شناخت ویژگیهای ژئومورفولوژی پهنه های کارستی که ازسنگهای انحلال پذیرعمدتآکربناته نظیرآهک تشکیل شده اندنه تنها ازنظربنیادی ، بلکه به لحاظ تامین آب موردنیازانسان دارای اهمیت می باشد.
پژوهش حاضربه بررسی، ژئومورفولوژی کارست حوضه آبریزفریزی پرداخته است.این حوضه دردامنه شمالی زون بینالودقرارداردکه زیرحوضه کشف رودمی باشد.هدف ازانتخاب موضوع موردنظرشناسایی اشکال کارستی مانند:آون-دولین-لاپیه ها-غارها وچشمه های کارستی وطبقه بندی این اشکال درمنطقه می باشد.
روش تحقیق دراین رساله،استقرایی وتوصیفی می باشد.وسپس با جمع آوری مطالب واستفاده ازآمار نامه ها واسنادموجوددرکتابخانهای سازمانهای مختلف ،وعملیات میدانی وحضوردرمنطقه واندازگیری برخی اشکال وپدیده هااطلاعات لازم بدست آمد.
باتوجه به وجود پهنه های آهکی مربوط به سازند مزدوران (ژوراسیک زیرین ومیانی)–کشف رود وچمن بید وشرایط مناسب زمین شناسی واقلیمی ،حوضه کارستی فریزی دربینالودشمالی ایجادودرحال تکامل می باشد.اشکال متنوع کارستی نظیر:لاپیه،دولین،غاروچشمه نشان دهنده پدیده کارستیفیکاسیون درحوضه می باشد.
واژه کارست که به معنی منطقه سنگی درزبان قدیمی ازقوم هندواروپایی است ونیزنام ناحیه ای است نزدیک کشوریوگسلاوی سابق که سنگهای آهکی آن دراثرفرآیندهای فرسایشی منظره خاصی پیداکرده است.ازاین نظرژئومورفوگ ها به مناظروچشم اندازهای متنوع تشکیل شده درسنگ های کربناته ، دولومیته وتبخیری درهرناحیه پدیده های کارستی یا مجموعه زمین شکلهای کارست حقیقی می گویند.(احمدی،1385ص90).
درحال حاضرحدود17%سطوح قاره ها راسنگهای کربناته پوشانیده اندو27 درصدجمعیت جهان ازمنابع آب کارست استفاده می کنند.نیزمناطق فلات قاره بیشتراز10%سطح کره زمین رادربرمی گیرندکه درآنها اشکال کارست وجوددارد.
.درایران نیز به علت وجودشرایط مساعد زمین شناسی وتاثیر شرایط آب وهوایی، اشکال کارستی دربرخی نقاط ازجمله دررشته کوههای زاگرس،البرز،وکپه داغ وهزارمسجد وجزایرخلیج فارس گسترش یافته است.وسعت سازندهای آهکی دراستان خراسان ،حدود20هزارکیلومترمربع می باشدکه عمدتآ ازدوران مزوزوئیک هستند.(بهنیافر، 1383ص124)
شناسایی اشکال کارستی که ازسنگهای انحلال پذیروعمدتا ازکربنات ها نظیرسنگهای آهکی ودولومیتی تشکیل یافته وطبقه بندی آنها دارای اهمیت است.بویژه هنگامی که ازدیدگاه کاربردی به آن توجه شود.مانند:استفاده ازآبخانهای کارستی وتوسعه منابع آب،پروژه های عمرانی ازقبیل سدسازی واستفاده برای شرب،وجودذخایرعظیمی ازهیدروکربورها(نفت وگاز)درسازندهای کارستی،همچنین توسعه صنعت توریسم وگردشگری.
مطالعات کارست درایران سابقه چندانی ندارد وبه سالهای 1351 -1352 می رسد.
بنابراین لزوم برنامه ریزی برای شناسایی ا شکال کارستی وطبقه بندی آن دارای اهمیت می باشد.
حوضه آبریزفریزی درشمال غرب مشهدواقع شده وبه لحاظ ژئومورفولوژیکی ،شامل واحدکوهستان،
واحدنیمه کوهستانی،واحدفلات وواحدتراس های آبرفتی ومخروط افکنه تشکیل شده است.
شناسایی پدیده های کارستی مانند کارن،دولین،آون،پولیه،غارها،وغیره که دراثرانحلال ایجادشده اندوطبقه بندی آنها درحوضه آبریزفریزی ازاهداف مطالعه این رساله می باشد.که برای اولین باردراین منطقه صورت گرفته است.
1-1- طرح مساله و ضرورت تحقیق:
یکی ازعلومی که گامهای مؤثری رادرزمینه شناسایی زمین ومحیط زیست انسان برداشته است علم ژئومورفولوژی است.
ژئومورفولوژی علم شناسایی اشکال ناهمواریهای زمین است.این علم ازدیرباز به وسیله جغرافیدانان یونانی بی آنکه عنوان مشخص داشته باشد شناخته شده بودوبعدها دردوره رنسانس لئوناردووسنی وبرناردپالسی درگسترش آن پیشقدم شدند.درقرن نوزدهم ژئومورفولوژی یکی ازشاخه های سیستماتیک علوم مربوط به زمین می گردد.(ترجمه خیام ،1374پیشگفتار.)
انسان رفته رفته بابرترشمردن خویش برمظاهرطیبعت،بامظاهرژئومورفولوژی نیزمانندبسیاری ازپدیده ها
ومظاهرطبیعی درافتاد.کوههاراشکافت،دامنه راتسطیح نمود،دره هارامسدودکرد،سواحل رااشغال نمود.
امروزه ژئومورفولوگ ها نیزمانندسایرمتخصصان علوم طبیعی می دانندکه برپدیده های طبیعی فرآیندهای پیچیده حاکم است که با یکدیگردرتقابل وبریکدیگرتاثیرگذارمی باشند.وچنانچه محیط طبیعی رایک سیستم فرض کنیم پدیده های ژئومورفولوژی نیزجزء زیرسیستم های این محیط می باشندوباسیستم های دیگردررابطه اند.بنابراین پدیده های مطرح درژئومورفولوژی هرکدام درحکم یک سیستم پویا هستندکه از یک طرف تحت تاثیرفرآیندهای مختلف قراردارند وازطرف دیگرخودبرسیستم
های دیگرتاثیرمی گذارند.
پویایی سیستم های ژئومورفولوژی ورابطه پیچیده وارتباط سیستمی آنها باسایر فرآیندها وپدیده ها باعث شده که این علم به عنوان یک علم کاربردی که زیربنای بسیاری ازمطالعات برنامه ریزی های محیطی راتشکیل می دهد،مطرح گردد.(بهنیافر.ثروتی 1383ص 2).
یکی ازپدیده های ژئومورفولوژیکی مناطق کارستی می باشد.که ازویژگی های این مناطق ،وجود سنگهای آهکی است که ازآهکهای دولومیتی بافرمول شیمیایی(Co3)2CaMg ویاکربنات مضاعف کلسیم ومنیزیم است تشکیل یافته است.همچنین مناطق کارستی به صورت صخره ای دیده می شوندزیراکه آهک به هیچ وجه دراثرعوامل تخریب به خورده سنگهای کوچک وریزتبدیل نمی شود.
باتوجه به اینکه مناطق کارستی درایران گسترش وسیعی دارد،ووجودآبخانهای کارستی دراین مناطق ازاهمیت زیادی برخورداراست .بنابراین به لحاظ کاربردی استفاده ازاین منابع نقش مهمی درتامین آب
به ویژه درمناطقی که باکمبودآب وخشکسالی مواجه هستنددارد.
درحوضه آبریزفریزی به علت وجودعوامل مختلف زمین شناسی،اقلیمی وهیدرولوژیکی شرایط مناسبی برای تشکیل اشکال کارستی ایجادشده است.
دراین رساله این سوالات مطرح می شود:
1-باتوجه به پراکندگی سازندهای کارستی درمنطقه موردمطالعه آیااشکال وفرآیندهای کارستی درآنجا شکل گرفته است؟
2-ومهم ترین ناهمواریها ومناظرکارستی کدام است؟
بنابراین ، شناسایی ا شکال کارستی وطبقه بندی آنها ازاهداف اصلی این رساله می باشد.
2 – 1 - اهداف تحقیق:
این یک اصل است که هرعمل بایددارای هدف باشدوعمل بدون هدف عملی است که راه به جایی نمی برد.دراجرای پژوهشهای علمی پس ازبیان مساله تحقیق پژوهشگرقصدخودرا به صورت عملیاتی که ازطریق مشاهده های عینی فابل دستیابی است بیان می کند.به عبارت دیگرمحقق می گویدکه به دنبال یافتن پاسخ چه سوال کلی است.(فرهنگی وصفرزاده.1385.ص162-163).
هدف هرتحقیق علمی حل مسائل ومشکلات آن علم است.هدف تحقیق درژئومورفولوژی نیزروشهای درست اندیشیدن وبه طورکلی کشف حقایق وپیداکردن جواب مسائل وحل مشکلات مربوط به محیط طبیعی وپدیده های ناشی ازآن ودست یابی به معیارهایی درزمینه افزایش ایمنی محیط وگسترش دامنه اطلاعات درژئومورفولوژی می باشد.چون تحقیقات به منظوررفع مسائل ومشکلات مردم صورت می گیرد،بنابراین انجام آن ضرورتی اجتناب ناپذیراست.(مقیمی ومحمودی.1383ص13-14).
به طورکلی هدف این رساله بررسی ژئومورفولوژی کارست درحوضه آبریزفریزی می باشد.و اهداف خاص آن عبارتنداز:
1-شناسایی اشکال کارستی مانند:دولین ها،آون ها، پولیه ها،کارن ها وغیره.
2- وطبقه بندی این اشکال درمنطقه می باشد.
3 – 1 - سؤالات تحقیق:
ممکن است بعضی مسائل پژوهشی دارای فرضیه مشخصی نباشد.اگرمطالعه تحقیقی دررابطه بامساله ای باشد که اطلاعات درموردآن کافی نبوده ویا اصلآ اطلاعاتی وجودنداشته باشد،آنوقت ممکن نخواهدبود که پیش فرض ویا فرضیه ای منطقی برآن بنا نهاد .زیراطرح فرضیه دلالت بروجوداطلاعاتی درمورد مسئله وحوضه تحقیق دارد.(ترجمه مولازاده،1377ص30)
وفرضیه عبارت است ازحدس معقول یا گمانی مبتنی برمدرک موجود.(شکوهی1364)
بنابراین سؤالاتی که دراین تحقیق مطرح است،عبارتنداز:
1-با توجه به پراکندگی سازندهای کارستی مربوط به مزوزوئیک درمنطقه موردمطالعه آیا اشکال وفرآیندهای کارستی درآنجا شکل گرفته است؟
2-مهمترین وعمده ترین ناهمواریها ومناظرکارستی درصورت وجودپدیده کارستیفیکاسیون درحوضه موردمطالعه کدام است؟