دانلود مقاله تقسیمات سیاسی استان تهران

موقعیت کشوری

استان تهران با وسعتی حدود 18956 کیلومتر مربع بین 34 تا 5/36 درجه عرض شمالی و 50 تا 53 درجه طول شرقی واقع شده است. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از شرق به استان سمنان و از غرب به استان قزوین محدود شده و مرکز آن شهر تهران است.

بر پایه آخرین تقسیمات کشوری، استان تهران در سال 1373 دارای 9 شهرستان، 22 شهر، 20 بخش، 62 دهستان و 1947 آبادی است.

شهرستان‌های آن عبارت‌اند از:

شهرستان تهران، شهرستان دماوند، شهرستان ری، شهرستان ساوجبلاغ، شهرستان شمیرانات، شهرستان شهریار، شهرستان کرج، شهرستان ورامین، شهرستان اسلام‌شهر.

«جغرافیای طبیعی و اقلیم»

ارتفاعات

استان تهران با رشته‌ کوه‌های البرز از استان‌های شمالی ایران جدا شده است. بخش مرتفع البرز در مرز شمال استان به 1500 متر می‌رسد که در سمت شمال غربی کشیده شده است. در ارتفاعات بالایی کوهستان البرز که دارای شیب نسبتاً تندی است، امکاناتی بسیار محدود برای دست‌یابی به منابع آب و کشاورزی وجود دارد. از این رو جمعیتی بسیار اندک در این نواحی ساکن شده‌اند. شهرستان و تقریباً همه شهر دماوند در این ارتفاعات قرار گرفته است.

ارتفاع رشته‌کوه‌های البرز به سوی شرق افزایش می‌یابد و در ارتفاع 5678 متری (قله دماوند) به بالاترین حد خود می‌رسد. قله دماوند در مرکز البرز قرار دارد و مرتفع‌ترین قله میان چکادهای آسیای غربی و اروپا است. قله دماوند آتشفشانی خاموش است که اکنون آخرین مرحله‌های پیش از خاموشی کامل را می‌گذراند و خروج گازهای گوگردی و چشمه‌های معدنی این ادعا را تایید می‌کند.

در شمال‌شرقی استان، کوه‌های سوادکوه و فیروزکوه قرار دارد و به ارتفاعات شهمیرزاد در شرق می‌پیوندد.

دیواره جنوبی کوه‌های البرز مرکزی را در استان تهران کوه‌های لواسانات و قره‌داغ و کوه‌های شمیرانات که بلندترین نقطه آن قله 3933 متری توچال می‌باشد، در بر گرفته است. از دیگر ارتفاعات استان می‌توان به کوه‌های حسن‌آباد و نمک در جنوب، بی‌بی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصر فیروزه در شرق اشاره کرد.

 پوشش گیاهی

موقعیت آب و هوایی استان تهران، چه در مناطق کوهستانی و چه در دشت‌ها، موجب پوشش گیاهی از نوع نیمه صحرایی شده است. بارندگی اندک و خشکی هوا باعث رشد خار و بوته استپ‌های صحرایی و نیمه صحرایی به ویژه در بلندی‌هاست.

نواحی جلگه‌ای و دشت‌های استان تهران با شیبی ملایم از شمال شرقی به سوی جنوب غربی کشیده شده است. این مناطق به علت هموار بودن، وضعیتی مناسب برای کشاورزی و تجمع کانون‌های زیستی فراهم آورده است.

دشت‌های گسترده استان در محدوده‌های ورامین، تهران و کرج گسترش یافته و شهرهایی پرشمار را در حوزه‌های خود پدید آورده است. دشت‌های استان تهران از هشتگرد آغاز می‌شوند و تا دشت ورامین ادامه می‌یابند. بخشی از این دشت آبرفتی، در جنوب استان تهران واقع شده است که با ارتفاع 790 متر از سطح دریا پست‌ترین قسمت استان است. این دشت‌ها از شمال به دامنه‌های جنوبی البرز و از جنوب به شوره‌زارها و حاشیه کویر مرکزی و یا رودخانه‌های شور می‌انجامند. پوشش گیاهی این ناحیه از گونه‌های گیاهی خاردار است.

 اقلیم

در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته است. سه عامل جغرافیایی در شکل‌گیری آب و هوای آن نقش اساسی و تعیین کننده دارند:

1- کویر یا دشت کویر که در جنوب استان تهران قرار گرفته است و عاملی منفی به حساب می‌آید. زیرا باعث گرما و خشکی هوا می‌شود و به همراه خود گرد و غبار می‌آورد.

2- رشته کوه‌های البرز که در شمال تهران واقع شده و باعث تعدیل آب و هوا می‌شود و از این دیدگاه نقشی مثبت ایفا می‌کند.

3- بادهای مرطوب و باران زای غربی که نقش آن در آب و هوای استان محسوس و موثر است، ولی نمی‌تواند به طور کامل نقش کویر را خنثی کند.

استان تهران را می‌توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:

الف- اقلیم ارتفاعات شمالی

ب- اقلیم کوه‌پایه‌ها

ج- اقلیم نیمه خشک و خشک

گرم‌ترین ماه‌های سال در دو ایستگاه کرج و مهرآ‌باد، ماه‌های مرداد و شهریور است که دمای آن‌ها به ترتیب 4/25 و 6/29 درجه سانتی‌گراد گزارش شده است. سردترین ماه سال نیز در ایستگاه کرج ماه دی است که دمای آن 2/1 درجه سانتی‌گراد در طی دوره آمارگیری بوده است. به این ترتیب، اختلاف متوسط دمای سالانه 4/28 درجه است. تابستان‌ها در تهران به ویژه در جنوب و مرکز شهر، گرم و در شمال شهر معتدل است.

در زمستان نیز مرکز شهر تهران معتدل است، ولی بخش‌های شمالی شهر سرد است و دما بارها به زیر صفر می‌رسد. میانگین روزهای یخ‌بندان در سال‌های 55-1330 در ایستگاه کرج 83 روز و در ایستگاه مهرآباد تهران61 روز گزارش شده است.

وضعیت اقلیمی شهرستان فیروزکوه و دماوند در زمستان‌ها بسیار سرد و در تابستان‌ها خنک است. اقلیم شهرستان‌های ورامین و ری نیز زمستان‌ها به نسبت سرد و تابستان‌ها، گرم گزارش شده است.

بارندگی

سازمان هواشناسی میزان بارندگی تهران و شهرستان‌های مجاور آن را از سال 1335 به بعد مورد مطالعه قرار داد. نتیجه‌های به دست آمده از این ایستگاه‌ها نشان می‌دهد نوسان بارش از سالی به سال دیگر بالا رفته و مقدار بارش در سال‌های گوناگون متفاوت بوده است، میزان بارندگی در این استان از جنوب به شمال بیش‌تر می‌شود. میانگین بارندگی سالانه در سال‌های 55-1330 در ایستگاه کرج با 239 میلی‌متر، بالاترین میزان و در ایستگاه مهرآباد با 218 میلی‌متر کم‌ترین مقدار بوده است. بیش‌ترین میزان بارندگی در بسیاری از ایستگاه‌های استان در ماه اسفند است ولی در ایستگاه ورامین بیش‌ترین مقدار بارش در ماه دی است. در همه ایستگاه‌ها کم‌ترین میزان بارش در ماه‌های مرداد، شهریور و مهر است. در سراسر تابستان، هوا خشک و بدون بارندگی یا با بارندگی بسیار ناچیز است. در کوه‌پایه‌های جنوبی بلندی‌های البرز نیز مقدار بارش تا اندازه‌ای بیش‌تر است و نسبت به دشت‌های حاشیه کویر تفاوت دارد. در هر بخش، بین 40 تا 50 درصد کل بارش در فصل زمستان صورت می‌گیرد.

 بادها

در استان تهران، بیش‌ترین فشار هوا در اواخر پاییز و اوایل زمستان دیده می‌شود. این، نشانگر غلبه توده‌های سرد هوا در این ماه‌هاست. در فصل زمستان، به علت عقب‌نشینی جبهه سرد به سوی شمال کشور، توده هوای خشک این ناحیه را تحت نفوذ قرار می‌دهد و به همین سبب حالتی کم‌فشار پیدا می‌کند. در بیش‌تر ماه‌های سال جهت باد، غربی است و تنها در دو ماه از سال باد از جنوب شرقی و در دو ماه دیگر از شمال می‌وزد. به این ترتیب، در بیش‌تر ماه‌ها، باد‌های غربی با نوسان زیاد همراه است. جهت عمومی این جریان‌ها، با جهت کلی کوه‌های البرز تقریباً موازی است و به این ترتیب، تاثیر این کوه‌ها بیش‌تر به صورت کاهش متوسط باد در دره‌های کوه‌پایه‌های جنوبی است. در مجموع، هوای شهر تهران آرامش و سکون بیش‌تری نسبت به نقاط مجاور خود دارد و بادهای چندانی ندارد.

 طول روز

طول روزها در تابستان که ارتفاع آفتاب 74 درجه و 48 دقیقه است، به طور متوسط 14 ساعت و 26 دقیقه است و در زمستان 9 ساعت و 34 دقیقه کاهش می‌یابد. در زمستان، ارتفاع آفتاب 30 درجه و 52 دقیقه است.

«وضعیت اجتماعی و اقتصادی»

جمعیت

جمعیت استان تهران در سال 1373 در حدود 11 میلیون و 647 هزار و 103 نفر برآورد شده است. از این تعداد 768،159،10 نفر در مناطق شهری (23/87 درصد کل استان) و 335،487،1 نفر در مناطق روستایی (77/12 درصد کل استان) زندگی می‌کنند. نرخ رشد جمعیت بین سال‌های 70 تا 73 در کل استان 7/2 درصد، در مناطق شهری 8/3 درصد و در مناطق روستایی 7/3 درصد بوده است. در توزیع شهرستانی جمعیت، بیش از نیمی از جمعیت استان در شهرستان تهران ساکن هستند (73/57 درصد جمعیت کل استان) و شهرستان کرج با 543،120،1 نفر (62/9 درصد کل استان) در مرتبه دوم قرار دارد. کم جمعیت‌ترین شهرستان، شمیرانات با 201،22 نفر (19/0 درصد کل استان) است. بالاترین نرخ رشد جمعیت بین سال‌های 70 تا 73 را شهرستان شهریار با 8/11 درصد داشته است.

همچنین بیشترین سهم در گروه‌های سنی مربوط به گروه 9-5 ساله با 16/16 درصد در کل جمعیت استان بود و کم‌ترین سهم تا پیش از 65 سالگی مربوط به 59-55 ساله با 16/2 درصد کل جمعیت استان بوده است.

در سال 1373، جمعیت فعال استان تهران در حدود 964،220،3 نفر برآورد شد که نسبت به سال 1370 افزایشی برابر 325،273 نفر را نشان می‌داد.

نرخ اشتغال در کل استان 94 و نرخ بی‌کاری 6 درصد بود. در مناطق شهری نرخ اشتغال 4/94 درصد و در مناطق روستایی این رقم 4/89 درصد بود.

استان تهران به ویژه شهر تهران و شهرستان‌های نزدیک آن از نظر مهاجرپذیری، بیش‌ترین تعداد مهاجران را تاکنون جذب کرده است. بر پایه تحقیقات انجام شده، در حدود نیمی از جمعیت کل شهر تهران و شهرستان‌های نزدیک آن به عنوان مهاجر شناخته شده‌اند. در حدود یک چهارم این مهاجران از شهرستان‌های استان‌های تهران و مرکزی به تهران آمده‌اند. یک پنجم آن‌ها را متولدان استان‌های شمال‌غربی کشور تشکیل می‌دهند و در حدود یک دهم آن‌ها از اهالی گیلان و دیگر نقاط هستند.

زبان اصلی مردم استان تهران فارسی است، اما به علت مهاجرت گسترده به این استان، گوی‌شهای دیگری چون زبان آذری و لهجه‌های متفاوتی از دیگر مناطق ایران نیز به آن افزوده شده است.

کشاورزی

منطقه تهران را از نظر موقعیت طبیعی و کشاورزی به دو ناحیه می‌توان تقسیم کرد:

ناحیه کوهستانی معتدل که در برگیرنده نواحی شمالی استان مانند بخش‌های فیروزکوه، دماوند، لواسانات، رودبار قصران، طالقان و بخش‌هایی از شمال ساوجبلاغ است که به علت ناهمواری‌های شدید سطح زمین، وضعیت نامساعد جوی و اقلیم سرد، مردم این ناحیه بیش‌تر به فعالیت‌های باغ‌داری و دام‌داری می‌پردازند و باغ‌های سیب، گوجه‌سبز، گیلاس، زردآلو و هلو از مهم‌ترین فرآورده‌های این ناحیه به شمار می‌رود.

دشت‌ها و کوه‌پایه‌های جنوبی البرز که ورامین، ری، شهریار، رباط کریم، اشتهارد و بخش‌های مرکزی و جنوبی ساوجبلاغ در این ناحیه واقع شده‌اند. این ناحیه برای کشاورزی مساعد است، ولی در ناحیه‌هایی که در نزدیکی شوره‌زارها واقع شده‌اند، مشکلاتی در کار کشاورزی وجود دارد. محصولات عمده این ناحیه را گندم، جو، یونجه، ذرات علوفه‌ای، انگور، چغندرقند و پنبه تشکیل می‌دهد.

 صنایع

استان تهران یکی از کانون‌های عمده صنایع کشور است.

یکی از ارکان اصلی اقتصاد استان تهران صنایع ماشینی وابسته است که بیش‌تر آن‌ها به مونتاژ و تولید کالاهای مصرفی اشتغال دارند. توسعه این صنایع بیش‌تر در امتداد راه‌های ورودی به تهران به ویژه در مسیر تهران- کرج، تهران- دماوند، تهران- ساوه و تهران- قم است.

صنایع استان را بر حسب نوع تولیدات می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم کرد:

صنایع غذایی، صنایع نساجی و چرم، صنایع کانی غیر فلزی، صنایع فلزی، صنایع سلولزی، صنایع شیمیایی و دارویی، صنایع برق و الکترونیک.

 معادن

از معدن‌های کل کشور 4/15 درصد آن در محدوده استان تهران است. معادن استان تهران را می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:

معادن فلزی: شامل مس، سرب، مولیبدن، منگنز و آهن است؛ تقریباً همه منگنز استخراجی کشور از معادن منگنز استان تهران به دست می‌آید که در جنوب و جنوب غربی آن قرار دارند.

معادن غیرفلزی: در برگیرنده ذخایر سنگ آهک و دولومیت است.

معادن خاک‌نسوز: شامل کائولن (خاک چینی) است که 51 درصد تولید کل کشور از این استان استخراج می‌شود. معدن‌های سنگ گچ استان نیز دارای ذخایری بزرگ است.(1)