جریان های سیاسی از 1357 ه . ش تا 1368 ه . ش
برای هر انقلاب سه مرحله را می توان در نظر گرفت . مرحله شکل گیری یا تکوین ، مرحله پیروزی یا تخریب و مرحله پس از پیروزی انقلاب که به آن دوران سازندگی یا ثبات هم گفته می شود . انقلاب اسلامی ایران نیز دارای سه مرحله می باشد . مرحله شکل گیری انقلاب اسلامی از 1341 تا اول آبان 1356 زمان رحلت حضرت آیت الله حاج سید مصطفی خمینی ، فرزند بزرگ امام (ره) بود . از آن زمان تا 22 بهمن 1357 مرحله پیروزی انقلاب اسلامی است . مرحله ثبات و سازندگی انقلاب اسلامی ایران نیز از سال 1357 شروع شده و تا کنون ادامه دارد .
گفتنی است پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، به علت فضای باز سیاسی ایجاد شده، علاوه بر احزاب و گروههای سیاسی که از قبل وجود داشتند ، احزاب و گروههای جدیدی نیز پا به عرصه وجود گذاشتند . گرچه از سال های بعد ، بیشتر آنها به دلایلی از بین رفتند، ولی گروههای جدیدی جایگزین آنها شدند که به مهمترین آنها اشاره می کنیم .
نهضت آزادی ایران
الف) چگونگی شکل گیری و بنیانگذاران
جبهه ملی اول در 25 اسفند 1328 تشکیل شد و در دوران نحست وزیری دکتر مصدق ، قدرت را در دست داشت ، ولی با کودتای 28 مرداد 1332 از هم فرو پاشید . در ائاخر دهه 13330 برخی از افراد این گروه ، « نهضت مقاومت ملی » را تشکیل دادند . اما چون تحرک لازم در آنها وجود نداشت ، جناح مذهبی از آن جدا شده و در سال 1340 نهضت آزادی در ایران را تشکل دادند .بنیانگذاران نهضت ازادی آیت الله طالقانی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی بودند . در اساسنامه نهضت آزادی آمده بود : اولاْ مسلمانیم و دین را از سیاست جدا نمی دانیم ؛ ثانیاْ ایرانی و ثالثاْ تابع قانون اساسی؛ و رابعاْ مصدقی هستیم .
حضور آیت الله طالقانی به عنوان روحانی برجسته و دکتر سحابی و مهندس بازرگان به عنوان دو غرد مذهبی شناخته شده در دانشگاه تهران سبب شده بود که بسیاری از جوانان مذهبی دانشگاهی و غیر دانشگاهی به سوی این گروه روی بیاورند . اما فعالیت این گروه با دستگیری بنیانگذاران آن در سالهای 1342 و 1343 و سرانجام محاکمه و زندانی شدن انها در سال 1344 متوقف شد .
ب ) نهضت آزادی ، انقلاب اسلامی و دولت موقت
در سال 1356 با روی کار آمدن « جیمی کارتر » در آمریکا و اعلام « فضای باز سیاسی » در ایران و همزمان با آغاز شتاب انقلاب اسلامی ، نهضت آزادی تجدید حیات کرده ، طرفداری خود را از قانون اساسی مشروطه و اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام کرد . همچنین مدتی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ، بازرگان راهی پاریس شد تا امام خمینی (ره) را متقاعد کند که دست از شعار سرنگونی رژیم سلطنتی در ایران بردارد و اجرای قانون اساسی مشروطه را هدف مبارزه خود قرار دهد ، اما او با مخالفت امام (ره) با این پیشنهاد مواجه شد و به ظاهر پذیرفت که با نهضت امام همراهی کند .
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، به پیشنهاد شورای انقلاب ، امام خمینی (ره) بر خلاف میل باطنی خود و تحت شرایطی، مهندس بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت منصوب کرد . اما متأسفانه بازرگان پس از مدتی از پذیرش شرط ها و رهنمودهای امام (ره) سر باز زده و راه خود را در پیش گرفت . به تدریج ، فاصله دولت موقت با آرمان های انقلاب و نظام جمهوری اسلامی و خط امام (ره) بیشتر شد و سرانجام پس از ملاقات بدون اجازه و خودسرانه بازرگان و وزیر خارجه اش (ابراهیم یزدی) در الجزایر با « بریژکسی » ، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور امریکا ، اعتراضات و تظاهرات گسترده ای علیه دولت موقت شکل گرفت و در نهایت منجر به تصرف لانه جاسوسی آمیکا در 13 آبان 1358 توسط دانشجویان پیرو خط امام (ره) شد . امام خمینی (ره) این اقدام انقلابی دانشجویان را مورد تأیید قرار داد و فردای آن روز، بازرگان استعفای خود را تقدیم امام (ره) کرد که بلافاصله مورد موافقت ایشان قرا گرفت .