تاريخچه :
بشر از ديرباز از ماهي به عنوان يك ماده غذايي استفاده كرده است. تصاوير و اشكال در غارها و ديواره‌هاي معابر محل زندگي نشان دهنده قدمت چند هزار ساله استفاده از آن است، بشر حتي به صورت خام نيز آن را تجربه كرده است، البته پس از پختن به طعم بهتر آن پي برده و از آن پس در برنامه غذايي خود به عنوان يك غذاي خوشمزه به طور مكرر استفاده كرده است.
البته طبيعي است كه در مردمان ساحلي كه در سواحل رودخانه‌ها، درياها و اقيانوس‌ها مي‌زيستند مصرف ماهي بيشتر بوده است ولي با پيشرفت بشر و گسترش فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، به ديگر جوامع نيز راه يافت و با كشف علوم جديد پي به ارزش‌هاي غذايي آن برد. به گفته متخصصين علوم تغذيه، ماهي ماده غذايي مفيدي است كه به علت داشتن ارزش غذايي و تغذيه‌اي بالا، غذايي كامل محسوب مي‌شود.
ماهي از منابع بسيار خوب پروتئين است. چربي موجود در ماهي از نوع به خصوصي است كه در حفظ سلامت انسان و پيشگيري از بيماري‌ها تاثير فراواني دارد. ماهي حاوي ويتامين‌هاي محلول در چربي (A,D,E,K) و همچنين انواع محلول در آب از قبيل گروه B و منبع خوبي از مواد معدني مانند : مس، روي، يد، سلنيوم، آهن و فلوئور است.
اسيدهاي چرب موجود در ماهي از نوع امگا -3 بوده و به عبارتي داراي چربي‌هاي اشباع نشده خوبي بوده و عوارض ناشي از چربي‌هاي اشباع شده را نداشته و در حفظ سلامتي بسيار مهم است. ماهي داراي كلسترول خوب از نوع HDL مي‌باشد.
با پيشرفت علوم و افزايش آگاهي مردم، خوشبختانه مصرف ماهي رو به افزايش است و مصرف مكرر ماهي در برنامه غذايي باعث جلوگيري از بسياري از بيماري‌هاي قلبي عروقي هايپر كلسترومي (كلسترول بالاي خون) ميگرن، ديابت، سرطان‌ها، آلزايمر و غيره مي‌شود.
مقدمه :
نوع تغذيه تاثير مهمي در سلامت يا بيماري انسان دارد. همان گونه كه تغذيه صحيح ميتواند انسان را از گزند بيماري‌ها مصون نگه دارد و سلامت انسان را تامين كند تغذيه نامناسب نيز ميتواند موجب ابتلاي انسان به بسياري از اختلالات ناگوار و مهلك شود.
گروهي از مواد غذايي كه تاثير مهمي در سلامت انسان و پيشگيري از بيماري‌ها دارند، ماهي‌ها و آبزيان هستند. اين مواد غذايي مفيد كه داراي ارزش تغذيه‌اي بسيار بالايي هستند، چنانچه به مقدار كافي يعني هفته‌اي 2 تا 3 بار در برنامه‌ي غذايي افراد گنجانده شوند. در پيشگيري از بسياري از بيماري‌ها و حتي كنترل و كمك به بهبود عوارض و اختلالات مختلف، اثرات مهمي خواهند داشت كه به اختصار در اين مقدمه توضيح داده شده و در ادامه به بررسي اجمالي‌تر آنها مي‌پردازيم.
امروزه ثابت شده است كه مصرف ماهي و آبزيان به علت داشتن اسيدهاي چرب اشباع نشده‌ي خاصي به نام امگا -3، در پايين آوردن چربي‌هاي نامطلوب خون مانند كلسترول تام، VLDI , LDL و تري گليسريد تاثير مهمي دارد، همچنين در حفظ تعادل فشار خون و نگه داري آن در حد مناسب موثر است.
چاقي يكي از اختلالاتي است كه بسياري از افراد به آن مبتلا بوده و به علت عوارض ناگواري كه در پي دارد سلامت جامعه را دچار مخاطره مي‌كند. ماهي به علت داشتن تركيبات خاصي، موجب تحريك اكسيداسيون چربي در بدن و در نتيجه كاهش توده‌ي چربي بدن مي‌شود. بنابراين مصرف مداوم آن در برنامه‌ي غذايي هفتگي به كاهش و نگهداري وزن متعادل كمك مي‌كند.
- ماهي در بينائي موثر است و موجب افزايش قدرت بينايي مي‌شود و اين موضوع به خصوص براي بهبود اصلاح بينايي افراد سالمند كه دچار ضعف بينايي هستند اهميت بسزايي دارد. تاثير ديگري كه مصرف ماهي در سلامت انسان دارد اين است كه در پيشگيري از عفونت موثر است؛ به اين ترتيب كه با افزايش قدرت ايمني بدن، انسان را در مقابل عفونت مصون نگاه مي‌دارد.
- مصرف ماهي و آبزيان براي خانم‌هاي باردار و شيرده نه تنها مفيد است بلكه ضروري نيز هست زيرا اين ماده‌ي غذايي در رشد مغز و تكامل سيستم عصبي جنين و كودك شيرخوار موثر است، همچنين در تنظيم طول مدت بارداري تاثير دارد و چنانچه خانم‌هاي باردار در رژيم غذايي خود به مقدار كافي ماهي مصرف كنند موجب تعادل طول مدت بارداري آن خواهد شد. البته توجه به مصرف كافي و نه زياد ماهي و خودداري از مصرف ماهيان شكارچي (احتمالا گوشتخوار) براي زنان باردار توصيه مي‌شود.
اثر مهم ديگري كه ماهي و آبزيان در سلامت جنين دارند اين است كه وزن جنين را به حالت متعادل نگاه داشته و در نتيجه موجب تعادل وزن نوزاد به هنگام تولد خواهد شد.
- ماهي و ابزيان با كاهش چربي‌هاي نامطلوب خون و حفظ تعادل فشار خون به سلامت قلب و عروق كمك كرده و از اختلالات قلبي عروقي و سكته‌هاي قلبي و مغزي پيشگيري مي‌كنند.
- امروزه بيماري سرطان يكي از بزرگترين آمار مرگ و مير را در جهان به خود اختصاص داده، سرطان‌هاي دستگاه گوارش، ريه، خون، استخوان، سرطان سينه در زنان، پروستات در آقايان و غيره در بين مردم شيوع زيادي يافته است.
- بيماري‌هاي التهابي مانند آرتريت روماتوييد، روماتيسم و غيره از اختلالات دردناكي هستند كه موجب ناراحتي و رنج فراوان انسان مي‌شود و امروزه شيوع گسترده‌اي در بين افراد به خصوص سالمندان دارند.
بيماري‌هاي التهابي گرچه مانند بيماري‌هاي قلبي عروقي و سرطان، مهلك و خطرناك نيستند، ولي بسيار عذاب آور و دردناك هستند و قدرت فعاليت و تحرك را از انسان سلب مي‌كنند. مصرف ماهي و آبزيان در پيشگيري از بيماري‌هاي التهابي و تسكين دردهاي ناشي از اين بيماري ها موثر است.
- يكي از اختلالاتي كه در اين زمان به علت آلودگي هوا و وجود ذرات معلق در هوا شيوع وسيعي داشته و به خصوص در شهرهاي بزرگ و صنعتي شيوع آن رو به افزايش است، بيماري‌هاي تنفسي از قبيل آسم، برونشيت و ساير اختلالات ريوي است. بيماري‌هاي ريوي به خصوص براي افراد حساس از قبيل كودكان و سالمندان خطرناك بوده و ميتواند سلامت آنان را دچار مخاطره‌اي جدي كند. ماهي و آبزيان با داشتن تركيبات مفيد در پيشگيري از آسم در كودكان، برونشيت و ساير عوارض ريوي در بزرگسالان اثرات مفيدي دارند.
بيماري ديگري كه به خصوص سالمندان را در معرض تهديد قرار مي دهد و آنان را از نعمت مواهب زندگي محروم مي‌كند اختلالات ذهني، كند شدن ذهن و فراموشي است كه در اصطلاح به آن آلزايمر گفته مي‌شود. اين بيماري يك عارضه پيش رونده است، قدرت ذهني و فكري شخص را فلج كرده و موجب مي‌شود كه شخص مبتلا در واقع يك زندگي نباتي را دنبال كند.
مصرف مداوم ماهي و آبزيان در تقويت ذهن و پيشگيري از اختلالات ذهني مانند آلزايمر موثر است.
به اين ترتيب چنان چه ادعا كنيم كه ماهي و آبزيان اثرات معجزه آسايي در سلامت انسان دارند، سخني به گزاف نگفته‌ايم.
حال چنانچه به گونه‌اي تغذيه كنيم كه قبل از ابتلا به بيماري و دردسرهاي فراوان ناشي از درمان بيماري به طور كلي از ابتلا به امراض مختلف پيشگيري كنيم، براي ما بسيار آسان تر و مفيدتر خواهد بود. در واقع ما مي‌توانيم با استفاده از اين دسته مواد غذايي مفيد و خوشمزه يعني محصولات دريايي به مبارزه با بيماري‌ها برويم و علاوه بر احتراز از دردسرهاي ناشي از بيماري و درمان آن، از گزند عوارض جانبي داروها نيز در امان بمانيم و در ضمن بهايي گزاف جهت درمان بيماري‌ها نپردازيم.