سویا
وبیاى روغنی، سوژا یا سویا از دانه‌هاى مهم روغنى به‌شمار مى‌رود و این گیاه بر اساس بسیارى از مدارک و شواهد، ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد در چین کشت مى‌شده و به‌عنوان گیاهى مقدس مطرح بوده است. منشاء و منطقه اصلى اهلى شدن این گیاه، شمال شرقى چین دکر شده است، اما مرکز ژنى جنس Glycine، علاوه بر چین در شرق آفریقا و استرالیا نیز قرار دارد.
ارقام مهم سویا
ارقام سویا را مى‌توان از لحاظ مورد مصرف در ۳ گروه علوفه‌ای، روغنى و حبوبات قرار داد. ارقام علوفه‌اى داراى دانه کوچک به رنگ سبز مایل به سیاه. ساقه‌هاى ظریف و شاخ و برگ زیادترى در مقایسه با ارقام رونى مى‌باشند. رنگ دانه در ارقام روغنى زرد است. ارقامى که به‌مصرف خوراکى مى‌رسند، داراى دانه‌اى به‌رنگ قهوه‌اى مى‌باشند.
ارقام سویا از نظر گروه‌هاى رسیدگى به ۱۴ تیپ تقسیم‌بندى مى‌شوند و به‌هر یک از این تیپ‌ها یک کد را نسبت مى‌دهند که عبارتند از: 00, 1.0 , 2, ......12.
زودرس‌ترین ارقام در تیپ 00 و دیررسترین آنها در تیپ ۱۲ قرار مى‌گیرند. ارقام دیررس در نواحى استوائى و ارقام زودرس در نواحى شمال کشت مى‌شوند. در ایران از ارقام ۲ تا ۷ استفاده مى‌شود. با توجه به دامنه گسترده رسیدگى در ارقام سویا، مى‌توان آنها را در تمام نقاط دنیا کشت نمود. توزیع تیپ‌هاى مختلف در ایران به‌شرح زیر است:
۱. تیپ ۷-۶ در خوزستان
۲. تیپ‌هاى ۳و ۴ و ۵ در نواحى مرکزی، خراسان و شمال
۳. تیپ ۳-۲ در نواحى سرد و کوهستانى (آذربایجان)
در مورد ارقام سویا مى‌توان گفت: دیررسترین رقم، روز بلندترین هم هست و زودرس‌ترین آنها، روز کوتاهترین مى‌باشد.
فواید سویا
سویا از طریق چین به‌عنوان موطن اصلى آن، به کشورهاى همسایه خود یعنى کره، ژاپن و جنوب شرق آسیا و به‌تدریج در سایر مناطق جهان پراکنده شد. درقرن هیجدهم به اروپا و اوایل قرن نوزدهم وارد آمریکا گردید و بالاخره در آغاز قرن بیستم به عنوان یک محصول تجارى عمده در آمریکا مطرح شد. این محصول در دهه ۱۳۳۰ وارد ایران گردید و به‌طور آزمایشى کشت شد که موفقیت‌آمیز نبود، تا اینکه گروه صنعتى بهشهر در سال ۱۳۴۱ به واردات بذر و در پى آن توسعه کشت سویا مبادرت ورزید. از این زمان به‌بعد همواره کشت و تولید سویا در ایران مورد توجه و رو به گسترش بوده است.
علف‌هاى هرز سویا
گیاهچه‌هاى جوان سویا نمى‌توانند با بسیارى از علف‌هاى هرز مناطق گرمسیرى که رشد سریع دارند رقابت کنند و دفع علف‌هاى هرز در این دوره بیشترین اهمیت را دارد. اولین وجین مکانیزه را درهنگام ۱۰ تا ۱۵ سانتى‌مترى انجام مى‌دهند. قبل از آن نیز با کمک چنگک یا دندانه سبک انگشتى با علف‌هاى هرز بین ردیف‌ها مبارزه مى‌کنند، اما پس از رشد گیاه وجین مکانیزه باعث خسارت به بوته‌ها خواهد شد.
بهتر است مبارزه با علف‌هاى هرز سویا قبل از کاشت صورت مى‌گیرد و پس از کاشت فقط برخى از علف‌هاى هرز سمج را با وجین از بین برد، البته سویا پس از ۶ تا ۸ هفته به‌خوبى قادر است با اکثر علف‌هاى هرز رقابت کند.
مهمترین علف‌هاى هرز مزارع سویا عبارتند از: تاج‌ریزى Solanum nigrum، تاج‌خروس Amarantus retroflexus، خرقه- Portulaca oleracea ، سلمه -Chenopodium album، و در مبارزه شیمیائى باید بسیار دقت نمود، چرا که این گیاه به بسیارى از علف‌کش‌ها حساس است.
علف‌کش‌هاى قبل از کاشت مانند تریفلورالین، اپتام و لاسو و علف‌کش‌هاى قبل از سبز شدن مانند داکتال، آلاکلور و لینوران مى‌توانند تأثیر مثبتى در کنترل علف‌هاى هرز سویا بر جاى بگذارند. چنانچه شدت هجوم علف‌هاى هرز زیاد باشد در اواسط فصل مى‌توان از علف‌کشD-B ۲.۴ استفاده نمود.
علف‌کش‌هاى سویا باید دقیقاً با میزان پیشنهادى مصرف شوند. مصرف کمتر یا بیشتر منجر به عدم کنترل یا خسارت به بوته‌هاى سویا خواهد گردید. همچنین باقى‌مانده علف‌کش‌هاى سال قبل مانند آترازین (که در مورد ذرت استفاده مى‌شود) باعث صدمه به بذر سویا شده سبب کاهش تراکم و میزان عملکرد مى‌شود.
بیمارى‌هاى سویا
مهمترین بیمارى‌هاى سویا نیز عبارتند از: پوسیدگى فایتوفتورا، رایزوکتونیا، پوسیدگى اسکلروتینیا، پوسیدگى زغالى (ماکروف مینا)، لکه ارغوانى و سفیدک‌هاى داخلى و خارجی. براى مبارزه با این بیمارى‌ها مى‌بایست از ارقام مقاوم، تناوب‌هاى زراعى مناسب، بذر مرغوب و قارچ‌کش‌هاى سیستماتیک استفاده نمود. ضمناً ویروس‌ها به‌خصوص ویروس موزائیک سویا نیز بوته‌هاى سویا را بیمار مى‌کند ولى خسارت ناشى از آنها در ایران برآورده نشده است.
درمیان مواد غذایی، سویا یکی از موادی است که مطالعات بسیار زیادی درباره آن انجام شده است. بیشتر این پژوهش ها قابلیت سویا برای پیشگیری از سرطان وحمله قلبی را تأیید می کند. ماده جنیستین و سایر موادی که در سویا وجود دارد، قابلیت مقابله با این عوارض تندرستی را به آن می دهد.
از سویا در برنامه غذایی خود استفاده کنید.
خواص سویا
این روزها سوپر مارکت های بزرگ چندین قفسه مختلف را به فراورده های سویا اختصاص میدهند. مطمئنا یک یا دو تا از دوستان سابق شما نیز در زندگی چیزی جز سویا نمی خوردند. سویا حتی در ترکیبات غذاهای مورد علاقه شما نیز نفوذ کرده است.
این روزها سوپر مارکت های بزرگ چندین قفسه مختلف را به فراورده های سویا اختصاص میدهند. مطمئنا یک یا دو تا از دوستان سابق شما نیز در زندگی چیزی جز سویا نمی خوردند. سویا حتی در ترکیبات غذاهای مورد علاقه شما نیز نفوذ کرده است.
آیا سویا واقعا مفید است و یا تنها یک نوع غذای هوس انگیز دیگر میباشد؟
آنچنان که ثابت شده سویا میتواند در حفظ سلامت قلب، استخوان ها، غده پروستات و سیستم ایمنی بدن نقش مهمی را ایفا کند. برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در مورد این دانه های اسرارآمیز متن زیر را مطالعه کنید.
سویا چیست؟
سویا از انواع حبوبات است که محل کشت اولیه آن در آسیا بوده اما تولید انبوه آن در ایالات متحده آغاز شد. سویا را می توان یک دانه همه کاره نامید که از آن می توان در مواد غذایی مختلف و روغن های خوراکی استفاده نمود.
آیا سویا برای شما مفید است؟
سویا گذشته از این که غذای کاملی، سرشار از پروتئین هاست هیچ نوع کلسترول مضر و چربی در بر ندارد و جزء ترکیبات اشباع نشده به شمار می رود. اما سویا کارهای بسیار زیاد دیگری را نیز انجام میدهد. در این قسمت فواید سویا که از نظر علمی ثابت شده اند شرح داده شده است. سویا ریسک ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش می دهد
جایگزینی محصولات حیوانی با سویا باعث افزایش کلسترول خوب نیز در بدن می شود. این نظریه در سال ۱۹۹۹ در آمریکا ثابت شد و اداره بهداشت حق ترویج و تبلیغ سویا را بر روی اتیکت های غذایی به شرکت های آمریکایی واگذار کرد. در همین زمان سویا به عنوان یک رژیم مناسب برای بیماران قلبی معرفی شد.
سویا از بروز سرطان پروستات جلوگیری می کند
در بیش از ۴۰ نوع تحقیق مختلف ثابت شده است که سویا باعث بهبود عملکرد پروستات میشود زیرا حاوی مقادیر زیادی ایزوفلایون است. ایزوفلایون یک نوع آنتی اکسیدان برجسته و موثر در جلوگیری از ایجاد غدد سرطانی در پروستات است. پروتئین سویا از ترشح آنزیمهایی که باعث تحریک رشد نابهنجار سلولهای تشکیل دهنده پروستات می شوند جلوگیری میکند. میزان پایین سرطان پروستات در مردان آسیایی گویای استفاده آنها از این ماده غذایی بی نظیر است.
سویا سلامت استخوان ها را تضمین میکند
مطالعات آماری نشان می دهد که مصرف سویا در خانم های یائسه از بروز پوکی استخوان در آنها جلوگیری می کند. مردان نیز از فواید سویا در این زمینه بی بهره نیستند زیرا مصرف آن استخوان ها را محکم کرده، کمبود مواد معدنی را جبران می کند و باعث کاهش بیماری آرتروز می شود.
سویا باعث حفظ سلامت روده بزرگ می شود
آمار مرگ و میر به دلیل سرطان روده در بیماری های جهاز هاضمه بالاترین درصد را به خود اختصاص می دهد. البته هنوز دانشمندان به هیچ گونه دلیل علمی و یا ادعای قطعی در این زمینه دست پیدا نکرده اند. اما سویا نقش مهمی را در حفظ سلامت دستگاه گوارش که روده نیز جزئی از آن به حساب می آید، بازی می کند. تحقیق و بررسی در مورد افرادی که از سرطان روده جان سالم به در برده اند حاکی از آن است که مصرف سویا باعث کاهش تکثیر سلول های سرطانی در روده می شود.
سویا باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می شود
سویا حاوی یک نوع زداینده قوی به نام ساپونین می باشد. ساپونین ها به کلسترول های درونی امعاء و احشاء چسبیده و از جذب آن در بدن جلوگیری می کنند. علاوه بر این ساپونین ها با از بین بردن میکروب های مضر سلامت بدن را تثبیت می کند.
فواید سویا برای بیماران دیابتی و کلیوی
خون افرادی که از مرض قند رنج می برند دارای مقادیر زیادی گلوکز است و سلول های بدنشان از تشخیص انسولین عاجز می باشد. انسولین نام هورمونی است در بدن که میزان جذب گلوکوز را بر عهده دارد. افراد دیابتی که در رژیم روزانه خود از سویا استفاده می کنند میزان گلوکوز خونشان به طرز شگفت انگیزی کاهش می آید. به این دلیل که بیماری های قندی نهایتا منجر به بروز امراض کلیوی می شوند، پس می توان نتیجه گرفت که سویا به طور غیر مستقیم در درمان بیماری های کلیوی نیز مفید واقع می شود.
مواد غذایی که از سویا بدست می آیند
پروتئین سویا در مواد مختلفی از جمله موارد زیر به وفور یافت می شود:
شیر سویا: از ترکیب شیر، سویا، آب و مقداری شکر بدست می آید. حالتی چرب و خامه ای دارد و به آن طعم های مختلفی از جمله فندقی می افزایند. برای کسانی که توانایی هضم لاکتوز (قند شیر) را ندارند، سویا بهترین جایگزین است.
آرد سویا: از دانه های سرخ و کنگره دار سویا می توان آردی درست کرد که به خوبی آرد سفید در پخت غذاهای مختلف کاربرد دارد.
میزو (خمیر سویا): بیشتر در سوپ های ژاپنی از آن استفاده می شود. با افزودن کمی نمک طعم مطبوعی به خود می گیرد و حاوی مقادیر فراوانی پروتئین سویا است.
جوانه سویا: مانند جوانه گندم می توان از آن در طعم دادن به انواع سالاد استفاده کرد.
سویا برگر و هات داگ سویا: برای گیاه خواران و آن عده که برای حفظ سلامتی خود از مصرف گوشت قرمز خودداری می کنند در عوض می توانند سویا را کباب کرده و در انواع مختلف نان های ساندویچی قرار دهند و از خوردن آن لذت برند.
توفو: نوعی پنیر است که از شیر سویا بدست می آید و در آسیا برای قرن های متمادی جایگزین گوشت قرمز بوده. طعمی متعادل دارد و مزه آن تقریبا شبیه به سایر فرآورده های سویاست.
آجیل سویا: مانند بادام زمینی، نوعی خوراک به شمار میرود البته خیلی کم چرب تر از آن است. سریع پخته میشوند و طعم آن در سالاد ها بی نظیر است.
دانه های سویا: در حالت طبیعی، دانه های سویا به تنهایی مصرف نمی شوند اما میتوان آنها را مانند دانه های سایر حبوبات پخت و مصرف نمود.
تمپو: نوعی کیک پوف کرده مختص کشور اندونزی می باشد که جایگزین مناسبی برای گوشتهای حیوانی محسوب می شود.
بافت پروتئینی سویا: در ابتدا سویا را ایزوله نموده و سپس خشک می کنند تا بافت های پروتئینی در آن به وجود آیند. همانند گوشت گاو به صورت آبدار و یخ زده به فروش می رسد و معمولا برای تهیه برگرهای گیاهی، سوسیس، هات داگ و نگتس های گیاهی مورد استفاده قرار میگیرد. مکمل های سویا، محلول ها، قرص ها و پروتئین های تکه ای سویا: برای کسانی که همواره در رفت و آمد بوده و وقت چندانی برای صرف غذا ندارند، دانه های سویا در مکمل ها، نوشیدنی ها و قرص های مختلف قرار گرفته اند. حتی از پروتئین سویا نوعی آبنبات چوبی نیز درست کرده اند.
میزان مصرف روزانه
به دلیل تمام فوایدی که سویا دارا می باشد، اداره کل بهداشت و مواد غذایی مصرف حداقل ۲۵ گرم پروتئین سویا را به صورت روزانه توصیه می کند که در هر وعده می بایست ۲۵/۶ گرم پروتئین سویا مصرف شود.
توجه داشته باشید که سویا به خودی خود یک وعده غذایی معجزه آسا نیست و نباید تنها با خوردن آن انتظار زندگی جاودانه داشته باشید. مانند تمام مواد غذایی، سویا نیز باید با مقادیر فراوانی میوه و سبزیجات تازه و سایر گیاهان فیبردار و غذاهای کم چرب استفاده شود.
سویا سلامتی به ارمغان می آورد
هیچ کس انتظار ندارد که شما هر روز توفو بخورید و یا شیر سویا سر بکشید، به همین دلیل تنوع زیادی در محصولات سویا وجود دارد. با بهره گیری از تکنولوژی مدرن بشر اجازه تولید انواع مختلف فرآوردههای سویا با طعم های متفاوت را دارد. پس اکنون که به خواص سویا پی بردید، حداقل برای یک بار هم که شده، آنرا امتحان کنید.
آفات سویا
مهمترین آفات سویا که در نقاط مختلف کشور شایع مى‌باشند عبارتند از: عسک، تریپس، شته، کنه دو نقطه‌ای، آگروتیس، کارادرینا و برخى دیگر از برگ‌خوارها و غلاف‌خوارها. همچنین مگس ”هیله میا“ یا ”کلس بوبیا“ به‌خصوص در مراحل کشت دیرهنگام سویا و یا عمق نامناسب، بذرها را از بین مى‌برد.
جمعیت بسیارى از آفات را مى‌توان با یخ آب زمستانه، شخم پائیزه و تناوب زراعى کاهش داد. کنترل شیمیائى زمانى انجام مى‌شود که آفت مزبور، خسارت خود را آغاز نموده باشد.
فواید جدید سویا
از دانه های سویا این روزها به عنوان عاملی برای مبارزه با بیماری ها استفاده می شود.
دانا جاکوبی، نویسنده کتاب آشپزی می گوید: من عادت داشتم دانه های سویا را تقریباً در هر چیزی استفاده کنم. این باعث می شد که غذاها، فوق العاده خوشمزه شوند به طوریکه تا به حال کسی چنین غذاهایی را نخورده است. این روزها. نویسنده «فایده جدید سویا» برای پرده برداری از رموز آشپزی اش، در استفاده از خمیر نرم سویا از شیرینی هویجش گرفته تا شیر وانیلی سویا در دسر موز و نارگیل اش درنگ نمی کند. او می گوید: خبرهای خوبی در مورد دانه های سویا دارم. مردم خوشحال هستند می توانند سویا را به برنامه رژیمشان اضافه کنند.
فواید سویا در پایین آوردن کلسترول
دیگر در یافتن دانه های سویا مشکلی وجود ندارد. فرآورده های جدید آن، انتخاب های متنوعی از غذاهای صبحانه گرفته تا غذای قبل از خواب را ارائه می دهند. سوپر مارکت ها، هم اکنون شیرهایی با طعم سویا، دانه های ترد و خشک سویا، چیپس سویا همراه با غلات و همبرگرهای سویا را عرضه می کنند. دلیل آن این است که شواهدی نشان می دهد فرآورده های سویا می تواند، قسمتی از رژیم کم چربی باشد که با پایین نگه داشتن سطح کلسترول، خطر سکته قلبی را کاهش می دهند. اخیراً FDA برای جلب مشتری به فروشگاه های مواد غذایی روی خوش نشان داده و فواید این دانه ها را روی برچسب هایی نوشته است. نوامبر گذشته، انجمن سلامتی آمریکا اعلامیه ای منتشر کرده که طی آن آمریکایی های مبتلا به کلسترول بالا را به استفاده از سویا، تشویق کرده است.هم اکنون فروشگاه ها و موسسات مهم، در حال تولید قرص های محتوی سویای خالص هستند. این مواد شبه استروژن با توجه به اثرات مفید دانه های سویا تهیه می شوند. اما اگر مقدار کمی سویا بتواند شما را سالم نگه دارد، مصرف زیاد آن به ویژه نوع فشرده آن به شکل قرص، شاید آن خاصیت را نداشته باشد، کسی نمی داند که آیا استفاده از دوز بالاتر، مطمئن است یا خیر.
علاوه بر آن استفاده از سویا در غذا ها، مانند دانه های پروتئین دار سویا می تواند کلسترول شما را پایین آورد. تحقیقات همچنین نشان داده است فواید سلامتی سویا، از دانه های پروتئین دار سویا که به طور طبیعی شامل «شبه فلاون ها» هستند، نشات می گیرد (سس سویا، اگرچه از دانه های سویا گرفته می شود، اما شبه فلاون ندارد). تحلیلی که در سال ۱۹۹۵ انجام شد، حاکی است افرادی که دارای کلسترول فزاینده بوده اند و به طور متوسط روزانه ۴۷ گرم پروتئین سویا مصرف کرده اند حدود ۹ درصد کلسترولشان پایین آمده و کلسترول LDL آنها (انسداد شریانی) حدود ۱۳ درصد کاهش داشته و این خیلی خوب است چون هر یک درصدی که کلسترول پایین بیاید خطر بیماری های قلبی ۲ درصد کاهش پیدا می کند.
دیوید جنکسن استاد دانشگاه علوم پزشکی و تغذیه تورنادو می گوید: حتی اگر کلسترول شما در حد نرمال و طبیعی است، با اضافه کردن سویا به رژیم غذایی تان به ثابت نگه داشتن آن کمک کنید.
مصونیت در برابر سرطان
در چین و ژاپن که غذاهای سویادار، تقریباًَ جزو غذاهای روزانه شان محسوب می شود، میزان مرگ ومیر در اثر سرطان سینه و پروستات خیلی پایین تر از ایالات متحده است. وقتی محققان ژاپنی ۱۲۰۰ زن مبتلا به سرطان سینه را با ۲۳ هزار داوطلب سالم مقایسه کردند، دریافتند زنانی که قبل از یائسگی حداقل سه بار در هفته خمیر سویا مصرف می کنند، خطر ابتلا به سرطان سینه در آنها کاهش یافته است. طبق بررسی که در سنگاپور انجام شده، زنانی که هنوز به دوران یائسگی نرسیده اند، آنها که از دانه های سویا بیشتر استفاده کرده اند، به طور چشمگیری کمتر مبتلا به سرطان می شوند.
مسکن گُر گرفتگی
بعضی از بررسی ها اشاره به این دارد که سویا ممکن است ناراحتی های دوران یائسگی را کاهش دهد. این نظریه نشان دهنده این موضوع است که شبه فلاون های سویا استروژن گیاهی هستند. در دوران یائسگی چنین تصور می شود که این ترکیبات در استروژن طبیعی زنان دخالت دارند. در سال ۱۹۹۹، محققان دانشگاه پزشکی ویک فورست، بر روی گروهی از زنان یائسه آزمایش هایی کردند و دو بار در روز در وعده های غذایی شان ۱۰ گرم پروتئین سویا افزودند. این رژیم باعث شده که شدت گُر گرفتن و عرق ریزی شبانه آنها بهبود یابد. در بررسی های اخیر، محققان کلینیک مایر دریافته اند که رژیم سویا نسبت به استروژن، تاثیر کمتری دارد اما در بهبودی گُرگرفتگی به کار می آید. متخصصان معتقدند که برای مشخص کردن نقش سویا در کاهش علائم یائسگی، به بررسی های بیشتری نیاز است.
قدرت سویا علیه کلسترول و این نظریه قوی که دانه های سویا می تواند خطر بروز سرطان را کاهش دهد، کافی است تا سویا مرتباً مهمان میز غذای شما باشد. چند بار؟ اگر میزان کلسترول شما خوب است و علاقه مندید که آن را پایین نگه دارید. فقط مقداری سویا در غذای روزانه تان استفاده کنید. اگر کلسترول شما تقریباً بالاست و ترجیح می دهید که دارو نخورید، سعی کنید روزانه ۲۵ گرم سویا بخورید. (طبق توصیه FDA، اما این کار را با موافقت پزشکان انجام دهید) شما نباید از کتاب آشپزی جاکوبی پیروی کنید. فقط ۹۰ گرم آن می تواند ۴ تا ۱۹ گرم پروتئین سویا را به بدن شما برساند که البته به نوع آن بستگی دارد.
اهمیت « سویا»
بررسی پژوهشگران کانون ملی سرطان حاکی است محصولات ساخته شده از دانه سویا برای پیشگیری از سرطان سینه مفید است.