آنچه پیش روی شماست، نتیجه وماحصل آموخته های ما درطی چند سال آموزش علم زمین بصورت دروس تئوری وآزمایشگاهی در مقطع کارشناسی می باشد . در این دوره ما از هر شاخه ای تنها نکته ای آموختیم و اگر چه مجموع این نکته ها در مقابل دریای شیرین و وسیع این علم ، هیچ است ولی ما بر آن شدیم تا در واحد عملیات صحرایی هر آنچه آموختیم بر کار ببندیم تا بیشتر بیاموزیم ودرک کنیم .
هدف از ارائه این واحد عملی، آشنا کردن دانشجویان با کارهای صحرایی،ابزارها و وسایل موردنیاز و کارکرد صحیح با آنهاست تا درموقع کار صحرایی وپیاده کردن نقشه زمین شناس بتواند کارهای خود را با نقشه هماهنگ نماید وبطور صحیح نقاط مورد نیاز را از دیدگاه زمین شناسی بررسی نماید.
شناسایی ساختها و سازندها و روابط بین آنها، بدون حضور عملی و صحرایی ومشاهده ودرک این ساختارها اگر امری محال نباشد بسیار دشوار است .در عملیات صحرایی می توان دیدی واقعیتراز مجموعه درهم محیط ،سازنده ها و ساختها بدست آورد که راهنمای بسیار مفیدی برای مطالعات دقیقتر بعدی صحرایی خواهد بود .
بر روی زمین حاضر شدیم ،اگرچه کم می دانستیم و زمین سخت بر آن شده بود که سرگذشت خویش را بر ما پوشیده نگه دارد ولی با حضور ویاری استادی توانا از آنچه می دانستیم نهایت بهره را گرفتیم تا اندکی از پوشیده ها بر ما آشکار شود و پی به احولات این گوشه کوچک از عالم هستی ببریم و حمد وستایش حق گوییم.
در پایان بر خود لازم می دانیم که از زحمات و تلاشهای بی شائبه استاد گرانمایه وتوانا جناب آقای دکتر کوروش رشیدی قدردانی نموده و اذعان نماییم که این گوهر گرانمایه نه تنها در عرصه علمی بلکه درسایر عرصه ها نیز ،استادی راهنما و مشاوری گرانقدر برای ما بوده اند.
ناحیه مورد مطالعه در شمال شرقی یزد قرار دارد و رخنمونهایی از رسوبات اینفراکامبرین تا ژوراسیک در آن مشاهده می شود.
سازندهای عمده مطالعه شده در منطقه دره بید- نیوک به ترتیب سن از قدیم به جدید شامل :
سازند بایندر: متشکل از تناوبهای ماسه سنگ، شیل و مارن با میان لایه های دلومیت
سازند باروت: از شیلهای سیلتی میکادار با میان لایه های آهک و دلومیت تشکیل شده است.
سازند زاگون: شامل ماسه سنگ،شیلهای سیلتی و ماسه سنگهای پیرولوسیت دار
سازند لالون: متشکل از تناوب کوارتزیت، ماسه سنگ همراه با میان لایه های نازک شیل
بخش یک سازند میلا که در واقع قاعده دلومیتی میلا میباشد.
سازندهای ذکر شده (اینفراکامبرین_اردوویسین زیرین) دارای یک مرز تدریجی و پیوسته بوده که در ادامه آهک بهرام بعد از یک مرز فرسایشی و نبود رسوبگذاری اردوویسین بالایی تا دونین میانی با ناپیوستگی هم شیب و یک سطح فرسایشی روی بخش یک میلا قرار می گیرد.
سازند بهرام: شامل تناوبی از آهکهای ضخیم لایه، کوارتزیت همراه با میان لایه های نازک آهکی میباشد.
سازند شیشتو: متشکل از یک افق تخریبی در قسمت زیرین و یک افق آهکی دلومیتی در قسمت فوقانی میباشد.
سازند جمال: از آهکهای ضخیم لایه دلومیتی شده شکل گرفته که توسط افقی از خاکهای قدیمی محدود میشود.
بعد از این خاکهای قدیمی که بیانگر خروج این ناحیه از آب و عملکرد فرایندهای هوازدگی، انحلال و فرسایش حد فاصل پرمین _ ژوراسیک است شاهد رسوبات لیاس میباشیم.
سازند شمشک : شامل رخساره های ضخیم لایه ماسه سنگی ، شیلی با میان لایه های مارنی می باشد.
سازند آهک بادامو : متشکل از یک آهک ریفی همراه با میان لایه های رسوبات تخریبی در بخشهای مختلف سازند میباشد
استان یزد
استان یزد از نظر جغرافیایی بین 29 درجه و 52 دقیقه تا 33 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 55 دقیقه تا 56 درجه و 37 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است . که از شمال با استانهای اصفهان و خراسان ، از شرق با استانهای خراسان و کرمان ، از جنوب با استانهای کرمان و فارس و از غرب با استانهای فارس و اصفهان مجاور است .
موقعیت زمین شناسی استان یزد
استان یزد دارای قدیمی ترین تشکیلات زمین شناسی ( پرکامبرین ) تا جوانترین آن هولوسن است . تشکیلات پرکامبرین از سنگهای دگرگونی به فرمهای مختلف و سنگهای آذرین تشکیل شده که حتی لایه های گچ در آنها نیز دیده می شود . تشکیلات پرمین،دونین و کربونیفر در مقیاس محدودتری اغلب به صورت سنگهای آهکی و سنگهای شنی قرمز رنگ،کنگلومرا تا سنگهای دولومیتی و بالاخره مارن وشیل وجود دارند . کرتاسه و ﮊوراسیک که قسمت اعظم از تشکیلات زمین شناسی استان را تشکیل می دهد شامل سنگهای آهکی،مارنی،شیلی،شنی،گنکلومرا،کوارتزیت و سنگهای آذرین (گرانیت) می باشد. تشکیلات تریاس محدود بوده و اغلب شامل سنگهای آهکی تیره متراکم، شیل و دلومیت می شود . تشکیلات پالئوژن (ائوسن، الیگوسن و پالئوسن) از سنگهای رسوبی و سنگهای آذرین (بازی) تشکیل می گردند.در بعضی موارد همراه با گنبدهای نمک ولایه های گچ نیز می باشد که وجود این گنبدهای نمک سبب آلودگی آبهای زیر زمینی و رسوبات سطحی شده که در نهایت بر شدت وگسترش دامنه کویری می افزاید. رسوبات مربوط به تشکیلات نئوژن (پلیوسن ومیوسن) شامل سنگهای شنی ،مارنی ،کنگلومرایی همراه با لایه ها وعدسی های گچ ونمک می باشد بطوری که هر جایی رسوبات نئوژن واقع گردند اغلب با شوری منابع آب وخاک منطقه تحت نفوذ خود مواجه هستیم و بالاخره تشکیلات مربوط به کواترنررا شاهدیم که در وهله اول کلیه برکه ها را در بر می گیرد. (قبادیان، 1361)
شرایط آب هوایی استان یزد
با توجه به موقعیت جغرافیایی استان یزد شرایط آب و هوایی بشدت خشک وکویری بر این استان حکفرماست ، نزولات اندک جوی همراه با تبخیر بسیار شدید ، رطوبت نسبی ناچیز توأم با گرمای زیاد و نوسانات شدید درجه حرارت این استان را به کویری تبدیل کرده است که میزان بارندگی سالیانه به طور متوسط 50 میلی متر در سال است . نوسانات درجه حرارت در زمستان و تابستان وحتی در شب و روز بسیار شدید است . درجه حرارت ماکزیمم ومینیمم بین 20 درجه سانتیگراد زیر صفر تا 46 درجه سانتیگراد بالای صفر نوسان می کند . درجه حرارت متوسط سالیانه حدود 18-20 درجه سانتیگراد بالغ می گردد. وزش باد در استان نیز به علت لخت بودن دشتها و کوهستانها با شدت در جریان است جهت وزش باد غالب در فصول گرم اغلب از شمال – شمال شرق ودر پریودهای سرد از جنوب – جنوب غرب است .
زمین شناسی استان یزد
از نظر زمین شناسی استان یزد بخشی از ایران مرکزی بوده ودارای ویژگیهای مختلفی است محدوده بسیار کوچکی از قسمت جنوبی استان در جنوب هرات جزء منطقه زاگرس است .
از دیدگاه ریخت شناسی می توان ارتفاعات استان را به رشته کوههای با روند تقریبی شمال غربی - جنوب شرقی و کوههای جدا مانده که در سطح دشتهای استان پراکنده اند، تقسیم نمود.
تاریخچه مطالعات زمین شناسی در استان یزد
وجود کانسارهای متعدد در استان از دیر باز باعث توجه زمین شناسان و مکتشفین به این منطقه بوده است. اولین عملیات اکتشافی ناحیه بافق در 1897 با تهیه نقشه زمین شناسی به مقیاس 1:840000 شروع شد. از این پس با توجه به گسترش و تعدد ذخایر سنگ آهن در استان افراد متعددی ضمن بازدیدهای عمومی و بررسی های زمین شناسی و معدنی در ایران مرکزی از آنومالیهای آهن و ﮊنز آن صحبت کرده اند. احتمالا قدیمی ترین آنها Boehme(1929) بوده که ضمن مطالعات زمین شناسی منطقه به پدیده های کانی سازی آهن اشاره نموده است Beohiyee(1932) اولین اطلاعات عمومی از وضعیت سنگ معدنی ناحیه بافق و ساختمان زمین شناسی آن تهیه نمود.
E.Eaier(1938) مطالبی درباره تکتونیک عمومی ایران ارائه نمود که ضمن آن وجود توده های میانی پایدار در ایران مرکزی را مردود شناخت وی همچنین طی سالهای 40-1938 مطالعات خود را بر روی سنگهای متامورفیک نواحی شرقی استان بانجام رسانید.Kumer اولین اطلاعات دقیق زمین شناسی ایران در نواحی چغارت وچادرملو (40-1938) را بدست آورد که متأسفانه گزارش آن منتشر نشد.در سال 1942 R.Furon کتاب زمین شناسی فلات ایران را که حاوی نکات تازه ای در مورد زمین شناسی ایران بوده منتشر نمود .به دنبال آن Ladan(1945) مطالعات خود را در مورد ساختمان زمین شناسی کانسارها و ارزیابی ذخایر سنگ آهن طی مقاله ای ارائه داد و در سال 1955 نقشه 1:250000 از زمین شناسی مرکز ایران و گزارش مربوطه به آن را منتشر نمود وی 12 فاز کوهزایی در ایران مرکزی را اعلام نمود.W.Kursten(1958) ساختمان زمین شناسی و وجود کانیهای مفید را در ناحیه شمال شرق بافق بررسی کرد. I.Stockin(1959) ایران مرکزی را به عنوان یکی از واحدهای زمین شناسی در تقسیمات زمین شناسی ایران منظور نمود.