بامیه
تاریخچه بامیه
محل پیدایش یا موطن اصلى بامیه آفریقاى مرکزى است. البته برخى از دانشمندان آن را بومى آفریقا و آسیا دانسته‌اند. امروزه کاشت و مصرف بامیه درکشورهاى خاورمیانه، هندوستان نواحى اطراف دریاى مدیترانه و اروپاى شرقى متداول مى‌باشد. به‌علاوه این محصول در سایر کشورهاى جهان و از جمله کشورهاى آمریکائى به‌عنوان سبزى مورد استفاده قرار مى‌گیرد.
شرح گیاه
اصل بامیه از آسیا و یا آفریقا می باشد و شاید از هر دو قاره باشد. قدمت این گیاه زیاد نیست مصریها در قرن 12 یا 13 میلادی این گیاه را می کاشته اند در اروپای شرقی در اطراف دریای مدیترانه بیش از سایر نقاط از این سبزی مصرف می شود. در ترکیه بامیه را خشک کرده برای مصرف زمستان ذخیره می کنند.
بامیه گیاهی است گرمسیری و در نقاط سرد کم رشد و کم محصول می شود. گیاه دارای ساقه راست، پوشیده از تار و ارتفاع 5/. تا 1 متر ( گاهی 2 متر) می باشد. برگهائی به شکل قلب تخم فرعی مرکب از 5-3 لوب و گلهایی منفرد درکناره برگها دارد. رنگ گلبرگهای آن زرد ولی در قسمت وسط قرمز رنگ می باشد.
میوه هرمی شکل، دراز و محتوی دانه های پوشیده از تار دارد.
گیاه شناسی بامیه
بامیه با نام علمى Hibiscus به خانواده پنیرک یا Malvaceae تعلق دارد. در داخل جنس Hibiscus علاوه بر انواع خوراکی، گونه‌هاى زینتى و صنعتى (تولید الیاف) فراوانى نیز یافت مى‌شوند. بوته بامیه داراى ساقه اصلى ضخیمى است که در بعضى از ارقام آن شاخه‌هاى فرعى زیادى تولید مى‌کند. ارتفاع بوته در انواع مختلف پاکوتاه و پابلند به ۵۰ تا ۱۵۰ سانتى‌متر مى‌رسد. برگ‌هاى آن پهن و داراى پنج لوب یا بریدگى است. گل‌ها به‌صورت منفرد و به رنگ زرد که وسط آنها به رنگ قهوه‌اى است در کنار برگها ظاهر مى‌شوند. تشکیل گل و میوه در گیاه تدریجى است و بنابراین بامیه داراى طول دوره رشد نسبتاً طولانى مى‌باشد. میوهٔ بامیه شامل غلاف گوشتى است که داراى مقطعى پنج یا شش ضلعى بوده که از قاعده به‌طرف رأس به‌تدریج باریک و نوک‌تیز مى‌گردد. طول میوه به ۳ تا ۷ سانتى‌متر مى‌رسد. درون میوه در چند ردیف، دانه‌هاى (بذر) سفید رنگ و نرمى قرار دارند که پس از رسیدن به رنگ سبز کم رنگ تغییر یافته و سفت مى‌شوند. پوست خارجى میوه سفت و خاردار است. رنگ میوه سبز و در بعضى ارقام سبز مایل به زرد مى‌باشد.
نیازهای اکولوژیکی
آب وهوا:
بامیه گیاه فصل گرم است و مقاومت هوای خنک و یخبندان ندارد. در نقاطی که دوره رشد کوتاه بوده و شبهای آن نسبتاً سرد می باشد بخوبی رشد نمی کند و میوه خوبی نمی دهد .
بنابراین آنرا در اول فصل نمی کارند. همچنین در آخر فصل تابستان که روزها کوتاه بوده و شبها سرد باشد میزان محصول آن کاملاًَ پائین می آید. بامیه تحمل رطوبت را ندارد. دمای مناسب برای رشد بوته آن بین 21 تا30 درجه سانتی گراد می باشد. در طول مدت رشد دما نباید از 18 درجه سانتی گراد کمتر و از 35 درجه سانتی گراد بیشتر باشد.
خاک:
برای بامیه خاکهای عمیق و حاصلخیز مناسب است تقریباً در هر خاکی رشد می کند و محصول می دهد. اگر خاک کمی اسیدی یا خنثی باشد برای گیاه مناسب است بهترین PH بین 6 تا 7 می باشد.
کود: هرچند، بامیه طالب ازت زیاد است ولی در اراضی قوی و حاصلخیز احتیاج به کود اضافی ندارد. در اراضی ضعیف و شنی در صورتیکه از کود دامی استفاده نشود باید کود شیمیایی به فرمول نسبی 5-10-5 به مقدار 500 کیلو تا 1 تن در هکتار به محصول داد.
کاشت
این گیاه به سرما حساس است لذا بعد از گرم شدن هوا آنرا کشت می کنند.
این گیاه را مستقیماً در زمین اصلی می کارند زیرا نسبت به نشا کاری مقاومت ندارد. چنانچه بوته آن با خاک خارج شود و بعد از کاشت مراقبتهای زراعی از قبیل تأمین سایه برای بوته های نشاء شده انجام گیرد ممکنست بوته نشاء کاری را نیز تحمل کند. بذر بامیه در ردیفهایی که 120 تا 150 سانتی متر ازیکدیگر فاصله دارند کاشته می شوند. فاصله دو بوته روی ردیفهای کشت بین 30 تا 90 سانتی متر متغیر است که آن به پاکوتاه و پا بلند بودن بوته بستگی دارد. بذور در عمق 1 تا 5/1 سانتی متری خاک قرار می گیرند.
بذور بامیه بخوبی و به راحتی جوانه نمی زنند لذا تعداد بذر بیشتری در فاصله کمتری کاشته می شوند سپس بوته های اضافی تنک می شوند. چنانچه بذور و به مدت 24 ساعت در آب خیس شوند به جوانه زدن آنها کمک می کند. به منظور سریعتر و بهتر سبز شدن آنها ممکنست دیواره سخت بذر به وسیله اسید سولفوریک نرم شود.
داشت
سله شکنی و مبارزه با علفهای هرز از کارهای اصلی و اساسی مزرعه بامیه است هوای گرم و خشک و طولانی مناسب رشد این گیاه است ولی آن احتیاج به آبیاری زیاد وعمیق دارد.
قارچ فوزاریوم ممکنست به گیاه حمله کند بعضی از حشرات مانند شته می توانند بوته بامیه را مورد حمله قرار دهند.
شته ها می توانند ناقل ویروسها هم باشند.
برداشت
در بامیه برداشت میوه مرتب انجام می گیرد. غلافهای محتوی بذر قسمت خوراکی آنرا تشکیل می دهند. توصیه می شود برداشت میوه هر روز انجام شود.
چنانچه میوه خم شود و دراین صورت شکاف بردارد زمان برداشت آن فرا رسیده است. اگر میوه فقط خم شود و شکافته نگردد از موقع برداشت آن گذشته است. که در این صورت غلافها چوبی شده از کیفیت آنها کاسته می گردد. هنگام برداشت طول میوه بین 5 تا 7 سانتی متر متغیر است. از ظهور گل تا برداشت میوه بین 4 تا 6 روز طول می کشد.
آبیارى بامیه
بامیه به‌عنوان یک سبزى به آب زیادى نیاز دارد و خشکى هوا و کم آبى باعث عدم رشد گیاه و نامرغوب شدن محصول آن مى‌گردد. در بامیه مانند سایر سبزى‌هاى میوه‌اى تنظیم دور آبیارى متناسب با رشد و نمو گیاه اهمیت زیادى دارد. هر گونه توقف در رشد به‌دلیل کم آبى مى‌تواند صدمه شدیدى به گیاه وارد سازد. بنابراین حداقل هفته‌اى یک‌بار آبیارى براى تولید حداکثر محصول ضرورى است.
شرایط اقلیمى و خاکى بامیه
بامیه براى رشد و نمو خود احتیاج به هواى گرم دارد. کشت آن در مناطقى که دوره رشد کوتاه و شبها نسبتاً سرد مى‌باشد توصیه نمى‌شود. مگر اینکه براى این مناطق ارقام خاصى با طول دوره رشد کوتاه و زودرس وجود داشته باشند. به‌طور کلى در نقاط سرد و یا مناطقى که اختلاف درجه حرارت شب و روز خیلى زیاد است محصول بامیه ناچیز و نامرغوب خواهد بود. بامیه را مى‌توان در هر نوع خاکى کشت کرد ولى با توجه به اینکه این گیاه مى‌تواند در شرایط مساعد سریع رشد کرده و شاخ و برگ فراوانى تولید نماید، باید آن را در زمینى کشت کرد که از نظر مواد آلى غنى باشد، به‌علاوه جنس خاک باید طورى باشد که در بهار به‌زودى گرم شده و کاشت به‌موقع را امکان‌پذیر سازد. بنابراین خاک‌هاى شنى‌رسى هوموس‌دار بسیار مناسب براى کاشت بامیه مى‌باشند.
دامنه انتشار
در بعضی نقاط کشور پرورش می یابد.
ارزش غذایی بامیه
بامیه سرشار از اسید فولیک، ویتامین هایA وC است. همچنین منبع خوبی از ویتامین های گروهB ، منیزیوم ، پتاسیم و فیبر غذایی می باشد.
ارزش غذایی نصف لیوان بامیه پخته:
25کالری دارد؛ پس کم کالری است.
2 گرم فیبر دارد؛ منبع خوبی از فیبر است.
460 واحد ویتامینA دارد؛ منبع خوبی از ویتامینA است.
130 میلی گرم ویتامینC دارد.
50 میلی گرم کلسیم دارد؛ منبع خوب کلسیم که ضد پوکی استخوان است.
256میلی گرم پتاسیم دارد؛ که ضد فشار خون است.
اثرات مواد مغذی موجود در بامیه بر سلامتی بدن:
1) فیبر موجود در بامیه به حفظ قند خون کمک می کند؛ بدین ترتیب که سرعت جذب قند را کاهش می دهد، پس برای افراد مبتلا به دیابت مفید است.
2) موسیلاژ(یک نوع فیبر) موجود در بامیه به کلسترول غذا متصل شده و جذب آنرا کاهش می دهد. همچنین باعث دفع سموم از بدن می شود. اثر بامیه درکاهش کلسترول خون، یکی از خصوصیات بسیار مفید این سبزی است زیرا مثل داروهای کاهنده کلسترول اثرات جانبی ندارد.
3) بسیاری از متخصصان معتقدند که بیشتر بیماری ها از روده شروع می شوند. فیبر موجود در بامیه با جذب آب کافی، از بروز یبوست جلوگیری کرده و ابتلا به بیماری هایی چون بواسیر و دیورتیکولیت* را بشدت کاهش می دهد.
معمولاً برای افزایش حجم مدفوع و رفع یبوست،مصرف سبوس گندم توصیه می شود که امکان دارد دیواره روده را حساس کند. ولی موسیلاژ موجود در بامیه روده را نرم کرده و خروج مدفوع را آسان می سازد.
4) اسید فولیک باعث کاهش هموسیستئین خون می شود که این ماده رگهای خونی را مسدود می کند. ویتامینC نیز یکی از آنتی اکسیدان های مهم می باشد. در مجموع به علت دارا بودن این مواد مغذی و نیز فیبرهای محلول و املاح باعث پیشگیری از بیماری های قلبی نیز می شود.
5) برای حفظ اثرات مفید بامیه و آنزیمهای هضمی آن، باید آن را خیلی کم بپزید یعنی با حرارت کم یا با بخار ملایم پخته شود. بعضی افراد بامیه را خام مصرف می کنند. ولی اگر خواستید آن را سرخ کنید، از مقدار کمی روغن زیتون یا روغن گیاهی برای سرخ کردن آن استفاده کنید.
* دیورتیکولیت : التهاب دیورتیکول ها( کیسه های گرد فتق مانند در دیواره مخاط روده بزرگ) است که در اثر تجمع باکتری ها و سایر محرک های داخل دیورتیکول ها ایجاد می شود و باعث درد، نفخ، تهوع، یبوست، اسهال و تب می شود.