزالی راجع به ازدواج خویشاوندی و کودک نارس ذکر شد .
مقدمه:
از مهمترین معضلات بشر معاصر عدم سازش و افزایش اختلالات رفتاری در جوامع انسانی است . بشر علیرغم پیشرفت سریعی که در علم و صنعت نموده امادر پناه این پیشرفتها به آرامش خاطر که تضمین کننده سلامت روانی و اجتماعی است دست نیافته است .عصر حاضر به موازات پیشرفتهایش، عصر اضطراب نام نهاده شده و اضطراب از دیدگاه روان شناسی ،هسته مرکزی بسیاری از بیماریهای روانی تلقی می گردد.بیماریهای روانی بسیار زیاد می باشند، اما در این میان چند عامل نقش مهم تری را ایفا می نمایند:1- ماد گیری بی حد و حساب 2- عدم درک فلسفه شداید و مصائب 3- تصور (مرگ و نیستی )4- عقده های روانی 5- اختلاف در عزت نفس و....ایمان به خدا ،ائمه اطهار ،معاد ،توسل به قرآن و نماز آثار سوء این عوامل را خنثی و نقش اساسی در پیشگیری از بروز بیماریهای روانی ایفاء می نماید.
2- نعمت اله،گرز الدین ،نشر دانشگاه اسلامی
ازدواجهای خویشاوندی در متون اخلاقی ،فلسفی و تاریخی بعد از اسلام بزرگانی چون بو علی سینا ،وشمگیر ،غزالی نهی شده چرا که موجب ضعیف شدن فرزندان می شود . حضرت علی (ع) در نهج الفصاحه میفرمایند : بنگر که فرزندت را در کجا قرا می دهی چرا که وراثت و خون سخت اثر گذار است 3- حکمت حروف الف .
متن :
به قدری مذهب برای پرورش و سلامت روح انسان اهمیت دارد که اکسیژن برای تنفس (بنیامین راش )
هر جا انسان از باورهای واقعی مذهبی فاصله گرفته است ،مبتلا به نابسامانی و آشفتگی های روحی – روانی عدیده ای گشته است روی آوردن به مفاهیم صحیح مذهبی و نیز تقویت باورهای مذهبی و اعتقادات عمیق مذهبی ،نقش مثبت و سازنده ای در پیشگیری ابتلاء بسیاری از اختلالات و کمک به درمان آنها دارد . (شوپنهاور) دانشمند نامدار آلمانی به اندازه ای گرایش مذهبی ر ا در انسان عمیق می‌داند که از آن به عنوان «وجه تمایز انسان» یاد می‌کند و بیان می دارد :انسان حیوانی است متافیزیک. ویلیام جیمز فیلسوف و روانشناس آمریکایی چنین می گوید : ایمان بدون شک مؤثرترین درمان اضطراب است .نیرویی است که باید جهت کمک به انسان در زندگی وجود داشته باشد. دکتر شریعتی ، فرزانه فرهیخته علم و ادب در کتابی تحت عنوان (نیایش) چنین می نویسد :انسان همچنان که به آب و اکسیژن نیازمند است به خدا نیز محتاج است .....شکی نیست که توفیق در زندگی به رشد کامل هر یک از فعالیت های فیزیولوژیکی ،عقلی ،روانی و معنوی بستگی دارد . باورهای مذهبی قوی سبب می شوند افراد کمتر در معرض فشارهای روانی قرار گیرند و میزان ابتلای آنان به اختلالات روان شناختی را کاهش می دهد . گروهی از محققان ارتباط بین افسردگی ،خودکشی ،استفاده از مواد مخدر ،بزهکاری ،رضایتمندی از ازدواج با مذهبی بودن را مورد بررسی قرار دادند نتایج نشان داد که حضور در مراسم مذهبی ، گزارش شخصی فرد از چگونگی باورهای مذهبی خود و سؤالاتی مانند اینکه تا چه حد خداوند را منشأ راحتی و آرامش می دانسته اند : بیمارانی که باورهای مذهبی قوی تر داشتند و اعمال مذهبی را انجام می‌دادند کمتر دچار افسردگی بودند . بین اعتقادات مذهبی و خودکشی همبستگی منفی وجود دارد . اقدام به خود کشی در افرادی که به مسجد نمی روند ، چهار برابر بیشتر از افرادی است که به مسجد می روند . استفاده از مواد مخدر در افراد غیر مذهبی بیشتر است و یافته ها حاکی از ان است که هر اندازه اعتقادات مذهبی فرد قوی تر باشد ، به همان میزان احتمال استفاده از مواد مخدر کمتر است. رفتار بزهکارانه در افراد مذهبی کمتر از افراد غیر مذهبی است شرکت در مراسم مذهبی و نیز انجام فرائص و تکالیف مذهبی رفتن به مسجد رابطه منفی با وقوع بزهکاری دارد بررسیهایی که روی افرادی که برای مدت زمان طولانی با یکدیگر زندگی کرده بودند صورت پذیرفت ،مشخص شد مهمترین عامل رضایتمندی از ازدواج و نیز بالاترین عامل ثبات و پایداری ازدواج را (مذهب) ذکر نمودند میزان طلاق و جدایی در خانواده های مذهبی کمتر از خانواده های غیر مذهبی با نکوهش طلاق از دیدگاه مذهب مرتبط نیست و افراد مذهبی از روی ناچاری با یکدیگر زندگی نمی کنند ،بلکه عامل مهم تر مربوط به نگرش ها و باور داشت های عمیق مذهبی است که نقش تعیین کننده ای در جلوگیری از جو اغتشاش در خانواده و نیز بهداشت روانی افراد دارد . (ایمان به خداوند) داشتن باورهای عمیق مذهبی و نیز (انجام مراسم و آیین های مذهبی ) نقش ارزنده ای در کاهش ابتلا به اختلالات روانپزشکی و مشکلات روان شناختی داشته 4- حناساب زاده، مریم، نشریه افق بینا
تأثیر نماز و روزه بر بهداشت روان
در سایه احکام الهی می توان به تطهیر روح پرداخت ، از بیماری های روانی و ابتلاء به آنها و رشد و یا جواب دادن به فطرت وجودی به آرامش و آسایش رسید . نماز و روزه راه سخن گفتن با خدا و ارتباط با او پیوستن به حق، دور شدن از پلیدی ها و پلشتی ها گام نهادن و در صراط متقی شدن است .نماز و روزه بهداشت روان را تضمین می کند به انسان آرامش می بخشد و ارتباط انسان و شیطان را سد می کند
5- بنی اسد ، ماه منیر ، نشریه دانشجویان
انسانی که در مسیر رشد و تکامل حرکت می نماید از معیار مطلوب سلامت روانی برخوردار است و به میزانی که از این مسیر فاصله می‌گیرد از سلامت روانی دور می شود .حضرت علی (ع) با بیانی شیوا در روایتی از پیامبر اکرم (ص) سلامتی و بیماری را به تصویر می‌کشد و می فرماید : (رسول خدا بر جمعی گذشت و فرمود برای چه گرد هم فراهم شده اید، عرض کردند ، یا رسول الله دیوانه‌ای که غش می‌کند و ما گرد او جمع شده‌ایم فرمود : این دیوانه نیست بلکه بیمار است .سپس فرمود شما را از دیوانه حقیقی آگاه نکنم ؟ عرض کردند چرا یا رسول الله ! فرمود دیوانه آن است که از روی تکبر راه می رود و با گوشه چشمش نگاه می کند و شانه های خود را از سر بزرگی می جنباند و با آنکه گناه خود را انجام می دهد آرزوی بهشت دارد . از شرش آسوده نیستند و به خیرش امیدی نیست ، آن یکی دیوانه و این یکی بیمار است . انسان وقتی دلیلی برای هستی خود نمی بیند در این جهان احساس بیگانگی می کند . اعتقاد به رستاخیز مهم ترین عامل در معنی دادن به حیات آدمی است و لذا یاد مرگ و اعتقاد به معاد ،در فرهنگ دینی بسیار مورد ستایش قرار گرفته است .پیامبر اکرم (ص) می فرماید : همانا این دلها مانند آهن زنگ می زنند . پرسیدن جلاء و صیقل شدن آن با چیست ؟ فرمود : یاد مرگ و تلاوت قرآن . امام صادق(ع) در ارزش یاد مرگ و معاد چنین می فرماید : یاد مرگ : ریشه های غفلت را یکسره بر می کند دل انسان را با وعده های الهی محکم می نماید ، روحیه انسان را از قساوت به لطافت سوق می دهد ، نشانه های هوس را می شکند و آتش حرص را خاموش و دنیا را در چشم انسان کوچک می نماید . در روایات می خوانیم که (زیرک ترین افراد کسانی اند که بیشتر یاد مرگ هستند). علی (ع) می فرماید :هر کس زیاد یاد مرگ کند ، از حیله های دنیا رهایی پیدا می کند روایات فوق همراه با روایات دیگر از ائمه معصومین نقش یاد مرگ و روز رستاخیز را در تأمین بهداشت روانی و اجتماعی نشان می دهند و در ایجاد آرامش روانی و اطمینان قلبی نقش کلیدی دارند . مصداق بارز این روایات را در شخصیت والا و ملکوتی امام راحل (ره) می بینیم که در پایان وصیت نامهه سیاسی –الهی خود می فرمایند : با دلی آرام و قلبی مطمئن روحی شاد و ضمیری امیدوار به فضل خدا از خدمت خواهران و برادران مرخص و به سوی جایگاه ابدی سفر می کنیم .6- گرز الدین ،نعمت اله ،نشریه دانشگاه اسلامی .
خدمت به معلولین خدمت به انبیاست (امام خمینی ره)
رسول اکرم (ص) : (هر روزی که خورشید طلوع می کند آدمیزاد نفسی بر نمی آورد جز آنکه برای آن صدقه ای بپردازد) عرض شد ای رسول خدا ! از کجا صدقه ای بپردازیم فرمود :همانا ابواب خیر بسیارند : تسبیح ، تمحید ،تهلیل ،امر به معروف و نهی از منکر ،برداشتن چیزی که مایه آزار است از راهها ،فهماندن سخن به ناشنوا راهنمایی نابینا ، راهنمایی کسی که راهنمایی می خواهد به آنچه حاجتش را بر می آورد.
امام محمد غزالی ازدواج خویشاوندی را عملی نا مطلوب تلقی می کند زیرا به اعتقاد او این گونه ازدواج به تولید فرزندان ضعیف منجر می‌گردد .
مؤید محمد خوارزمی متعلق به قرن هفتم هجری می فرماید با بیگانگان وصلت کنید تا نسل شما ضعیف نشود . از طلحه بن عبدالله به روایت طیرانی نقل شده است : کسی که در صدد ازدواج با اقوام خود باشد همانند کسی است که بخواهد در داخل خانه خود گیاه برویاند نحوه رفتار و عملکرد معصوم به موجب شواهد تاریخی موجود از الگوی مشخص و ثابتی تبعیت نمی کردند . هم زنان خویشاوند مشاهده می شوند (نظیر : زینب نوه عبدالمطلب عمو زاده پیغمبر ،.... و هم زنان غریبه ( مثل : خدیجه ، عایشه ، حفصه ( دختر عمر) در بین ازدواجهای ائمهه نیز هم به نمونه هایی از زناشویی خویشوندی بر می خوریم (نظیر ازدواج حضرت علی (ع) با دختر عمویش حضرت زهرا (س) و
ام البنین) شیخ الرئیس ابوعلی سینا : در کتاب شفا در صد القای این نظرات است که حتی حیوانات هم از آمیزش با بستگان نزدیک خود نفرت دارند . ظهیر الدین مرعشی در مذمت زناشویی های خویشاوندی چنین آمده است : اگر رستگاری خواهی زن از بیگانگان کن و از پیوند نزدیکان بپرهیز چه آن برو میوه که از شاخ پیوسته بر آید شاداب تر و پاکیزه تر باشد .حفظ نمودن دانش و فرمول های علمی به وسیله کودک نورس بسان نقشی است که بر سینه سنگ زده می شود، و حفظ نمودن بزرگسالان بسان نوشته ای است بر پهنه آب .8- نهج الفصاحه حکمت حرف ح.
به همشان و هموزن ، زن بدهید و از هموزن و همتازن بگیرید و جایگاه نطفه ای خود را درست برگزینید .9- همان ، حکمت حرف ز،
نتیجه گیری :
در زمینه بهداشت روانی مذهب دارای اهمیت ویژه ای است . مذهب سبب کاهش یافتن احتمال خود کشی شده از احتمال استفاده از مواد مخدر می کاهد با عث کاهش بزهکاری در نوجوانان و جوانان می شود احتمال بروز طلاق را در خانواده ها کم می کند از بروز افسردگی می کاهد سبب کاهش سطح اضطراب و افزایش رضایت از محیط خانواده و زناشویی می شود 10 – غباری بناب ، باقر ، نشریه مشاور خانواده ، پایبندی به مذهب و ایمان الهی داشتن باورهای عمیق مذهبی اجرای فرمان ها و احکام الهی و نیز شرکت در مراسم و مناسک مذهبی از عوامل مؤثر در بهداشت روانی افراد بود ه و سبب پیشگیری و کاهش نابسامانیها و آشفتگی های عصبی و روانی همچون احساس تنهایی و پوچی می گردد 11- حناساب زاده ، مریم ، نشریه افق بینا
ازدواج های خویشاوندی (همخون) منابع فقه سنتی فقط در سطحی بسیار محدود و به نحو غیر مستقیم و گذرا به آن پرداخته شده است .
مطلوب بودن زناشویی های خویشاوندی (همخون) کراهت این نوع ازدواج است . معلول کمبود تمایل جنسی در نوع انسان نسبت به زنان خویشاوند تصور شده است .