از عوامل موثری که در بهبود درس ریاضی می‌تواند اثربخش باشد فعالیتهای مکمل و فوق برنامه است که قسمتی از فرایند تدریس فعال و پویاست. این فعالیتها را می‌توان به گونه‌ای در تدریس طراحی نمود که فرصت اندیشیدن، حل مساله، ایجاد انگیزه و تثبیت یادگیری را به دنبال داشته باشد. تجارب نگارنده در بررسی‌های گوناگون ]و بررسی حاضر[ خصوصاً در درس ریاضی حاکی از این امر است که این فعالیتها، هم چون کاربرد یادگیری در محیط و فضای پیرامون دانش‌آموز، مانند، خانه، مسجد، پارک و نیز اجرای نمایش از زندگی دانشمندان ریاضی و... همگی به خوبی خواهند توانست در تحقق اهداف مهم ریاضی یاریگر معلم باشند. روش تحقیق در این بررسی، شبه‌آزمایشی با استفاده از گروه گواه و آزمایش می‌باشد.
واژه‌های کلیدی: فعالیت مکمل، فوق‌برنامه، اهمیت ریاضی، اهداف ریاضی در ابتدایی
مقدّمه:
بهبود مسائل تعلیم و تربیت، به بلندای تاریخ زندگی بشر همواره از دغدغه‌های او بوده است.
رویکرد های نوین تربیتی بر دیدگاه فعال و توسعه یافته بنا شده است تا توانایی همگامی بافناوری و ارتباطات نوین را داشته باشد.
یادگیری عمیق موضوعات دروس کمک به پرورش شهروندانی خواهد کرد که ابعاد مختلف توانایی‌های آنان همچون، خود شکوفایی، خلاقیت و استدلال... شکوفا شده باشد.
فعالیتهای مکمل و فوق برنامه بعنوان قسمتی از تدریس فعال باید به گونه‌ای طراحی گردد که یادگیری موضوعات در زندگی روزمره دانش‌آموزان به کار آید. این فعالیتهای قادر است در تمام‌دروس از جمله ریاضی کارآیی بالایی داشته باشد و در صورت اجرایی صحیح افراد پرسشگر ومحقق و خلاقی بسازد.
استفاده از این فعالیتها در دوره ابتدایی به لحاظ اینکه دانش‌آموزان در سن جامعه پذیری قراردارند و در این زمان به درونی سازی ارزشها و علائق و مهارتها می‌پردازنند بسیار مهم‌تر است.
باید اذعان کرد که آموزش درس ریاضی همواره به لحاظ ماهیت به ظاهر خشک آن با مشکلات زیادی روبه‌رو بوده است و همین امر لزوم استفاده از فعالیتهای گوناگون را بیشتر می‌سازد.
لذا مقاله حاضر در صدد بیان تأثیر فعالیتهای مکمل و فوق برنامه و اثرات آن بر بهبود یادگیری دانش‌آموزان در درس ریاضی می‌باشد.
اهمیت و اهداف ریاضی در دوره‌ی ابتدایی:
آموزش درست درس ریاضی می‌تواند نگاهی دقیق و منطقی به مسائل ومجهولات دنیای پررمزوراز علمی و غیر علمی را به انسانها بیاموزد همچنین راههای استنباط و کسب تجربه های‌گوناگون را در ایشان تقویت کند. «ریاضیات زبان علم است و می‌تواند ابتکار و نوآوری و خلاقیت را دردانش‌آموزان تقویت کند.» (سلطانی، 1379)
«موریس، کلاس» عقیده دارد، «ریاضیات عالی‌ترین دستاورد اندیشه و اصیل‌ترین‌زاده ذهن آدم است و مجموعه همه ارزشهاست. (شهریاری به نقل از موریس، کلاس، 1385)
«پولیا» هم مهم‌ترین نقش ریاضی را توسعه تفکر می‌داند و هدف عمومی تدریس ریاضی را توسعه عادت‌های خوب ذهنی می‌داند (پولیا، 1380).
بنابراین اگر اهداف ریاضی برآورده شود. ابعاد گوناگون‌وجودی افراد شکوفا می‌گردد.
اهداف ریاضی در دوره ی ابتدایی:
1 پرورش نظم فکری و درست اندیشیدن
2 ایجاد توانایی در محاسبات عددی در زندگی روزمره و محاسبات ذهنی و تخمین زدن
3 ایجاد توانایی درک مفهوم ریاضی و ارتباط آن با مسائل روزمره (فرزان، 1372، ص 2)
فعالیتهای مکمل و فوق برنامه:
عوامل بسیار می‌توانند روند یادگیری را تسهیل و تعمیق نمایند یکی از این عوامل بهره‌گیری از فعالیتها مکمل وفوق برنامه است.
«فعالیتهای مکمل به فعالیتهای اطلاق می‌شود به منظور تثبیت و تعمیق کارکرد عملی در طول سال تحصیلی» (فضلی خانی و همکاران، 1382)
«فعالیتهای فوق برنامه نیز مجموعه‌ای از فعالیتها و تجارب دانش‌آموزان است که به خارج از حیطه‌کلاس درس مربوط می‌گردد». (چکیده مقالات جایگاه فالیتهای مکمل و فوق برنامه، 1384)
«فعالیت مکمل موجب بهبود و تعمیق یادگیری و ایجاد فرصت برای اندیشیدن و تمرین مهارت‌هاست. هر چند غیر از موارد کتاب است ولی در راستای آن می‌باشد» (رحیمی، 1383)
این فعالیتهای بعنوان قسمتی از فرایند تدریس اگر به درستی طراحی و همسو با اهداف درس باشند موجب حل مساله و بروز خلاقیت و علاقمندی به درس ریاضی در دانش‌آموزان خواهند شد. و اگر با زندگی روزمره و واقعی کودک مرتبط گردد ذهن او را به چالش واداشته و یادگیری‌ها را دراو عمیق‌تر می‌نماید بنابراین معلم بعنوان مدیر یادگیری «فرصت هایی جهت اینکه کودکان شخصاًیادگیری در کلاس خود را در بیرون از کلاس هم تجربه کنند باید بدهد» (گنجی، 74)
«شوان» هم معتقد است که، هیچ نظریه‌ای نمی‌تواند کاملاً توضیح دهنده ی پویایی عمل باشد، دانستن این که کودکان در کلاس چه یاد گرفته‌اند مهم نیست، بلکه مهارت‌های عملی آنها در کاربرد مهم است». (شوان، 1979)، فعالیتهای مکمل فرصتهایی به دانش‌آموزان جهت خودآموزی و یادگیری چیزهایی که آموخته‌اند می‌دهد.
فعالیتهای همچون تعیین مساحت و محیط فضای زندگی دانش‌آموزان (خانه، مسجد ،پارک و...) وگزارش به کلاس و گفتگو درباره آن به عمیق‌تر شدن یادگیری و علاقمندی به درس ریاضی که به مناسبت ماهیت ظاهراً خشک آن مورد علاقه بسیاری از دانش‌آموزان نیست خواهد شد. و اضطراب آنان را نیز تقلیل می‌دهد «بابلیان» هم معقد است که «یادگیرندگان اگر یک مفهوم از فرا گرفته باشندباید در مواقع لزوم به نحوی موثر از آن استفاده می‌نمایند» (بابلیان، 1383)
فعالیتهای مکمل و فوق برنامه به طور غیر مستقیم موجب ماندگاری یادگیری می‌شوند «الگوریتم‌هایی که در جریان فعالیتهای محصلین ابداع می‌گردد جهت اتکا به نفس آنها در حل مسائل ریاضی و باور خودشان بسیار مهم است.» (کرامتی، 1381، ص193)
«پستالوژی» هم معتقداست که دانش‌آموزان باید از وسایل ملموس و آشنا به محیط پیرامون خودکه با واقعیات زندگی آنها تطبیق دارد در یادگیری استفاده نمایند» (مفیدی، 1382 ص 88)
با توجه به مطالب ارائه شده نگارنده نیز در محیط آموزش خود به بررسی نقش فعالیتهای مکمل وفوق برنامه پرداخته است. تا تاثیرات این فعالیتها را برعوامل خاص (سؤالات این بررسی) دریابد.
اهداف این بررسی عبارت است از نقش فعالیت های مکمل و فوق برنامه بر ایجاد علاقه نسبت به درس ریاضی، بهبودیادگیری، تعمیق‌یادگیری در درس ریاضی، استفاده از یادگرفته‌ها درموقعیتهای مشابه.
روش:
روش این بررسی شبه آزمایشی می‌باشد، با استفاده از گروه گواه و آزمایش در یک کلاس دو پایه(چهارم، پنجم) می‌باشد.
پایه چهارم بعنوان گروه آزمایش که این فعالیتها در مورد آنان اجرا و انجام گردید و در پایه پنجم بعنوان گروه گواه اجرا نشد
ابراز گردآوری اطلاعات، اجرای فعالیتهای مکمل و فوق‌برنامه تجزیه و تحلیل آن و مقایسه گروه گواه و آزمایش بود. شیوه تحلیل اطلاعات استفاده از درصدها، فراوانی و جدول‌ها بود گروه مورد آزمایش وگواه تمامی دانش‌آموزان هر دو پایه با تعداد 20 نفر بودند.
نتایج حاصل از این بررسی در تمامی موارد حاکی از تأثیرات مثبت و نقش فعالیتهای مکمل وفوق برنامه بر مواردی بود که در اهداف بررسی مطرح شده بود که در جدول هسیتوگرام منعکس می‌باشد.
نمودار شماره 1 هیستوگرام
میزان درصد نقش فعالیتهای مکمل و فوق برنامه بر سوالات تحقیق
نتیجه‌گیری:
عصر دانایی و انفجار فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحرک و پویایی فراوان در تمامی زمینه‌ها را طلب می‌کند. لذا به کارگیری رویکردهای نوین تربیتی بسیار حائز اهمیت است.
ریاضیات بعنوان علمی که مادام‌العمر انسان بدان نیاز دارد و پیشرفت در زمینه‌های مختلف بدون آن امکان‌پذیر نمی‌باشد، باید که با این پویایی همسو گردد، تا اهداف مهم آن یعنی نظم فکری، ایجاد توانایی در درک مفهوم و نیز استفاده از یادگرفته‌ها در موقعیت‌های مشابه زندگی روزمره دانش‌آموز گسترش و تعمیم یابد.
لذا بررسی حاضر که به شیوه شبه‌آزمایشی با استفاده از گروه آزمایش و گواه می‌باشد. اثرات مثبت به کارگیری فعالتیهای مکمل و فوق برنامه را در ابعاد زیر با درصد بالا نشان می‌دهد.