تغییر قانون طبیعت است و بر آن اساس است که فردا با امروز متفاوت خواهد بود همان طور که امروز با دیروز فرق دارد. ساختار اجتماعی در معرض تغییرات بی‌وقفه است . گرچه افراد سعی در پایداری وثبات دارند و جوامع تخیل تداوم را در خود می پرورانند ولی آن هرگر تحقق نمی یابد . این خود یک حقیقت آشکار است که جوامع به عنوان یک پدیده رو به تغییر در حال رشد انحطاط و تجدید هستند و طی گذشت زمان رنج می‌برند. تغییرات اجتماعی گرچه در تمام جوامع و تمامی ادوار اتفاق افتاده و می‌افتد اما میزان آن از جامعه‌ای تا جامعه دیگر متفاوت است . در جامعه‌ای این تغییرات تحت شرایط خاص ممکن است سریع ولی در جامعه دیگر کند باشد . شناخت پیدا کرد نسبت به این تغییرات خود در گروه مطالعه جهات ظهور و علل آن تغییرات است.
تحولات اقتصادی و اجتماعی صورت گرفته در جوامع مختلف ساختار اجتماعی آنها را دگرگون کرده است . به همین خاطر مدیریت مناسبی نیز جهت اداره این جوامع مورد نیاز است . در حالی که جوامع به ویژه نقاط شهری در عصر حاضر با سرعت اعجاب‌آوری گسترش می یابند. دولت ها و نهادهای برنامه ریزی اجتماعی نیز درتلاشند تا با این نوع تغییرات اجتماعی و شرایط انفجاری جدید خود را تطبیق دهند انفجاری به این معنا نیست که نسبت تقاضاها نیز در زمینه های مختلف در حال افزایش است . برنامه‌ریزان و مدیران اجتماعی می بایست خود را به گونه ای تکمیل و به هنگام نمایند تا به راحتی پاسخگوی نیازها و تغییرات باشند.
در این زمینه مراکز دانشگاهی نقش عمده ای می توانند به عهده داشته باشند به این معنا که بسیاری از نیازهای اجتماعی و پاسخ گویی به تغییرات اجتماعی تا جایی که به تحقیقات و تکمیل مدیران شهری مربوط می‌شود این‌گونه وظایف عمدتاٌ به عهده مراکز دانشگاهی است .کادرسازی و تربیت نیروی متخصص عمدتاٌ درون دانشگاه ها صورت می‌گیرد. به همین خاطر با توجه به وسعت تغییرات اجتماعی درون شهرها مراکز دانشگاهی نیز می‌بایست به لحاظ کمی و کیفی تغییر کرده و سرمایه‌گذاری های لازم نیز در آنها اعمال شود.
میزان و نسبت تغییرات درون جوامع به گونه‌ای است که مدل ها و روش های قدیمی مدیریت اجتماعی پاسخ وی این قبیل تغییرات نیست صرفاٌ به این خاطر که بسیاری از جوامع طی 40 ساله اخیر شاهد بیش از 5 برابر تغییرات بوده اند.
در چنین شرایطی مدیران و برنامه ریزان دیروز به راحتی نمی توانند پاسخگوی مسایل و نیازهای اجتماعی امروز باشند. در صورتی که مدیریت مناسبی در جوامع عصر حاضراعمال نشود تنش ها و برخوردهای اجتماعی ابعاد وسیع تری به خود می‌گیرد . در صورتی‌که مدیریت اجتماعی _ فرهنگی مناسبی در زمینه‌هایی چون بهداشت اشتغال توزیع مناسب امکانات، بی عدالتی های جنسی ( زن و مرد ) و ... صورت نگیرد زمینه بسیاری از بی‌نظمی‌ها و اصطکاک‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فراهم می‌آید، از این رو جهت احتراز چنین مخاطراتی، مدیریت مناسب اجتماعی فرهنگی ضروری به نظر می رسد.
تغییر یا به عبارتی دقیق تر تغییرات اجتماعی به عنوان یکی از موضوعات اساسی عصر جدید شناخته شده است. این پدیده خود پیچیدگی ها دارد ، توسعه، نوسازی، تغییرات فرهنگی و در مواردی تناقض ها و بن بست های اجتماعی فرهنگی یا روند فرهنگ سازی نیز صورت می‌گیرد، یعنی با دستیابی به زمینه های جدید فرهنگی، ابتکارات و نوآوری‌هاست که با بحران می‌توان تطبیق و سازگاری پیدا کرد. در مسیر تغییرات اجتماعی، از طریق فرهنگ و به وسیله فرهنگ است که بشر شانس ماندگاری و بقا پیدا کرده است با فرهنگ تکامل یافته است و برتری خود را نسبت به سایر موجودات از همین طریق به دست آورده است .
پیدایش و گسترش زمینه های مختلف فن آوری نیز اشکالی از روابط اجتماعی جدید و الگوهای فرهنگی جدید را به دنبال آورده است . اما ظهور و گسترش فن آوری خود نیز بستگی به مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی و فرهنگی دارد. بنابراین، سهم عظیمی از تغییرات اجتماعی در عصر حاضر به دنبال پیدایش و انتقال فن‌آوری به وقوع پیوسته است.
طی نیم قرن اخیر علم جامعه‌شناسی خود را هرچه بیشتر به تحلیل و توضیح پدیده تغییرات اجتماعی و توسعه اقتصادی مربوط کرده است، جریانی که به طور عینی در بسیاری از جوامع به ویژه نقاط شهری مشاهده می شود بسیاری از جامعه شناسان طی دهه های اخیر به ارزیابی و تحلیل تغییرات اجتماعی پدید آمده، پرداخته اند . همین طور با کمی شدن جامعه شناسی و ایجاد شاخص های اجتماعی اقتصادی و فرهنگی ، تغییرات اجتماعی پدید آمده قابل اندازه‌گیری شده است . از این طریق ،آثار و پیامدهای آتی نیز قابل پیش‌بینی شده است .
بر اساس یک فرضیه، پیشرفت و توسعه فرد تغییرات اجتماعی را به دنبال می آورد. اینکلز (------) نیز عقیده دارد که پیشرفت و توسعه فرد ( مدرنیزاسیون)> پیشتاز نوسازی جامعه و تغییرات اجتماع است .این بدان مفهوم است که مجموعه ای از نگرش ها> ارزش ها و احساسات جدید پدید آمده بین افراد و توسط آنها> خود تغییرات و الگوهای جدید و گسترده اجتماعی را به دنبال می آورد. اینکلز اشاره به رشد تعلیم و تربیت ، محیط شهری و مسایل ارتباط جمعی > نظام بوروکراسی > موقعیت نظامی > صنعتی شدن و ... دارد> که مجموعاٌ تغییرات اجتماعی را به دنبال می آورند. این عوامل در قالب علم جامعه شناسی مطالعه و تجزیه و تحلیل می شود.
گستره تغییر
هر جامعه ای دارای تاریخچه مربوط به خود است و تقریبا هیچ جامعه ای نیست که از آلوده شدن به تغییر در امان مانده باشد. در حالی که بعضی از تغییرات از درون و در چارچوب فرهنگ خودی است . بعضی دیگر محصول ابتکارات بیرونی و خارجی است و به طور مستقیم یا غیرمستقیم از عوامل و عناصر بیرونی الهام ونشأت می گیرد. همین طور بعضی از تغییرات برنامه ریزی شده و هدفدار و بعضی دیگر برنامه ریزی نشده و بدون هدف هستند> بعضی از تغییرات یک بار اتفاق می افتد و بعضی دیگر به کرات اتفاق می افتد . بعضی از تغییرات اگرچه در یک بعد از فرهنگ ظاهر می شود ولی در اجزاء دیگر اشاعه می یابد> در حالی که بعضی تغییرات دیگر قابل اشاعه نیست> از این رو آشنایی با طبیعت و چگونگی> محتوا > میزان و جهت تغییر یا تغییراتی که در جامعه در حال وقوع است ضروری می نماید و از دیدگاه جامعه شناسان دارای اهمیت و ارزش مثبتی است
تحلیل مفاهیم تغییرات اجتماعی :
مفاهیم اساسی جامعه شناسی هر یک به عنوان علت و همچنین معلول ( پیامد) تغییرات اجتماعی قابل بررسی هستند. مثلاٌ الگوهای ساختار اجتماعی چون اندازه جمعیت استانی تغییراتی در زندگی اجتماعی از نوع تراکم جمعیت در مراکز شهری را باعث می شود. این در حالی است که تغییرات در زندگی اجتماعی خود معلول پیشرفت های پیشین از نوع کشف دارو> درمان بیماری و .. است از طرف دیگر> بسیاری ازتغییرات اجماعی خود به دنبال کنش های اجتماعی صورت گرفته است . مثلاٌ اختراع داروهای کنترل موالید خود به دنبال تحققات علمی> ( کنش های اجتماعی ) مخترعین مربوطه صورت گرفته است . فرهنگ نیز به عنوان منبع مهم تغییرات اجتماعی مطرح است . مثلاً اعتقادات و ارزش های غالب بر تصمیم به داشتن یک > دو یا ... فرزند > تغییراتی در اندازه جمعیت به وجود می آورد که خود به تغییرات اجتماعی منجرمی شود. قدرت نیز به عنوان یک مفهوم اساسی در تغییرات اجتماعی نقش دارد. مثلاً افراد دارای قدرت بیشتر نقش بیشتری در ایجاد تغییرات اجتماعی دارند. بسیاری از تغییرات اجتماعی ناشی از تلاش جهت دستیابی به قدرت است مثل حرکت های انقلابی در بسیاری از جوامع رو به توسعه که طی آن بسیاری از افراد به زمین برای کشاورزی و شرایط بهتر کاری دست می یابند. یکپارچگی کارکردی نیز زمینه را برای تغییرات و وابستگی درونی اجزاء جامعه فراهم می آورد.
نظریه های کلاسیک تغییرات اجتماعی
تغییرات اجتماعی در تمامی شئون زندگی اجتماعی اتفاق می افتد و بر هر دو وضعیت یعنی : کنش های اجتماعی متقابل ( روابط اجتماعی ) و ساختارهای بزرگتر نهادهای اجتماعی ما تأثیر می گذارند. مثلاً ملاحظه این که پیشرفت های بنیادی و فن آوراند چه اندازه ساختار کار و اشتغال را تحت تأثیر قرار داده است> خود به تغییرات اجتماعی برمی گردد. بعضی از ناظرین اجتماعی نیز عقیده دارند که در حال حاضر اغلب جوامع بشری در حال ورود به عصر جدیدی از تاریخ هستند> و در آن جامعه به ساختارهای جدیدی دست می یابد . همان طور که موتور محرکه و پیدایش ماشین> نیروی انسانی وابسته به زمین و کشاورزی را کاهش دارد و آن را به کارخانه ها رهنمون ساخت> خودکار شدن ( اتوماسیون ) و الکترونیک ( راتیکس ) هم خود تغییری در تخصص ها به وجود آورد و طی آن نیروی انسانی دوباره از کارخانه به دفتر و اداره و مراکز اطلاعاتی منتقل شد.
تغییرات اجتماعی و تغییرات فرهنگی
تغییرات اجتماعی
جامعه شناسان در خصوص تغییرات اجتماعی چهار سوال زیر را مطرح می نمایند:
1-نیروی محرکه عمده تغییرات اجتماعی چیست؟
2-آیا جهتی برای تغییرات اجتماعی وجود دارد
3-آیا علل و جهت تغییرات اجتماعی در تمامی جوامع بشری در همه جا و همه وقت یکسان است
4-پیامدهای تغییرات اجتماعی چیست
5-به طور کلی تغییرات اجتماعی عبارت است از تحول و دگرگونی در الگوهای رفتاری > فرهنگ و ساختار جامعه طی زمان .نظریه تکامل اجتماعی هربرت اسپنسر جامعه شناس انگلیسی مبتنی بر حرکت جوامع از ساده به پیچیده موید تعریف فوق است.
جهانی شدن اقتصاد و سرعت تغییرات اجتماعی
از سه دهه پیش به این سو بسیاری از کشورهای جهان موانع اقتصادی را از سر راه برداشته> ظرفیت های اقتصادی خود را گسترش داده و خود را به بازارهای جهانی وارد کرده اند و این خود به تغییرات وسیع در ابعاد مختلف اقتصاد منجر شده است . با جهانی شدن اقتصاد ( زمینه های مختلف اقتصاد مثل مواد اولیه > اطلاعات مربوط به نیروی انسانی> حمل و نقل > وضعیت مربوط به مالیه> بازاریابی و ... ) جوامع جهانی همگی با یکدیگر دارای یک نوعه یکپارچگی یا وابستگی درونی شده اند (1993 : ---) این حرکت جامعه > جهانی را به یکدیگر نزدیک کرده و تغییرات سریع اجتماعی را به دنبال آورده است . انتقال و همه جایی شدن کالاهایی چون کوکاکولا> مک دونالدز> کداک و نظایر آن در جوامع مختلف جهان> زمینه های فرهنگی نزدیک به یکدیگر را به دنبال آورده است . این جریان خود جهانی شدن فرهنگی را از طریق وسایل ارتباط جمعی> گردشگری > مهاجرت و پناهندگی و ... تقویت کرده است . گسترش سیستم های ماهواره ای و شبکه های تلویزیونی جهانی نظریه دهکده جهانی مارشال مک لوهان مربوط به دهه 1960 را به اثبات می رساند جریانی که در آن نزدیک شدن فرهنگ ها به یکدیگر اجتناب ناپذیر است .
تغییرات اجتماعی در ایران
جامعه ایران نیز طی نیم قرن اخیر سریعاً و از جهات مختلف رو به تغییر بوده است . این تغییرات تحت تأثیر عوامل مختلف صورت گرفته است . عواملی چون ارتباطات شهرنشینی> صنعتی شدن جامعه> گسترش آموزش و پرورش و ... در این حرکت نقش داشته است . عامل اقتصادی به عنوان مهم ترین و پرنفوذترین عامل تغییرات اجتماعی ایفاء نقش کرده است . این عامل امروزه تحت عنوان فرآیند جهانی شدن یا تا جایی که به اقتصاد مربوط می شود گسترش ارزش های اقتصادی ایفاأ نقش می کند. مصرفی شدن جامعه> ورود کالاهای مختلف به جامعه و یا تولید آنها در داخل کشور و ... همگی تغییرات سریع و وسیعی را به دنبال آورده است . این قبیل تغییرات اجتماعی تغییر در قشربندی اجتماعی تغییر در نظام رفتاری و ارزشی > تغییرات فرهنگی و .. را نیز به دنبال آورده است .
تغییرات اجتماعی طی نیم قرن اخیر در سه دوره قابل بیان و مشاهده است
دوره اول از سال 1341 به بعد: به دنبال ایجاد تغییرات در قوانین مربوط به مالکیت ارضی مجموعه ای از تغییرات اجتماعی در کشور ظاهر شد> سساختار قشربندی اجتماعی تحت تأثیر قرار گرفت مهاجرت هایی از روستا به شهر آغاز گشت و غیره.
دوره دوم از سال 1351 به بعد: به دنبال تغییر قیمت نفت و افزایش آن از حدود بشکه ای 2 دلار به حدود 11 دلار و روند افزایشی آن به تدریج> دوباره تغییرات سریع اقتصادی اجتماعی بین اقشار مختلف به ویژه جوامع شهری آغاز شد ساخت و ساز شهری عمران شهری و به طور کلی نوسازی اقتصادی اجتماعی آغاز شد که خود تغییرات وسیع اجتماعی را به دنبال آورد . طی آن مهاجرت هایی از روستا به شهر مصرفی شدن جامعه ورود نیروی انسانی از بخش کشاورزی به بخش خدمات و صنعت آغاز شد و این روند با سرعتی شتابان تا سال 1357 ادامه داشت . افزایش قیمت نفت دست یابی اقشار مختلف به درا»دهای بیشتر بالا رفتن قدرت خرید و ... تغییرات وسیع اجتماعی را در جامعه ایران به دنبال آورد . تلقیات الگوهای رفتاری > روابط اجتماعی > نهاد خانواده و .. همگی به طور عمیقی تحت تأثیر قرار گرفتند که هنوز بسیاری از آثار آنها در گروه های سنی بالاتر جمعیت مشهود است
دوره سوم از سال1357 به بعد به دنبال ظهور انقلاب اسلامی مجموعه ای از تغییرات اجتماعی در جامعه ایران به تدریج پدیدار شد بسیاری از نگرش ها تغییرکرد روابط اجتماعی اشکال متفاوتی به خود گرفت اخلاقیات ارتقاء یافت روابط اقتصادی تغییر کرد و به طور کلی چارچوب های اجتماعی و فرهنگی جدید در جامعه پدیدار شد . طی آن و به دنبال روابط جدید جمعیت در نقاط شهری و روستایی به شکل بی سابقه ای افزایش یافت و در نتیجه جمعیت کمتر از 15 ساله به حدود 43% افزایش یافت که خود پیامدهای فرهنگی جدیدی را به همراه داشته است و ....
تغییرات اجتماعی و مسایل اجتماعی
تغییرات اجتماعی در حالی که تغییر در شیوه زندگی تغییر در روابط اجتماعی شرایط متفاوت عاطفی و نگرش های نوینی را به دنبال می آورد متعاقباً پدیده ها و مسایلی چون جنایت خشونت بحران در خانواده طلاق اعتیاد فقر بی خانمانی فساد اخلاقی بیماری های روانی الکلیسم و نظایر آن را در بر دارد . کم و کیف چنین پدیده هایی در جوامع مختلف متفاوت جلوه گر می نماید .
گسترش مسایل اجتماعی تا حد زیادی به توسعه اقتصادی و توسعه شهرنشینی مربوط می شود. مواردی از این نوع پیامدها چون بی ثباتی خانواده مفاسد اجماعی طلاق جنایت و نظیر آن امروزه به طور عینی به دنبال تغییرات اجتماعی در روسیه و شرق اروپا قابل مشاهده است . این پدیده از دیدگاه جامعه شناسی قابل گسترش در ابعاد بین المللی نیز هست مثلاً حمل و نقل رو به گسترش مردم از طریق مهاجرت جهانی و مسافرت مسایل بهداشتی را از مرزهای کشورها خارج می کند. در این خصوص باید افزود که هیچ کشوری نمی تواند از بیماری های عفونی > ایدز و نظیر آن در امان باشد .
مفاسد اخلاقی عصر حاضر در بعضی از جوامع در حال تسری به سایر جوامع نیز هست .
بسیاری از مسایل اجتماعی ناشی از تغییرات اجتماعی از خارج هدایت و به جوامع دیگر تحمیل می شود. مثلاً انتقال و صادرات نیروی انسانی ( زنان ) غیرماهر از شرق آسیا > هند و .. به سایر جوامع در شرایط عدم تأمین شغلی برای آنها> فقر و سوء استفاده های ناشی از آن > از جمله پدیده های جدیدی است که امروزه در بسیاری از جوامع صورت می گیرد.
بسیاری از شهرهای بزرگ چون نیویورک> لند> توکیو و ... به خاطر بهره کشی غیرعادلانه از نیروی انسانی > مورد انتقاد شدید جامعه شناسان قرار گرفته اند. چنین الگوهایی به راحتی قابل تسری به سایر جوامع نیز هست .
از دیدگاه جامعه شناسی بسیاری از مسایل اجتماعی ناشی از تغییرات اجتماعی قرن بیست و یکم به دنبال پدیده رو به افزایش وابستگی جهانی صورت خواهد گرفت . در این خصوص جامعه شناسان معروفی چون هربرت اسپنسر و امیل دورکین سالها قبل اشاره به گسترش تخصصی شدن و وابستگی درون جامعه داشتند که خود آسیب زاست و ان این طور تعبیر شده است که هنگامی که در یک قسمت عطسه صورت می گیرد تمام قسمت احتمال گرفتار آمدن به سرماخوردگی را پیدا می کند . در چنین شرایطی و با ترسیم سناریوی فوق رشد اقتصادی تحولی در انتظارت ظاهر شده پاسخ داده نشوند خود به عنوان مسأله ای نمود پیدا می کند. از این رو با ورود به قرن بیست و یکم در شرایط عدم پاسخ گویی به مسایل پدید امده مسایل بیشتری پدیدار می شود که علمای اجتماعی راه حل های مناسبی می بایست نسبت به آنها ارایه دهند .