یکی از عوامل مهم و موثردر برنامه ریزی و انجام اقدامات حفاظتی در خصوص ابنیه تاریخی ، زمین لرزه است . درکشور ما بسیاری از بناهای ارزشمند تاریخی در معرض فرسایش توسط عوامل طبیعی و به خصوص زلزله می باشند و تاکنون نیز با وجود اقدامات مرمتی صورت گرفته ، آسیب های جبران ناپذیری از این موضع بر میراث فرهنگی وارد شده است. این نوشتار با طرح تئوریک مبحث زلزله در ارتباط با ابنیه تاریخی میراث فرهنگی ، حال به شناخت طبیعت این پدیده و ابعاد و وجوه آن می پردازیم .
زلزله چیست:
حالت خاصی از تغییر شکل توده های سنگی است که در آن پدیده های گسیختگی در مقیاس متفاوت رخ می دهد. یا هر نوع لرزش زمین در اثر عبور امواج لرزه ای زلزله است. عامل ایجاد مواج لرزه ای پاسخ زمین به انرژی های اندوخته است. نظریه Elastic rebound که پس از زلزله 1906 سن فرانسیسکو توسط راید (Reid) ارائه گردیده و قادر است نحوه بروز زلزله را به وسیله اعمال تنش به طرفین یک گسل، به صورت ذیل توجیه نمایند: اجسام در برابر نیرو تا حد الاستیک مقاومت کرده و انرژی را در خود ذخیره می کنند اما با افزایش تنش در بیش از حدالاستیک، سنگ می شکند و امواج لرزه ای را آزاد می کند و بعد به شکل اولیه خود برمی گردند. اگر این نیرو در اعماق به سنگ وارد شوند سنگ خاصیت شکل پذیر از خود نشان می دهند. عمقی که در آن زمین لرزه رخ می دهد زون لرزه زا( (schisosphere نامیده می شود.
مشخصات زلزله
کانون ژرفی یا مرکز زلزله ( Hypocenter) یا (Focus): جایی است که در اثر گسیختگی در پوسته امواج لرزه ای آزاد می شود.
کانون سطحی زلزله (Epicenter): نزدیکترین فاصله کانون به سطح زمین است که به طور طبیعی دارای بیشترین شدت لرزش است.
ژرفای زلزله (Focal Depth): فاصله بین کانون ژرفی زلزله تا سطح زمین است.
فاصله زلزله (R): فاصله بین مرکز سطحی تا ایستگاه ثبت زلزله است.
زلزله ها بر پایه ژرفا به انواع زیر تقسیم می شوند:
- زلزله های کم ژرفا: با عمق کمتر از 70 کیلومتر
-زلزله های با ژرفا متوسط: عمق 300-100 کیلومتر
-زلزله های باژرفای بیشتر از 300 کیلومتر
گروه زلزله:( Earthquake group)
زلزله یک لرزش واحد نیست بلکه به صورت دسته ای از لرزشها ست.اگر نمودار گروه زلزله را در طول زمان رسم کنیم یک لرزه شاخص یا وجود دارد که بزرگترین لرزش است .زمین لرزه هایی قبل از لرزش اصلی ( Main shock ) پیش لرزه و لرزه بعد از زلزله اصلی را پس لرزه گویند.معمولا پس لرزه ها فراوان ترند.
شکل(1): مشخصات زلزله
عوامل موثر در ایجاد زلزله :
الف) زلزله های مصنوعی
به طور خلاصه عوامل زیر باعث ایجاد این زلزله ها می شوند:
- پر و خالی کردن مخازن و دریاچه های سدهای بزرگ با طول تاج بیشتر 100 m
- ایجاد چاههای بهره برداری و تزریق آب
- انفجارات هسته ای
- انفجارات معادن و باربرداری از آنها به صورت برداشتن حجم زیادی از سنگها
ب ) زلزله های طبیعی
- فورانهای آتشفشانی
-فروریختن غارهای زیرزمینی
- زمین لرزه های تکتونیکی : که 90% زلزله ها از این نوعند.