دانلود مقاله مواد مخدر

مقدمه

سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر یکی از بلایای بزرگی است که بشر امروزه در همه جای جهان با آن دست به گریبان است. کارتل های بین المللی و باندهای عظیم قاچاق مواد مخدر در همه جای جهان از جمله در نزدیک کشور عزیزمان پایگاه هایی دارند و به تجارت اهریمنی خود که دومین تجارت پر سود دنیاست مشغول هستند .

اگر چه مقابله با تجارت غیر قانونی مواد مخدر و اثرات آن چالشی بزرگ برای جامعه جهانی است، جالب است بدانیم که پرسودترین تجارت های امروز دنیای ما تجارت اسلحه و مواد مخدر یعنی کسب و کارهایی برای نابودی بشر است.

میلیون ها نفر در مملکت ما با معضل مواد مخدر دست به گریبان اند، میلیون ها زن تباهی همسرشان را روزانه پیش رو می بینند و دم بر نمی اورند و میلیون ها کودک و نوجوان زیر سقف های پر دود زندگی می کنند و تباه می شوند. سالانه صدها تن مواد مخدر در کشور مصرف می شود که صدها میلیارد ریال از سرمایه ملی را بر باد می دهد. سن اعتیاد رو به کاهش رفته و به نوجوانی رسیده است. یک سوم طلاق های ثبت شده بدلیل اعتیاد است و شصت درصد از فضای زندان های کشورمان را معتادان اشغال کرده اند. هزاران نفر در راه مبارزه با این بلای اهریمنی جان باخته اند. بیکاری، ایدز، فحشاء، افسردگی ، خودکشی و صدها معضل دیگر با اعتیاد مرتبط هستند و سوغات های جدید مانند : قرص اکستازی ، شیشه ، کراک ، پان پراگ و ... در حال گسترش در بین  نوجوانان است.

متاسفانه ازسوی دیگر شاهد جهش در مصرف ترامادول و ترکیبات شبه افیونی در سالهای اخیر می باشیم به طوری که اولین مورد مسمومیت با ترامادول در ایران در سال 1382 گزارش شده است و در سال 1384 به متوسط 24 مورد مسمومیت در ماه و در سال 1385 به متوسط 66 مورد مسمومیت در ماه رسیده است که در طی یکسال رشدی نزدیک به 3 برابرداشته است .

اعتیاد چیست ؟

اعتیاد یک «بیمارى اجتماعی» است که عوارض جسمى و روانى دارد و  تا زمانى که به علل گرایش «بیمار» توجه نشود، درمان جسمى و روانى فقط براى مدتى نتیجه‏ بخش خواهد بود و فرد معتاد دوباره گرفتار « مواد اعتیاد آور» می‏ گردد.اعتیاد به موادمخدر  یکى از مهمترین مشکلات اجتماعی، اقتصادى و بهداشتى است که عوارض ناشى از آن تهدیدى جدى براى جامعه بشرى محسوب شده و موجب رکود                   اجتماعى در زمینه ‏هاى مختلف مى‌گردد همچنین ویرانگری‏  هاى حاصل از آن زمینه ساز سقوط بسیارى از ارزش‌ها و هنجارهاى  فرهنگى و اخلاقى شده و بدین ترتیب سلامت جامعه را بطور جدى به  مخاطره مى‌اندازد.پدیده شوم قاچاق موادمخدر بیش از آنکه فعالیتى سوداگرانه، تجارى و اقتصادى در عرصه مافیاى اقتصاد بین ‏المللى  باشد، ابزارى کارآمد، مؤثر و راهبردى در گسترش نظام سلطه صاحبان قدرت جهان بر کشورهاى توسعه نیافته است. تحلیلگران مسائل سیاسى و                  اجتماعى بر این باورند که در تهاجم و نفوذ فرهنگی، پدیده موادمخدر مهمترین عامل به تباهى کشیدن و انحطاط اخلاقى جوامع به شمار می‏ رود. متاسفانه گسترش دامنه مصرف موادمخدر در جامعه امروزى به حدى است که حتى قشر متفکر و تحصیل کرده را نیز به سمت خود کشانده است. مبارزه با اعتیاد نیز قطعاً بیش از آنکه                   ماموریتى در راستاى وظایف مصرحه نیروى انتظامى باشد، اقدامى است                   استراتژیک در مقابله با ابزار نظام سلطه جهانى در انحطاط اخلاقى                   جوامع با اهداف خاص سیاسی. اعتیاد بعنوان یک آسیب اجتماعی، هیچ گاه بطور کامل ریشه‏  کن  نخواهد شد، اما با تدبیر، اندیشه و تلاشى مخلصانه حداقل می‏توان                   آنرا به کنترل در آورد. در این راستا تلاش ما بر این است تا با ارتقاء سطح آگاهى اقشار مختلف جامعه پیشگیرى از اعتیاد را بر باشیم که اگر هم در آن فرد معتادى وجود دارد، درصدد نجات خویشتن باشد.

تاریخچه مصرف مواد مخدر

خاصیت خواب آوری و تخدیری شیره خشخاش اززمان تاریخ مکتوب بشر بر انسان شناخته شده است . آدمی که از آغاز زندگی خود همواره در جستجور راهی برای فرار از رنج ها و دردهای خود بود خیلی زود افیون یا شیره خشخاش را شناخت و به کار برد .

سومریان از کهن ترین اقوامی بودند که تریاک را شناختند و آن را گیاه شادی بخش نامیدند آن گونه که از نوشته های باستانی برمی اید مردم بابل ، مصر و روم از    دیر باز نه تنها تریاک را می شناختند بلکه آن را کشت می کرده و به خواص تخدیری آن نیز گاهی اشاره داشته اند .

در پاپیروس ابرس مربوط به سالهای 1500 قبل از میلاد به روشی درمانی برای جلوگیری از گریه کودکان اشاره شده است ( امروزه نیز در مصر با استفاده از دارویی که تریاک در آن بکار برده میشود کودکان را آرام میکنند ) در این پاپیروسها به نوعی نوشیدنی اشاره شده است که بعدها نیز مصرف آن ادامه یافته و در نوشته های بسیاری از نویسندگان به عنوان نخستین مورد مصرف تریاک                شناخته  شده است .

گفته می شود جایگاه اصلی تریاک مصر بوده است چراکه مصری ها از قدیم خشخاش را کشت و شیره آن را مصرف می نموده اند و آن را تبائیکا مشتق از واژه تبس نام شهری که خشخاش  در آن  کشت می شده است می نامیدند .

در آشور بر روی  نقش برجسته هایی که به دوران پیش از میلاد می رسد به تصویر دسته گلی از کوکنار یا خشخاش برمی خوریم . همچنین بر روی یکی از سکه های یونان باستان نیز تصویر بوته خشخاش دیده می شود .

در ادبیات کلاسیک یونان ، در اثار ویرژیل و اوید اشاره هایی به خشخاش خواب آور شده است . خدای خواب یونان موسوم به هیپنوز همانند خدای خواب رومیان موسوم به سومنوس غالبا در حالی که شاخه هایی از خشخاش در دست داشتند و گاهی خود را با آن آراسته بودند و گاهی اوقات ظرفی که حاوی تریاک بود در دست داشتند نقاشی می شدند . در اساطیر یونان آمده است که کرس خشخاش را آفرید تا بتواند به خواب برود و فراموش کند که دخترش را به پلوتو داده است .

پزشکان هندی و یونانی نیز تریاک را در دوران باستان می شناخته و در درمان بیماران خود از آن بهره می گرفته اند . بقراط و تئوفرات شاگردان ارسطو نیز مواد افیونی را برای پیشگیری  و درمان اسهال و دیگر دردها تجویز می نمودند . اروپائیان نیز از 4000 سال پیش ( و به قولی 4800 سال پیش ) با اثرهای ضد درد و خواص دارویی افیون آشنا بوده اند .

کلمه ی تریاک در اصل از کلمه یونانی «تریاکا» گرفته شده که به مخلوطی از 60 تا 70 ماده ی مختلف محلول در عسل اطلاق می شده است. این مخلوط علیه سموم بعضی از حیوانات اثر پادزهری داشته و به همین منظور (یعنی بعنوان پادزهر) استفاده می شده است. واژه ی «تریاکا» خود از کلمه «تریون» گرفته شده که در یونانی نام حیوانی با سّم خطرناکی بوده است. «تریاکا» اولین بار توسط پاراسلسوس، طبیب و شیمی دان بزرگ سوئیسی و توماس سیدنهام پزشک معروف انگلیسی به صمغ شیری رنگ مترشحه از میوه ی کپسولی گیاه خشخاش اطلاق شد. همین دو دانشمند استفاده از تنتور این صمغ را در اروپا رایج نموده اند.

گفته شده که بذر خشخاش در سال های 600 تا 700 پیش از میلاد به چین برده شده است . گرچه دانشمندان چینی از زمان دور با تریاک اشنا بوده اند ولی تنها در اوایل سده نوزدهم میلادی بود که تریاک در این کشور به یک مشکل اقتصادی _ اجتماعی تبدیل شد . دولت چین تا سال 1767 واردات تریاک را از هند به مقدار 200 صندوق برای استفاده دارویی مجاز دانسته بود ولی پس از آنکه در این سال شرکت هند شرقی انحصار تریاک را در دست گرفت صادرات تریاک به چین با سرعت افزایش یافت . به طوری که حجم صادرات یاد شده به این کشور در سال 1800 به 2000 صندوق ، در سال 1821 به 5000 صندوق ، در سال 1831 به 10000 صندوق و بالاخره در سال 1850 به 70000 صندوق افزایش یافت . این امر سبب معتاد شدن چندین میلیون چینی ، بر باد رفتن حجم زیادی از توان مالی کشور و ایجاد بحران در زمینه های اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی این کشور گردید . این وضعیت برخی از روشنفکران چینی را واداشت تا جنبشی سیاسی _ اجتماعی را بر علیه واردات تریاک توسط دولت انگلستان را بپا کرده و دولت چین را وادار کنند تا قوانینی علیه ورود تریاک و مصرف آن در این کشور وضع کند . این امر سبب بروز جنگ هایی در فاصله سال های 1856 تا 1858 گردید که به جنگ های تریاک معروف است . با شکست چین در این جنگ ها دولت انگلستان توانست تجارت و کشت تریاک را در چین به دست گیرد.

به هر حال از آنجا که تا قرن نوزدهم بشر به داروهای مسکن و داروهای جانشین که بتوانند خواص تریاک را در خود داشته باشند دسترسی نداشته و در زمینه ساخت آنها پیشرفت بسیار کمی داشته است تر یاک داروی همه دردها شناخته می شد و اکثر بیماریهای مرسوم را درمان می کرده است و به نظر می رسد که در هیچ کجا نسبت به مصرف تریاک تا اواخر قرن حاضر نگرانی وجود نداشته است . در قرن 19 تریاک در کشورهای غربی به اسانی در دسترس قرار داشت و پزشکان این ماده را با آزادی و بدون هیچ محدودیتی تجویز می کردند .

با اختراع سرنگ در اواسط قرن نوزدهم و کاربرد آن در تزریق مواد بر گرفته شده از تریاک معتادان این ماده افزایش یافت . با گسترش و کاربرد سرنگ در تزریق مواد ابتدا این باور نادرست که اگر مواد افیونی تزریق شوند اعتیاد آور نخواهند بود در میان برخی از پزشکان به وجود آمد .

در اغاز قرن بیستم سوء مصرف مواد مخدر به یک چالش عظیم جهانی تبدیل شد که تا امروز بشر با آن دست به گریبان است .

تاریخچه مواد مخدر در ایران

از آشنایی ایرانیان با تریاک و مواد مشتق شده از آن زمان زیادی نمی گذرد . آنچه که از شواهد تاریخی برمی آید ، ایرانیان باستان با تریاک آشنا نبوده اند ، در اوستا و ادبیات باستانی هم نامی از ان برده نشده است .

در فرهنگ های معتبر فارسی مثل معین، عمید و دهخدا تریاک، تریاق یا دریاق به دو معنی یکی معجونی که اثر پادزهری دارد و یکی به مفهوم شیره ی مترشحه از کپسول نارس گیاه خشخاش آمده است.

می دانیم که دانشمندان و پزشکان مانند محمد زکریای رازی و ابن سینا از نخستین کسانی بودند که به خواص دارویی تریاک آشنا بوده اند و آن را برای درمان بیماران خود به کار می برده اند .

از آنجا که در ایران پیش از اسلام نوشیدن الکل رایج بوده است و پس از اسلام نوشیدن الکل حرام اعلام شده است مصرف حشیش و تریاک به عنوان یک داروی اولیه رواج داشت .

به کار بردن تریاک نیز در ایران جایگزین طیف گسترده ای از نیازهای برآورده نشده پزشکی و بهداشتی بوده است . بسیاری از مردمی که تریاک مصرف           می کرده اند به کار روزمره خود ادامه داده و مشکلی در زمینه فعالیت های اجتماعی و خانوادگی خود نداشته اند . همچنین تولید ، فروش و مصرف آن جرم تلقی نشده    و افرادی که مبتلا به مصرف مواد افیونی بوده اند از جامعه طرد نمی شده اند . به هر حال مسئله اعتیاد به مواد مخدر( به ویژه تریاک ) در ایران از از اواخر سده نوزدهم میلادی آغاز می شود پیش از آن اگرچه تریاک در ایران در دسترس بوده ولی       می توان گفت که اعتیاد به آن بسیار کم بوده است . 

هنگامی که در ادبیات فارسی به دیده تاریخی به کلمه تریاک نگاه می کنیم  می بینیم پیش از عصر صفوی به معنی پادزهر به کار رفته است. به عنوان مثال اشعار زیر گویای این مطلب است:

که این آشتی جستن از بحر چیست                نگاه کن که تریاک این زهر چیست

سرانجام بستر جز از خاک نیست               از او بهره زهر است و تریاک نیست

                                                                                                فردوسی

ز دشمن جفا بردی از بهر دوست              که تریاک اکبر بود زهر دوست

                                                                                                سعدی

اگر تو زخم زنی به که دیگری مرهم اگر تو زهر دهی به که دیگران تریاک

                                                                                                حافظ

اما از دوره صفوی به بعد تریاک به معنی ماده مخدر گرفته شده است:

یک لفط نمایان تو در حق من این بود کز وعده تریاک تو تریاک بریدم

                                                                             عشرتی (دوره صفوی)

شقایق از آن بر لب جو شده                      که تریاکی هم صحبت او شده

                                                                             ملاصدرا (دوره صفوی)

ایرانی ها تیز از قرن ها پیش با گیاه خشخاش آشنا بوده اند. کشت خشخاش را طبق شواهد تاریخی به دوره سلسله صفویه و در اطراف شهر یزد یا کرمان نسبت        می دهند که محصول آن هم به مصارف داخلی می رسیده ولی کشت این گیاه به منظور صدور محصول آن به خارج از کشور را از قرن هجدهم می دانند.

در مورد زمان ورود تریاک به ایران نظرات گوناگونی وجود دارد. گروهی از مورخان ورود تریاک را یادگار یورش اعراب دانسته و گفته اند افیون یا کوکنار که از دوران قدیم به خشخاش معروف بوده و هم اکنون آن را تریاک می نامند با حمله اعراب از مصر و عربستان به ایران آمده و از همان دوران خوردن آن را به عنوان داروی مسکن دردها و درمان بی خوابی رایج شده است. برخی دیگر لشکر مغول را عامل گسترش این ماده در ایران دانسته اند اگر چه رازی و بوعلی پیش از این دوره خواص تریاک را می شناختند. در مورد تریاک خوردن ایرانیان اغلب مورخین      متفق القولند که این عادت از زمان سلسله صفویه ایجاد شده است. آنچه مسلم است تریاک خواری در دوره شاهان صفویه در ایران زمین شیوع سرسام آوری داشته تا حدی که بعضی از پادشاهان این سلسله هم معتاد بوده اند، از جمله دلایل این ادعا نوشته های «تاورنیه» است که در دوره شاه عباس از ایران بازدید کرده است و در سفرنامه خویش از تریاک خواری ایرانیان فراوان یاد می کند. او در سال 1629 میلادی در مورد چگونگی اعتیاد در ایرا ن چنین نوشت : از عادت های بد و حیرت انگیز ایرنیان استعمال تریاک است که  حب کرده و می خورند . ابتدا به اندازه سر سنجاق و بعد کم کم آن را زیاد کرده تا به حد فندق می رسانند و هنگامی که کار به اینجا می کشد دیگر جرات ترک آن را پیدا نمی نمایند .  «شاردن» نیز که بعد از تاورنیه از ایران بازدید می کند از نوشیدن جوشانده گرزُ خشخاش که بدان کوکنار می گفته اند یاد می کند و می گوید : مصرف این دارو ( شربت کوکنار ) در حقیقت نتیجه یک تمایل شوم عمومی است و به زحمت از هر 10 نفر یکی را می توان یافت که به این عادت شوم آلوده نباشند .

«فریر» طبیب شرکت هند شرقی که در سال 1677 میلادی برابر 1087 هجری قمری از ایران بازدید کرده در سفرنامه خود این طور می نویسد که ایرانی ها هر وقت بخواهند کیفور بشوند تریاک می کشند و اضافه می کند که معتادین می توانند مقدار فوق العاده زیادی از این ماده را مصرف کنند بدون اینکه ناراحتی پیدا کنند و آنها حالتی شبیه به مستی پیدا می کنند.

او در جایی می نویسد «مصرف تریاک یک عادت عمومی است به زحمت می توان از ده نفر یک نفر را یافت که به این عادت شوم آلوده نباشد.» بتدریج تریاک بصورت یکی از مهمترین محصولات صادراتی ایران در آمده که دولت و بازرگانان آن زمان از آن متمتع شدند.

مصرف تریاک در میان شاهزادگان ، درباریان و دولتمردان کشور در دوره صفویه رایج بوده است . مصرف آن در شهر و روستا برخلاف آنچه در دربار به منظور تعدیل اضطراب خاطر بزرگان و رجال عالی مقام بود جنبه دارویی داشته و بیشتر به صورت خوردن شربت آن بوده است .

ولی کم کم با گذشت زمان مصرف مواد مخدر فزونی می گیرد و مصرف مواد مخدر در دربار صفوی آنقدر رواج می یابد که برخی از پادشاهان آن زمان همچون شاه عباس و شاه طهماسب به مخالفت با آن برمی خیزند . گفته شده که شاه طهماسب دستور داد تا تریاک موجود در دربار را که ارزشی بیش از 500 تومان در آن زمان داشته از بین ببرند .

اگر چه خوردن تریاک در زمان صفویه در ایران رایج بوده اما کشیدن تریاک از زمان قاجار و دقیقاً از عصر ناصرالدین شاه شروع شد .اعتقاد نادرست به فواید تریاک را «دکتر پولاک» طبیب آلمانی عصر قاجار که معلم دارالفنون بود در کتاب خاطرات خود چنین آورده است: «تریاک را در اسهال، دندان درد، چرک گوش،‌سینه درد، دردهای روماتیسمی، التهابات مزمن چشم، ورم روده، ناراحتی مثانه و غیره مصرف می کنند. به شیرخوارها هم اغلب شربت خشخاش می دهند.» هم او می گوید «مصرف تریاک عمومیت یافته و منعی برای آن قائل نشده اند. در ضمن از نظر اجتماعی هم برای فرد سرشکستگی ندارد.»

با گسترش روابط اقتصادی سیاسی با کشورهای اروپایی و افزایش تجارت تریاک مصرف مواد افیونی در ایران شیوع یافت و به صورت یک مشکل اجتماعی مطرح گردید . با افزایش نفوذ استعماری دولت انگلیس در ایران در سال 1851 نخستین دلالان و پخش کنندگان تریاک در لباس دراویش هندی و صوفیان در خراسان و کرمان پراکنده شدند . از سوی دیگر عقب ماندگی اجتماعی _ اقتصادی مردم زمینه را برای گسترش و شیوع هرچه بیشتر تریاک کشی فراهم کرد . برخی دست نشاندگان و عوامل دولت های بیگانه در دولت وقت نیز با گذراندن قوانین ضد انسانی به گسترش هرچه بیشتر این پدیده کمک کردند . برای نمونه به بهانه افزایش درآمد دولت در سال 1329 ه ق به تدوین قانونی دست زدند که دولت سوخته تریاک را از مصرف کننده به قیمت مناسبی خریداری نموده و در مقابل هر مثقال سه عباسی نیز حق الزحمه می داد . دولت برای اجرای حسن انجام این قانون اداره انحصاراتی        ( دارایی ) تشکیل داد که در سراسر کشور انجام وظیفه می کرد و هرجایی که چنین اداره ای نبود پاسگاه ژاندارمری این وظیفه را انجام می داد .

به علت تشویق روسای اداره ها و فعالیت آنها در مناطقی مانند بلوچستان و کرمان تریاک کشی خود کار مناسبی بود زیرا برای یک کارگر ساده با صرفه تر بود که به جای کارکردن تریاک بکشد و سوخته آن را به قیمت خوب آن زمان به دارایی بفروشد . به این ترتیب بازار تریاک کشی چنان رونق یافت که کشاورز ایرانی ترجیح می داد به جای کشت گندم و مواد غذایی در زمین زراعتی خود خشخاش بکارد .    

به هر حال این عادت شوم در زمانی کوتاه در کلیه نقاط ایران شایع می گردد تا حدی که در سال 1311 شمسی هشت شیره کش خانه بطور رسمی در محل باغ فردوس کنونی موجود بوده که البته نام آن را هم دارالعلاج یا شفاخانه گذاشته بودند!!

پس از انقلاب مشروطه با توجه به اهمیت مسئله اعتیاد به تریاک در دوره دوم مجلس شورای ملی در تاریخ1329 ه ق قانون تحدید تریاک به تصویب رسید دراین قانون برنامه هفت ساله ای هم برای ترک اعتیاد پیش بینی شده بود که متاسفانه فرصتی برای اجرای آن پیدا نشد . درسال 1307 قانون انحصار تریاک و مجازات مرتکبین قاچاق مواد افیونی ، تولید و توزیع غیر قانونی آن تصویب شد و به این ترتیب توزیع و فروش تریاک در انحصار دولت درآمد و یک برنامه 10 ساله برای ترک اعتیاد در نظر گرفته شد .  

عادت تریاک کشیدن دوران قاجاریه در زمان خاندان پهلوی نیز ادامه می یابد به این ترتیب براساس برآورد دولت ایران در سال 1328 نزدیک به 5/1 میلیون نفر در ایران معتاد وجود داشته است که 98% آنان تریاک یا شیره مصرف می کرده اند . این رقم 7% جمعیت 21 میلیونی آن زمان را تشکیل می داد . در سال 1334 قانون منع کشت خشخاش و جلوگیری از مصرف غیر پزشکی تریاک از تصویب مجلس می گذرد و نتیجه مستقیم این تصمیم در اوایل دهه 1345 کاهش شمار معتادان به رقم 400 هزار نفر بود .ولی با این تفاسیردرست قبل از انقلاب اسلامی حدود دویست و پنجاه هزار نفر (هفتاد هزار نفر بالای شصت سال) با جواز رسمی از طرف وزارت بهداری هر ماه جیره تریاک خویش را از دولت می گرفتند. بعلاوه در این دوران مصرف هروئین نیز بتدریج در مملکت  رایج و شایع شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی با سوء استفاده از اوضاع انقلاب کشت خشخاش بعد از سال ها ممنوعیت توسط عده ای سود جو از سر گرفته شد چنانکه مزرعه های زیبای خشخاش با گل های فریبنده آن سطح بسیاری از زمین های کشاورزی در استان های مختلف پوشاند.

دو سال پس از انقلاب اسلامی، یعنی در سال 1359، لایحه ی قانونی تشدید مجازات و اقدامت تأمینی و درمانی برای مداوا و اشتغال به کار معتادان در 25 ماده به تصویب رسید. یکی از مواد، دولت را مکلف می سازد تا مراکز مجهزی برای نگهداری و مداوای «مجرمین» معتاد ایجاد کند و کارگاه های صنعتی نیز در این مراکز دایر شود تا پس از بازتوانی، به کار و اشتغال بپردازند. بر این اساس، بیمارستان های «معتادان ونک» تهران و «یافت آباد» تعطیل شد و مأموران کمیته های انقلاب اسلامی، معتادان را دستگیر کرده به عنوان مجرم به دادستانی ها تحویل می دهند تا برای گذراندن دوران محکومیت و بازپروری به مراکز مربوطه سپرده شوند. اگر چه شرایط جنگی، بیکاری، گرانی و تورم و ترانزیت روز افزون مواد مخدر از کشورهای همسایه شرقی باعث افزایش تعداد معتادان شد.

در سال 1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام اقدام به تصویب قانون مبارزه با      مواد مخدر در 35 ماده نمود .

علل و عوامل موثر بر اعتیاد

مقدمه

اعتیاد یک بیماری زیست شناختی ، روانشناختی و اجتماعی است . عوامل متعددی در    سوء مصرف مواد مخدر و اعتیاد موثر هستند که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شوند. عوامل موثر بر فرد ، محیط فرد و عوامل اجتماعی ، عوامل  در هم بافته ای هستند که بر یکدیگر تأثیر میگذارند . درک کلیه علل و عوامل زمینه ای موجب میشود تا روند پیشگیری ، شناسایی  ، درمان و پیگیری به طور هدفمند طرح ریزی شود.

بنابراین ، آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد کننده بروز اعتیاد و نیز عوامل محافظت کننده در مقابل آن از دوجهت ضرورت دارد :

شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامهای پیشگیرانه لازم برای آنان .

انتخاب نوع درمان و اقدامهای خدماتی ، حمایتی و مشاوره ای لازم برای معتادان.

عوامل مخاطره آمیز

عوامل مخاطره آمیز مصرف مواد شامل عوامل فردی ، عوامل بین فردی و محیطی          و عوامل اجتماعی است .

عوامل مخاطره آمیز فردی

دوره نوجوانی

استعداد ارثی

صفات شخصیتی

صفات ضد اجتماعی

پرخاشگری

-       اعتماد به نفس پایین

افسردگی اساسی

نگرش مثبت به مواد

موقعیت های مخاطره آمیز :

ترک تحصیل

بی سرپرستی

تأثیر مثبت مواد بر فرد

دوره نوجوانی : 

مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد دوره نوجوانی است. نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی و کسب هویت فردی و اجتماعی است. در این دوره ، میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج خود میرسد و نوجوانان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را زیر سوال میبرد وسعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید خود دارد. مجموعه این عوامل ، علاوه  بر حس کنجکاوی و نیاز به تحرک ، تنوع و هیجان ، فرد را مستعد مصرف مواد می نماید.

ژنتیک : شوامد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الکل و مواد وجود دارد . تأثیر مستقیم عوامل ژنتیکی عمدتا از طریق اثرات فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک مواد در بدن میباشد که تعیین کننده تأثیرماده برفرد است . برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژنتیکی هستند  مانند برخی اختلالهای شخصیتی و روانی و عملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلال های یادگیری.

صفات شخصیتی :

عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط دارند. از این میان ،برخی از صفات بیشتر پیش بینی کننده احتمال اعتیاد هستند و بطور کلی فردی را تصویر میکنند که با ارزشها با ساختارهای اجتماعی مانند خانواده ، مدرسه و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق ، کنترل یا ابراز احساسهای دردناکی مثل احساس گناه ، خشم و اظطراب برنمی آید. این صفات عبارتند از : عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج ف مقاومت در مقابل منابع قدرت ، نیاز شدید به استقلال ، صفات ضد اجتماعی ، پرخاشگری شدید ، احساس فقدان کنترل بر زندگی خود ، اعتماد به نفس پایین ، فقدان مهارت مقاومت در برابر پیشنهادهای خلاف دیگران ، فقدان مهارتهای اجتماعی و انطباقی . از آنجا که اولین مصرف مواد ، معمولا از محیطهای اجتماعی شروع میشود هر قدر فرد قدرت تصمیم گیری و مهارت ارتباطی بیشتری داشته باشد ، بهتر می تواند در مقابل فشار همسالان مقاومت کند.

اختلال های روانی :

 در حدود 70% موارد ، همراه بااعتیاد اختلال های دیگر روانپزشکی نیز وجود دارد . شایع ترین تشخیص ها عبارتند از : افسردگی اساسی ، احتلال شخصیت ضد اجتماعی ، فوبی ، دیس تایمی ، اختلال وسواسی – جبری ، اختلال پانیک ، مانیا، اسکیزوفرنی.

نگرش مثبت به مواد :

 افرادی که نگرشها و باورهای مثبت و یا خنثی به مواد مخدر دارند، احتمال مصرف و اعتیادشان بیش از کسانی است که نگرشهای منفی دارند. این نگرش های مثبت معمولا عبارتند از : کسب بزرگی و تشخص ، رفع دردهای جسمی و خستگی ، کسب آرامش روانی ، توانایی مصرف مواد بدون ابتلا به اعتیاد.

موقعیت های مخاطره آمیز فردی :

بعضی از نوجوان و جوانان در موقعیت ها یا شرایطی قرار دارند که آنان را در معرض خطر مصرف مواد قرار میدهد. مهمترین این موقعیت ها عبارتند از:

در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران کودکی و نوجوانی ،ترک تحصیل ، بی سرپرستی یا بی خانمانی ، فرار از خانه ، معلولیت جسمی ،ابتلا به بیماریها یا دردهای مزمن . حوادثی مانند از دست دادن نزدیکان یا بلایای طبیعی ناگهانی نیز ممکن است منجر به واکنش های حاد روانی شوند. در این حالت فرد برای کاهش درد و رنج و انطباق با آن از مواد    استفاده میکند.

تأثیر مواد بر فرد : این متغیر وقتی وارد عمل میشود که ماده حداقل یک بار مصرف شده باشد . چگونگی تأثیر یک ماده بر فرد، تابع خواص ذاتی ماده مصرفی و تعامل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف کننده است . تأثیرمواد بر فرد مصرف کننده ، به میزان قابل توجهی ، به مشخصات او بستگی دارد.این مشخصات عبارتند از : شرایط جسمی فرد، انتظار فرد از مواد ، تجربیات قبلی تاثیر مواد و مواد دیگری که همزمان مصرف شده اند. مواد مختلف نیز تأثیرهای متفاوتی بر وضعیت فیزیولوژیک و روانی فرد دارند ، مثلا : هروئین و کوکائین سرخوشی شدید، الکل آرامش و نیکوتین مختصری هوشیاری و آرامش ایجاد میکند.

عوامل مخاطره آمیز فردی و محیطی :

عوامل مربوط به خانواده:

غفلت از فرزندان

وجودالگوی نامناسب درخانواده

خانواده آشفته

عوامل مربوط به دوستان:

دوستان مصرف کننده مواد

عوامل مربوط به مدرسه

فقدان محدودیت

فقدان حمایت

عوامل مربوط به محل سکونت

شیوع خشونت و اعمال خلاف

عوامل مربوط به خانواده :

خانواده اولین مکان رشد و شکل گیری شخصیت ، باورها و الگوهای رفتاری فرد است. خانواده علاوه بر اینکه محل حفظ و رشد افراد و کمک به حل استرس و مشکلات است    می تواند منبعی برای تنش و اختلال نیز باشد . ناآگاهی والدین ، ارتباط ضعیف والدین و کودک ، فقدان انضباط در خانواده ، خانواده متشنج ، آشفته و از هم گسیخته ، احتمال ارتکاب به انواع بزهکاریها مانند سوء مصرف مواد و اعتیاد را افزایش میدهد. همچنین والدینی که مصرف کننده مواد هستند باعث میشوند فرزندان با الگوبرداری از رفتار آنان مصرف مواد را یک عمل درست تلقی و رفتار مشابهی را در پیش گیرند.

تأثیر دوستان :

 تقریبا در 60 % موارد ، اولین مصرف موا به دنبال تعارف دوستان رخ میدهد.ارتباط و دوستی با همسالان مبتلا به سوء مصرف مواد یک عامل قوی برای ابتلای نوجوانان به اعتیاد است. مصرف کنندگان مواد ، برای گرفتن تایید رفتار خود از دوستان  سعی میکنند آنان را وادار به همراهی با خود نمایند.گروه همسالان به خصوص در شروع مصرف سیگار و حشیش بسیار موثر هستند بطوریکه بعضی از دوستی ها صرفا حول محور مصرف مواد شکل میگیرد.نوجوانا به تعلق به یک گروه نیازمندند و اغلب پیوستن به گروههایی که مواد مصرف می کنند، بسیار آسان است. هرچه پیوند فرد با خانواده ، مدرسه و اجتماعات سالم کمتر باشد ، احتمال پیوند او با این قبیل گروهها بیشتر می شود.

عوامل مربوط به مدرسه :

 از آنجا که مدرسه بعد از خانواده ، مهمترین نهاد آموزشی و تربیتی است ، می تواند از راههای زیر زمینه ساز مصرف مواد در نوجوانان باشد.

بی توجهی به مصرف مواد و فقدان محدودیت یا مقررات جدی منع مصرف در مدرسه ، استرسهای شدید تحصیلی و محیطی ، فقدان حمایت معلمان و مسئولان از نیازهای عاطفی و روانی به خصوص به هنگام بروز مشکلات و طرد شدن از طرف آنان.

عوامل مربوط به محل سکونت : عوامل متعددی در محیط مسکونی میتواند موجب گرایش افراد به مصرف مواد شود : فقدان ارزشهای مذهبی و اخلاقی ، شیوع خشونت و اعمال خلاف ، وفور مشاغل کاذب ، آشفتگی و ضعف همبستگی بین افراد محل و حاشیه نشینی از جمله این عولمل هستند.

عوامل مخاطره آمیز اجتماعی :

·فقدان قوانین و مقررات جدی ضد مواد مخدر

بازار مواد

مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی

کمبود فعالیت های جایگزین

کمبود امکانات حمایتی ، مشاوره ای و درمانی

توسعه صنعتی ، محرومیت اجتماعی-اقتصادی

مشخصات فردی و عوامل محیطی بخشی ازعلل اعتیاد هستند و بخش دیگر را بازارهای بین المللی مواد و عوامل اجتماعی- اقتصادی حاکم بر جامعه تشکیل میدهند. این عوامل عبارتند از :

قوانین : فقدان قوانین جدی منع تولید ، خرید و فروش ، حمل و مصرف موا د، موجب وفور و ارزانی آن میشوند.

بازار مواد: میزان مصرف مواد ، با قیمت آن نسبت معکوس دارد . هرچه قیمت مواد کاهش یابد ، تعداد افرادی که بتوانند آن رت تهیه کنند افزایش میابد.همچنین سهل الوصول بودن مواد به تعداد مصرف کنندگان آن  می افزاید.

مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی : در جوامعی که مصرف مواد نه تنها ضد ارزش تلقی نمیشود ، بلکه جزئی از آداب و سنن جامعه و یا نشان تمدن و تشخص و وسیله احترام و پذیرایی است ، مقاومتی برای مصرف مواد وجود ندارد و سوء مصرف و اعتیاد شیوع بیشتری دارد.

کمبود امکانات فرهنگی ، ورزشی ، تفریحی : کمبود امکانات لازم برای ارضای نیازهای طبیعی روانی و اجتماعی نوجوانان نوجوانان از قبیل کنجکاوی ، تنوع طلبی ، هیجان ، ماجراجویی ، مورد تائید و پذیرش قرار گرفتن و کسب موفقیت بین همسالان ، موجب  گرایش آنان به کسب لذت و تفنن از طریق مصرف مواد و عضویت در گروهای غیر سالم میشود.

عدم دسترسی به سیستمهای خدماتی ، حمایتی ، مشاوره ای و درمانی : در زندگی افراد ، موقعیت ها و مشکلاتی پیش می آید که آنان را از جهات مختلف در معرض خطر قرار میدهد . فقدان امکانات لازم یا عدم دسترسی به خدماتی که در چنین مواقعی بتواند فرد را از نظر روانی ، مالی ، شغلی ، بهداشتی و اجتماعی حمایت نماید ، فرد را تنها و بی پناه ، بدون وجود سطح مقاومت اجتماعی رها میکند.