مقدمه
در دیدگاه اسلام انسان موجودی اجتماعی است که درسایه ایمان به خداوند متعال و عمل به تعالیم انسان ساز اسلام ( عمل صالح ) در تعامل اجتماعی با افراد جامعه مسیر سعادت و کمال را طی می نماید.
دنیای امروز با همه پیچیدگی های خود ، انسان ها را یرای رسیدن به تعالی ، نیازمند شناخت خود و آگاهی های به روز جامعه نموده است . این آگاهی ها در واقع زیربنای دستیابی به مهارت های زندگی است .
سر آغز همه آگاهی ها ، شناخت خود است که زیر بنای شناخت خداوند متعال و ایمان به اوست . بنا به فرموده حضرت علی ( ع ) : من عرف نفسه فقد عرف ربه
مهارت خود آگاهی زیر بنای ترین و موثرترین عامل شکل گیری مهارتهای دیگر زندگی انسان است همچنان که در بیانی دیگر حضرت علی ( ع ) می فرمایند :
ای انسان درد تو در خود توست و درمان تو درخود تو ، تو فکر می کنی که همین جسم صغیر هستی در حالی که جهان اکبر در درون توست .
تصمیم بر این دارم سلسله بخش هایی را با عنوان مهارتهای زندگی و معرفی آنها به حضور تان تقدیم بدارم باشد که مفید فایده قرارگیرد.
مهارتهای زندگی چیست ؟
بسیاری از افراد در رویارویی با مسایل زندگی فاقد توانایی لازم هستند و همین امر آنان رادر مواجهه با مشکلات و مسایل روزمره زندگی ناتوان و آسیب پذیر ساخته است و بسیاری از این مشکلات و اختلالات ریشه های روانی – اجتماعی دارند .
انسان ها برای مقابله سازگارانه با موقعیت های تنش زا و کشمکش های زندگی ، نیاز به آموختن برخی از مهارتها را دارند ، یکی از موثرترین برنامه هایی که به افراد کمک می کند تا زندگی بهتر و سالم تری داشته باشند ، برنامه ی آموزش مهارتهای زندگی است .
آموزش مهارتهای زندگی در ایران از سال 1377 شروع شده است .هدف از آموزش این مهارتها ، کمک به افراد در جهت شناخت هر چه بهتر خود ، کنترل هیجانات و استرس ها و حل کردن هر چه بهتر مسایل و مشکلات است .
در سایه تامین چنین اهدافی ، توانایی های روانی – اجتماعی افراد افزایش پیدا می کند.و باعث می شود که آنان مسئولیت های مربوط به نقش های اجتماعی خود را پذیرفته و بدون صدمه زدن به خود و دیگران با چالش ها ومشکلات زندگی روبرو شوند ، انتخاب ها و رفتارهای سالمی در سراسر زندگی داشته باشند .
ده مهارت اصلی و پایه که به توصیه سازمان جهانی بهداشت مورد آموزش قرار می گیرد عبارت است از :
مهارت خود آگاهی و مهارت همدلی ، مهارت برقراری رابطه موثر و مهارت روابط بین فردی سازگارانه ، مهارت تصمیم گیری و مهارت حل مساله ، مهارت تفکر انتقادی و مهارت تفکر خلاق ، مهارت مقابه با هیجان و مهارت مقابله با استرس .
مهارت اول: خود آگاهی
ارزنده ترین خرد ورزی ، خود آگاهی است. حضرت امام رضا ( ع ) تحف العقول
آیا تا به حال از خود پرسیده اید که من کیستم ؟ به نظر دیگران ، من چگونه فردی هستم ؟
لازمه پاسخ دادن به این سوالات داشتن خود آگاهی است . خود آگاهی به این معناست که چگونه به خود نگاه کرده و براساس این نگاه چه احساسی پیدا می کنیم .نوع خود آگاهی پیش بینی کننده احساس رضایت و یا نارضایتی ما از خودمان و زندگی است.
ویژگی های جسمانی و بدنی ، توانایی ها و مهارتها ، ویژگی های منفی و نقاط ضعف ، افکار ، احساسات ، باورها ، ارزشها واهداف هر شخص از جمله اجزای خود آگاهی هستند که باید مورد بررسی و شناسایی قرار گیرند.
خود آگاهی شامل 5 جزء است :
1- شناخت ویژگیها و صفات خودمان و یا بعبارتی خودپنداره
2- شناخت توانائیها ، استعدادها و پیشرفت هایمان
3- تصویر واقع بینانه از خودمان
4- شناخت افکار، باورها و ارزش هایمان
5- احساس رضایتمندی و نارضایتمندی از خودم و زندگی خودم
همانگونه که گفته شد یکی از اجزای خودآگاهی عزت نفس است . عزت نفس و احساس ارزشمندی از جمله مواردی است که کاملا" مرتبط با خودآگاهی است . عزت نفس قوی مانع از بروز بسیاری از مشکلات و اختلالات رفتاری در افراد می شود .
مهارت دوم : همدلی
سه خصلت دوستی را جلب می کند:
انصاف ، همراهی و همدلی در هنگام سختی و ناملایمات ، پاکی دل و
خیرخواهی نسبت به دیگران.
از حضرت امام جواد ( ع ) ، مسند الامام الجواد ، ص 248
همدلی از همزبانی خوشتر است.
" همدلی " یعنی این که فرد بتواند زندگی را حتی زمانی که در آن شرایط قرار ندارد، درک کند تا بتواند انسان های دیگر را حتی وقتی با او نیز بسیار متفاوت هستند ، بپذیرد و به آنها احترام گذارد . بسیاری از رفتارهای خشن در سطح جامعه ناشی از عدم همدلی می باشد.
برای بیان همدلی توجه به اصول زیر ضروری می باشد
1- به صحبت های دیگران خوب گوش کنید.
2- به احساسات و هیجانهای فرد مقابل توجه کنید.
3- سعی کنید خود را به جای فرد مقابل بگذارید و از دیدگاه او به موضوع نگاه کنید.
4- از تکنیک انعکاس احساس استفاده کنید.
5- سعی کنید با احساس و عاطفه طرف مفابل تان هماهنگ شوید.
6- خلاصه ای از احساسات و هیجانات طرف مقابل را به او گوشزد کنید.
روانشناسان عقیده دارند بالاترین سطح همدلی در کودکان در سنین مدرسه شکل می گیرد . در این سنین کودک می تواند ناراحتی و اضطراب دیگران رادرک کند و دلش به حال آنها بسوزد و احساس ترحم کند .توجه به احساسات و عواطف دیگران و نگاه کردن به مسایل از زاویه فکری و احساسی آنان ، سبب تحکیم و تقویت توانایی همدلی در افراد می شود
مهارت سوم : مهارت برقراری رابطه ی موثر:
اساس عقل پس از ایمان به خدا دوستی با مردم است . حضرت رسول اکرم ( ص )
این مهارت به فرد کمک می کند تا بتواند نظرات ، عقاید، خواسته ها ، نیازها، وهیجانهای خودراابرازو به هنگام نیاز، ازدیگران درخواست کمک وراهنمایی نماید. مهارتهای تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران در مواقع ضروری ، از عوامل مهم یک رابطه ی سالم است.
روانشناسان شیوه های ارتباطی انسان ها را به سه سبک طبقه بندی می کنند : سبک ارتباطی منفعالانه ، سبک ارتباطی جرات مندانه و سبک ارتباطی پرخاشگرانه.
هدف اصلی افراد راضی نگه داشتن دیگران به هرقیمت ممکن است. این افراد برای جلب رضایت و تائید دیگران به هرکاری تن می دهند و خود را به رنج می اندازند . هدف اصلی در ارتباط پرخاشگرانه ، برنده شدن بدون رعایت حقوق دیگران است و هدف اصلی شیوه ی ارتباطی جرات مندانه رعایت عدالت ، ترویج احترام متقابل و جلوگیری از بهره کشی و سوء استفاده از خود و دیگران است.
مهارت نه گفتن :
همه ما بارها در موقعیت هایی قرارگرفته ایم که گفتن کلمه نه برای مان دشوار است . ناتوانی در نپذیرفتن در خواستهای غیر منطقی دیگران می تواند در موقعیت های مختلف مشکلاتی برای ما ایجاد کند . تحقیقات روان شناسان نشان می دهد بسیاری از افراد که دچار مشکلات مختلف مانند مصرف مواد مخدر یا فرار از خانه می شوند در نه گفتن مشکل دارند