) هدف:
هدف پروژه تولید انواع پودرها از جمله پودر خشک صنعتی و پودر آب پنیر به میزان 2750 تن در سال در دو شیفت کاری برای رفع نیازهای کمکی کارخانه‌های مورد استفاده در مناطق مرکزی ایران (استانهای قم، تهران، اصفهان، سمنان، یزد، مرکزی، قزوین) است.
2) بیان موضوع:
در مورد سرانجام احداث این کارخانه چند مطلب باید به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد یکی داده های لازم برای انجام کار است که این داده ها از بزرگترین آنها مثل سرمایه گذاری ثابت تا کوچکترین آنها مثل نیروی انسانی و مواد اولیه قابل شناسایی است که اگر به طور کامل برآورده شود یک قسمت کار به درستی طی شده و نمی‌تواند تهدیدی برای حرکت باشد. در مورد دادها این توضیح لازم است که مواد اولیه مهمترین داده ها در این کارخانه است که با توجه به وجود مراکز لبنی برای تهیه آب پنیر در ظرفیت پیش‌بینی شده و دامداری‌های فراوان برای تهیه شیر، این مورد با مشکلی مواجه نمی‌شود. مطلب بعدی که باید به طور کامل مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار گیرد بحث حیاتی فروش محصول که میتواند حرکت و پویایی کارخانه را ادامه دهد با توجه به اینکه موارد مصرف این محصولات زیاد است و این محصولات جزء مکمل و گاهی اصلی کار کارخانجات دیگر است تقاضا برای این محصولات وجود دارد لذا با یک برنامه‌ریزی برای بازاریابی و بازارسازی مناسب می‌توان این تقاضا را با عرضه‌ای مناسب پاسخگو بود که با توجه به دو دید داخلی و خارجی در مورد محصولات یعنی توزیع در داخلی و خارج از کشور آینده‌ای روشن برای آن وجود خواهد داشت. لذا با توجه به توضیحات ذکر شده در مورد این دو محصول که پودر شیر خشک به عنوان محصول اصلی و پودر آب پنیر به عنوان محصول فرعی این کارخانه موفقیت این طرح بسیار زیاد بوده و میتواند تا مستهلک شدن کامل تجهیزات ادامه داشته باشد در نتیجه با توجه به مطالعات انجام شده این طرح تا 10 سال آینده جواب گو است .
3) اهمیت موضوع:
در مورد اینکه به چه علت به فکر عملی گردن این طرح افتاده و این طرح چه اهمیتی دارد باید چند مطلب ذکر شود:
یکی اینکه تقاضا و مصرف برای این محصول بسیار بالاست به طوری که بعضی از کارخانه هایی که این مواد به عنوان مواد مکمل آنهاست کمبود ناشی از این مواد منجر به کیفیت محصولات انها شده یا حتی به علت قیمت بالا بعضی کارخانجات تا حد تعطیلی نیز پیش رفته.
دوم، به علت وجود تعداد کمی از این کارخانجات مقدار زیادی از این محصولات واردات از کشورهای هلند و استرالیاست و در مورد قسمتی دیگر از این تولیدات به علت تولید نیمه سنتی حجم کمی از عرضه را پاسخگو بوده که البته این مقدار نیز با کیفیت پایین تری است. مطلب بعدی در مورد قیمت بالای این کالاست به عنوان مثال در مورد قسمت وارداتی هم هزینه‌های حمل و نقل و هم هزینه‌های تعرفه‌های بالای دولتی قیمت ها بیش از اندازه بالا نگه داشته در جایی که کالای داخلی به خاطر حجم کم تولید و کیفیت پایین‌تر و هزینه‌ای حمل داخلی بالا یارای مقابله با آن را ندارد.
مطلب بعدی برای جلوگیری از به هدر رفتن و استفاده نا صحیح از مواد اولیه این کالاها مخصوصا پودر آب پنیر است که در بعضی از مراکز سنتی این منطقه یکی به علت به صرفه نبودن برای جمع آوری ماده اولیه آب پنیر و ضایعات شیری و دیگری به علت نبود کارخانه ای برای استفاده‌ای آنها را به عنوان موادی بدون ارزش افزوده مطرح کرده یا در بهترین حالت استفاده‌ای نادرست از آنها داشته.
نکته بعدی اینکه قرار گرفتن این دو خط تولید در کنار هم نیز دارای مزایایی است که از به هدر رفتن ضایعات خط پودر شیر خشک جلوگیری می‌کند حال با توجه به این تفاصیلی که در بالا انجام شد لزوم داشتن یک کارخانه یا حتی چند مرکز فرآوری پودری در جای جای کشور به نظر می‌رسد که میتواند علاوه بر ممانعت از افزایش قیمت منجر به کاهش واردات و یا حتی به صادرات این محصولات می انجامد و منجر به استفاده بهینه از منابع می‌شود لذا این قسمتی از مزایای این طرح در صورت احداث است که می‌توان به آن تکیه داشت.
4) تشریح محصولات
قبل تشریح پودر آب پنیر لازم است که ابتدا آب پنیر تازه توصیف کرده و مشخصات و ویژگیهای آن کاملا روشن شود. زیرا با آشکار شدن آن پودر آب پنیر بهتر درک می‌گردد و همچنین بیش از 75% خواص آب پنیر در پودر آب پنیر نیز موجود است.
1-4) آب پنیر
در مراحل عمل آوری شیر که با استفاده از رنین به منظور تولید پنیر صورت می‌گیرد کازئین شیر رسوب داده شده و جدا می‌گردد و همراه با آن بخش عمده چربی و تقریبا نیمی از کلسیم و فسفر موجود در شیر هم گرفته می‌شود مایعی که از این مراحل آماده می‌گردد آب پنیر تازه نامیده می‌شود. ترکیب این مایع تابع ترکیب شیر و همچنین نوع پنیری که ساخته می‌شود است. میزان انرژی، چربی، ویتامین‌های محلول، کلسیم و فسفر موجود در آب پنیر نسبت به شیر کمتر است و از نظر پروتئین هم نسبت به شیر ضعیف تر اما پروتئین آن از نوع بتا لاکتوگلوبین است که کیفیت بسیار خوبی دارد.
1-1-4) خواص فیزیکی و شیمیایی آب پنیر:
این مایع بافتی زرد رنگ تا سفید رنگ دارد که میزان ماده خشک آن کم و میزان نمک آن زیاد است و از نظر خوشخوراکی در حالت تازه آن بسیار زیاد است. کشش سطحی آب پنیر بین 40000 تا 84000 نیوتن بر مترمربع بوده که با افزایش مواد خشک و کاهش درجه حرارت این میزان زیاد شده خصوصیات وسیکوزیته آب پنیر تغلیظ شده نه تنها در شرایط راندمان تبخیر بلکه در بهبود عملیات نیز با اهمیت می‌باشد. p(H) آب پنیر تازه شیرین 6 است که از p(H) آب پنیر اسیدی تازه که 6/4 می‌باشد بالاتر است اما در طی مدت دو روز مانده‌گی p(H) هر دو آنها به پایین‌تر از 5/3 می‌رسد.
لاکتوز عمده‌ترین کربوهیدرات شیر می‌باشد که 94% آن ضمن تهیه پنیر وارد آب پنیر می‌گردد. یک کیلوگرم لاکتوز حداکثر تا میزان 8/16 کیلو ژول انرژی تولید می‌کند. میزان لاکتوز در شیرهای مختلف متفاوت است که در اثر نبودن آنزیم لاکتاز در دستگاه گوارش لاکتور بودن هیچ تغییری وارد روده بزرگ شده و از آنجا در اثر تجزیه توسط میکروارگانیزم ها تولید گاز کربنیک و ایجاد نفخ می‌نماید و به علت تخمیر آن باعث بروز اسهال می‌گردد.
پروتئینهای آب پنیر از کاهش درجه حرارت شیر تا 6/4 درجه سانتیگراد بدست می‌آید در این حالت کازئین (بخشی از پروتئین شیر) شیر رسوب می‌کند و بخش پروتئین باقیمانده که به صورت محصول می‌باشد پروتئین آب پنیر است.
ویتامین‌های آب پنیر مانند ویتامین‌ها در شیر به دو دسته محلول در چربی و محلول در آب تقسیم می‌شوند که ویتامین‌های محصول در چربی به گلبولهای چرب شیر چسبیده شده و مقدار آن در آب پنیر بستگی به میزان چربی موجود در آن دارد که در نتیجه به علت چربی کم آب پنیر پس میزان این ویتامین ها در آن کم است ولی ویتامین های محلول در آب در سرم شیر محلول بوده و در نتیجه مقدار زیادی از آن در آب پنیر باقی می‌ماند.
در مورد مواد معدنی آب پنیر لازم به توضیح است که بخش مهمی از املاح و مواد معدنی موجود در شیر در فرآیند تولید پنیر در آب باقی می‌ماند یکی از این مواد معدنی مهم فسفات کلسیم است.
2-1-4) موارد مصرف آب پنیر
از مهمترین موارد مصرف آب پنیر به صورت تازه در تغذیه دامها می‌باشد که استفاده از این ماده در تغذیه گوساله‌های پرواری که از سن 4 تا 9 ماهگی ادامه پیدا می‌کند روزانه 10 الی 15 کیلوگرم می باشد که موجب رشد روزانه بیشتر آنها می‌شود. همچنین در گاو های شیری این ماده به میزان کمتری استفاده شده (زیرا در صد چربی شیر را کمتر می‌کند) در بقیه دامها بیشتر به صورت مکمل استفاده می‌گردد. لازم به توضیح است که از این ماده در تغذیه طیور نیز استفاده شده ولی استفاده آن به صورت محلول در آب خوراکی آنهاست و هرچه دما بالاتر می‌رود مصرف این ماده نیز بیشتر می‌گردد.
از دیگر موارد مصرف آب پنیر بصورت مایع که بیشتر در قدیم (به علت نبود پودر آب پنیر) استفاده می‌شد:
یکی مخلوط با سویا برای بهتر شدن ارزش تغذیه ای دیگری استفاده در صنایع گوشتی برای بهبود گوشت.
استفاده در صنایع قنادی (برای ساخت بیسکویت که باعث ماندگاری بیشتر بیسکویت می‌شود.
استفاده در صنایع نانوایی
در اینجا دو نکته لازم به توضیح است یکی استفاده از این ماده در جیره غذایی دام باید براساس مکانیزم خاصی صورت گیرد به این طریق که این ماده اولا با افزایش تدریجی برای مثال طی 4 هفته همراه باشد و دیگر اینکه مقدار مصرفی نباید از حدی زیادتر گردد زیرا پنیر که منبع اصلی نشخوار کنندگان است در اثر این پدیده باعث اختلال هضمی می‌شود زیرا لاکتوز سریعتر از فیبر هضم شده و امکان دارد منجر به نفخ گردد و دیگری به علت پایین بودن ماده خشک آب پنیر انتقال آن در ساخت های بیش از 50 کیلومتر به صرفه نمی‌باشد.
2-4) پودر آب پنیر (Whey powder)
آب پنیر به عنوان مازاد کارخانجات پنیر سازی با دارا بودن 6% ماده خشک یکی از با ارزش ترین محصولات جانبی صنایع لبنی می‌باشد که با تکنولوژی هایی نظیر خشک کردن و تکنیک های دیگر محصولات متفاوتی از آن تهیه می‌شود که یکی از آنها پودر آب پنیر است. لازم به توضیح است که این محصول از پساب های مقدار زیادی پرمیت (آب پنیر) که سالانه در فاضلاب‌ها دفع و موجب آلودگی محیط زیست می‌شود بدست می‌آید تجربیات در این زمینه نشان می‌دهد که از هر 8 کیلو شیر یک کیلو پنیر بدست می‌آید و مابقی آن آب پنیر است که به علت داشتن مواد سریع الفساد و بوی بد یکی از مواد دور ریز شرکتهای لبنی می‌باشد.
1-2-4) انواع پودر آب پنیر
پودر آب پنیر به صورت سفید و رنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد که در پروسه تولید نوع رنگی آن، در بخشی از مسیر تولید، رنگ طبیعی Sunset yellow به آن اضافه می‌گردد و پس از اتمام پروسه پورد آب پنیر رنگی بدست می‌آید که به آن پودر آب پنیر لیکوپن گفته می‌شود لازم به توضیح است که عمر پودر آب پنیر بین 12 تا 18 ماه است البته این در صورت بسته بندی و شرایط نگهداری خوب می‌باشد.