پیشگفتار
اندیشه مشارکت مردم درضمن برخورداری ازپشتوانه های متین درآموزشهای درسی در دوران ابتدائی و راهنمائی امری پذیرفته شده در مدیریت جامعه کنونی که همواره باپیچیدگی روبه افزایش است به شمارمی آید.
بر خلاف آنچه درتصوراولیه به نظرمی آیدشرکت دادن افراد درسرنوشت خویش نه لطف ومحبت و موهبتی است که دولت هابه مردم عطا می کنند ونه منت گذاشتن برگردن آنان است بلکه حق آنان وضرورت جامعه است .
درجهان امروزتوسعه درابعادمختلف آن هدف اصلی سیاستگذارای هاوبرنامه ریزی دولت هاست نیروی انسانی متخصص ازجمله عوامل اصلی توسعه پایداراست .
ارائه آموزش های عمومی ونیمه تخصصی به افراد 7 تا 19 ساله کشورهدف اصلی نظام آموزش و پرورش کشورهاست ازلحاظ کمی بااحتساب هیجده ونیم ملیون نفردانش آموز اولیای آنهاوهم چنین یک ملیون نفرمعلمان وسایردست اندرکاران نظام آموزشی بیش ازدوسوم ازجمعیت کشورما به طور مستقیم یاغیرمستقیم باآموزش وپرورش سروکاردارند.به همین دلیل ازجمله ویژگی های سازمان آموزش وپرورش ومدیریت آن حضور گسترده وفراگیرآن به صورت مدرسه و آموزشگاه درسطح جامعه واقصی نقاط مملکت است .ازلحاظ کیفی باتوجه به نقشی که آموزش وپرورش درتوسعه و بهروزی فردی واجتماعی افرادداردجامعه نسبت به اهداف آموزش وپرورش وچگونگی تحقق آنهاحساسیت واهمیت خاصی قائل است لذادراهمیت آموزش وپرورش گفته شده که اگرمی خواهید جامعه ای را اصلاح کنید ابتدا آموزش و پرورش آن را اصلاح کنید و چنانچه می خواهید آموزش و پرورش را اصلاح کنیدابتدا مدیریت آن را اصلاح کنید.
مدیریت مدرسه محوریاتصمیم گیری مشارکتی ازویژگی های بارزنظام آموزشی دردهه اخیربه شمارمی رود. این مهم به ویژه درکشورهای پیشرفته جهان دگرگونی های مهمی درروش های اداره وراهبری مراکز آموزشی وآموزشگاهی به وجودآورده است .آشنایی بااین شیوه ها رهبران آموزشی وآموزشگاهی راقادرمی سازد تا تب رهبری سازمان خودرا بسنجد و به عنوان قطب نمای علمی حرکت خودراازبرنامه روزی به برنامه ریزی تغییر داده وهم چنین به رفع ابهامات عملکرد بپردازد درنتیجه اهداف ورسالت های مدارس رامحقق سازند .
مدرسه محوری به این امر اشاره داردکه درفرآیندتصمیم گیری جامع وفراگیرهمه اعضای گروه به طوربرابر شرکت داشته باشندلازم است اقتدارگروههایی که درمدرسه تصمیم گیری می کنند بوسیله سطوح سازمانی و سلسله مراتب آن حمایت شود و مورد احترام قرارگیرد. دراین تحقیق برآنیم با ارائه مدیریت مدرسه محوربه ترتیب تعاریف ومفاهیم اهداف مفروضه های اساسی ، الگوها ،ملاحظات اساسی مدیریت مدرسه محور،تحلیل وتبیین شودودرپایان نیزبه جمع بندی نتایج بپردازیم.
کوشش برای تصمیم گیری درآموزش وپرورش به عنوان محوراصلاحات امری جدید نیست .تاریخچه تمرکززدایی درآموزش وپرورش فرازونشیب هایی داشته ولی هیچگاه متوقف نشده است .دراین زمینه مالن ،اوگاوا و کرانز می گویندپیشنهاد تفویض اختیارتصمیم گیری ازمناطق آموزش وپرورش به مدارس وپیشنهادتوزیع اختیارات تصمیم گیری به شورایی مرکب مدیرمدرسه ،اولیای دانش آموزان وشهروندان محلی طی دهه های متوالی مکرراً به تصویب رسیده به اجرادرآمده متوقف یالغوشده مجدداًبه تصویب رسیده است واجرانشده است . درروندتمرکززدایی درآموزش و پرورش ابتداعدم تمرکزمالی واعطای اختیاراتی درزمینه اداری ومالی به مدارس صورت می گیرد وسپس به زمینه های دیگرمثل امورپرسنلی وبرنامه درسی آموزشی تعمیم می یابد.بخش عمده ای ازپیشینه ای که طی دهه های اخیردرمدیریت آموزشی گردآمده وتدوین شده ،مربوط به تحقیقات ،طرح های اجرایی وتجربیاتی است که درکشورهای مختلف درزمینه تفویض اختیاروانتقال قدرت به مدارس صورت گرفته است .درکشورماتجربه ای که درشورای آموزش وپرورش مناطق واستان هاومقررات مربوطه داشته ایم ، موید این تجربه جهانی است .
چکیده
درگذشته اصلاحات درآموزش وپرورش ،معمولاً به صورت طرح وبرنامه ریزی به طورمتمرکزازطرف وزارت آموزش وپرورش تدوین وجهت اجرا ابلاغ می شد،صورت می گرفت .باتوجه به تاثیرعمیقی که مدرسه درتحقق هدف اصلی آموزش وپرورش ،یعنی تدریس ،آموزش ویادگیری ،داردبه تدریج دراصلاح آموزش وپرورش تمرکززدایی دراولویت ودستورکارقرارگرفت .ازدهه 1980میلادی به بعددرهربرنامه اصلاحی برای آموزش وپرورش ،مدرسه موردتوجه وتاکیدقرارگرفته است .به همین رو،درحال حاضرمدرسه تنهامجری سیاست هاوبرنامه ملی تلقی نمی شود،بلکه خودیک واحدتصمیم گیری،برنامه ریزی ومدیریت است لذا،امروزمدرسه محوری راهبردی برای انجام اصلاحات درآموزش وپرورش است .ونمونه ای فراگیرازیک روندجهانی به سوی تمرکززدایی درآموزش وپرورش می باشد.کشورمانیزدرحال تجربه این روندجهانی است ،زیرادرآئین اجرایی مدارس مصوب تابستان 1379شورایعالی آموزش وپرورش ،آمده است که اختیارات جدیدی درراستای سیاست مدرسه محوری به مدارس واگذارمی شودتابسترمناسبی برای تحقق شعارمدرسه محوری یامدیریت مدرسه محورفراهم گردد. مدرسه محوری یاتصمیم گیری مشارکتی درمدرسه یک بازنگری درمدارس به ویژه مدارس دولتی که اعضاقدرت تصمیم گیری راازیک ناحیه مرکزی به یک مدرسه به منظوربهبودعملکردآن مدرسه بدنبال دارد.سوگیری این فرآیندبه سمت افزایش دادن سطح دخالت ودرگیری مدرسه دراداره مدیریت خوداست .همچنین تعاملی دراین راستا پدیدمی آیدبرای ایجادوتحقق اهداف اثربخشی درمدرسه است .بدین ترتیب مدرسه محوری بدنبال تمرکززدایی درنظام آموزشی وانتقال اختیاروقدرت تصمیم گیری به مدرسه بوجودمی آید. فرآیند مدرسه محوری به افرادی که درآن مدرسه کارمی کننداجازه می دهدتاجنبه های گسترده تری از موضوعات مدرسه که درآن کارمی کنند را درنظرگرفته ازانرژی خودبه منظوربهبودوتوسعه مدرسه بیشتر استفاده کنند. به این ترتیب فهم تاُمل این که چگونه مدرسه محوری می تواند سودمند باشد نیازمند مشخص کردن شرایط موردنیازبرای برانگیختن وتواناکردن مدارس به منظوراستفاده ازقدرت تصمیم گیری خودوهمچنین سازگارکردن نوآوری های متناسب وتوسعه دهنده عملکردمدرسه است.
اهداف مدرسه سازی
1-افزایش عملکردمدرسه وکیفیت آموزش
افزایش عملکردمدرسه وکیفیت آموزش مهیاشده برای دانش آموزان به منظورتقویت پیشرفت تحصیلی آنها ازاهداف اساسی مدرسه محوری است .
تفکردرآموزش توجه خودرابرتوسعه عملکردکلیه دانش آموزان باارائه طرح هایی برای استفاده ازبرنامه های آموزشی ودرسی متمرکزکرده است که برحل مسئله ومهارت های تفکردرسطح بالا تاکیدمی کند.این امربرآن تاکیدداردکه هدف اصلی مدرسه محوری بهبودکیفیت برنامه های آموزشی ودرسی درمدارس است .
2-افزایش مسئولیت پذیری
هدف اصلی مسئولیت پذیری مشارکت دادن افراددرموضوعاتی است که باعث پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می شودکسانی که برای یک مدرسه تصمیم می گیرندودرآن مدرسه نیزکارمی کنندبه وضوح پیامدهای تصمیم گیری خودرامی بینندومی کوشنددرقبال تصمیم های خودمسئول باشندوتصمیم هایی گیرندکه باعث پیشرفت مدارسشان شود.
3-اختیارواقتدارتصمیم گیری
متخصصان بسیاری واگذاری اختیارواقتدارملی به یک مدرسه رانتیجه اصلی مدیریت محوری می داننداین هدف ازاین عقیده حمایت می کندکه آن هایی که درمدارس مسئول هستند باید درتعیین شرایط واعمال آموزش نقش داشته باشند.
4-بهره مندی سیاسی
بهره مندی سیاسی به روشی اشاره می کندکه طی آن موسسات بزرگ باعث محدودکردن تعارض هاومنابع شده وانتظارات افرادرابرآورده می کنند.گرچه برای آن هایی که قدرت بیشتری برای اعمال کنترل به کسانی که درسلسله مراتب پایین ترقدرت قراردارنداین امرمحتمل تراست اما مدیریت مدرسه محوراجازه می دهدتا تعارض به نواحی ای که می توانداین تعارض راحل کند انتقال یابدوازمدیریت مرکزی بکاهد.بهره مندی سیاسی همچنین مالکیت بویژه مالکیت روانی تدریس رابربخشی ازمدارس که معلمان و والدین به آن نزدیک ترهستندافزایش می دهد.
عوامل متعددی درایجادمدرسه محوری موثرندکه اهم آنان عبارتنداز:
1-تغییرات درساختارتصمیم گیری
هدف اصلی مدرسه محوری بهبودکیفیت برنامه های آموزشی ودرسی مدارس است برای تحقق این هدف تغییرات درساختارتصمیم گیری که به سبب تغییردرموضوعات آموزشی می شودودانش آموزان رابه سطوح بالاتری ازپیشرفت تحصیلی می رساندازمفروضه های اساسی است به این ترتیب مدرسه محوری نیازمندیک ساختارانعطاف پذیراست .
2-واگذاری مسئولیت عملیات مدرسه به تصمیم گیرندگان
آنهایی که در فرآیندتصمیم گیری مدرسه دخیل هستندخودنیزمسئول نتایج آن می باشنداین امرمنجربه تصمیم گیری بانتایج بهتری خواهدشد
3-اداره مشارکتی مدرسه
اداره مشارکتی بافتی رابوجودمی آوردکه منجربه پیوستگی درفرهنگ وانسجام بیشترمدرسه می شود بدین ترتیب اگراداره مدرسه مشارکتی باشدمنجربه پذیرش برابری ارزش انسانی همه افرادپذیرش مشارکت به عنوان یک فرآیندشکوفایی وپذیرش برابری حقوق طبیعی همه افرادمی گردد.این مهم درنهایت منجربه بهبودکیفیت تدریس ،رشددرابعادمختلف آن ،گسترش اندیشه های درونی ،تقویت اعتماد به نفس ،خلاقیت ،انگیزش ،کاهش تعارض ،پرورش فکری ،همدلی وهمدردی وحدت ومالکیت روانی درمدیران ومعلمان ودانش آموزان وکارکنان واولیای مدرسه می گردد.
4-مشارکت دادن مسئولان محلی ومنطقه ای دراداره امور مدرسه
مسئولان محلی ومنطقه ای بهترازمقامات اداری می دانندکه چه چیزبرا ی پیشرفت مدارس مورد نیاز است .
5-کاربست نتایج پژوهش های متعددسایررشته هادرخصوص تمرکززدایی
نتایج مطالعات دفترآموزش وپژوهش امریکابیانگراین مطلب است که اکثرسازمان هابه طورهمزمان می توانندهم متمرکزوهم غیرمتمرکزباشندبه این معناکه برای اهداف آرمان هاوارزش هابه صورت متمرکزوبرای عملیات تولید،روش عدم تمرکزرااختیارکنند.
براین اساس نظام آموزش وپرورش نیزمی تواندهدف های کلی آموزشی رابصورت متمرکزآموزش های تحقیق اهداف رابصورت غیرمتمرکزانجام دهددرحال حاضربرخی کشورهای جهان مانندامریکا،فرانسه ،آلمان و... به این ترتیب عمل می کنند .
6-رفاه ملی
توجه مدیریت مدرسه محوربه افزایش استانداردهای زندگی ازطریق ایجادآموزش وپرورش کیفی ازمفروضه های مدرسه محوری است .به بیان دیگردرمدرسه محوری بایدباورداشت که نظام آموزشی بایدبه بالابردن استانداردهای زندگی کمک کندبدون آموزش وپرورش کیفی رفاه ملی غیرممکن است ازاین رولازم است آموزش وپرورش مناسب برای افرادیک جامعه فراهم گرددولازمه چنین آموزش وپرورشی تاکیدبرمدرسه محوری است.
7-تخصیص منابع لازم باتوجه به نیازهای فراگیران
منظورازمنابع برنامه آموزشی،برنامه های درسی، تجربه های یادگیری ،معلمان ،الگوهای تدریس ، وسایل وتجهیزات آموزشی، خدمات وامکانات آموزشی است .بدین ترتیب درمدرسه محوری تاکیدبرآن است که برای هردانش آموزبه جای تهیه مجموعه ای ازمنابع ،منابع خاص تهیه شودتابتواندبه نحومطلوب نیازهاوعلایق خودرابرآورده کند.