اصلاح دام علمی است که در جهت بالا بردن ظرفیت ژنتیکی دامها کار می کند و کیفیت تولید دامها را با نیاز جامعه در زمان حال و آینده تطبیق می دهد.
علم اصلاح نژاد دام بدون فراهم آوردن زمینهء کافی از نظر بهداشت ، تغذیه و مدیریت عملاٌ بدون استفاده است.
ظرفیت تولید دام از دو چیز تشکیل شده است 1- وجود ژن لازم برای تولید در دام 2- محیط مناسب
در اصلاح دام ما سعی در تهیه ترکیبی از ژنها داریم که میزان تولید را بالا ببرد در این رابطه احتیاج به غذای خوب برای دام داریم .لذا در درجه اول برای اصلاح دام باید محیط فراهم شود ودر این محیط مناسب کار روی ژن برای تولید بیشتر انجام می گیرد.
برای بالا بردن ظرفیت تولید در اصلاح دام باید با موارد زیر اشنا شویم.
1- ژنتیک : در این رابطه ترکیبی از ژنهای بدن دام را بدانیم . ژنهای نامطلوب را حذف و ژنهای مطلوب را در دام بالا ببریم .
2- آمار : که حتی از علم ژنتیک هم مهمتر است . بررسی ما بر روی چندین جفت ژن است و روی تک تک افراد نمی باشد که با قوانین آماری سروکار داریم بنابراین دانستن علم آمار ضروری می باشد.
3- فیزیولوژی : ( فیزیولوژی تولید و مثل )
با کم کردن فاصله زایش ، بالا بردن درصد زایش و کم شدن تعداد مرگ و میر میتوانیم دام بیشتری داشته باشیم . برای این کار باید علم فیزیولوژی را بدانیم . ما فاصله زایش را بخاطر کم شدن فاصله ژنها در رابطه با انتقال کم می کنیم که با کم شدن این فاصله زودتر به نسل بعد می رسیم در نتیجه نتاج بهتر در زمان کوتاهتری بدست می آید.
در اصلاح دام ابتدا افرادی انتخاب می شوند که یک مقداری از بقیه بهترند لذا در وهله اول کار اصلاح روی فرد است. پس هرچه مواد اولیه ( افراد ) بیشتر باشد می توانیم فرد بهتری را انتخاب کنیم . ماده اولیه ما دام درتعداد زیاد است. ( تعتداد فرزندان بیشتر ، کار اصلاح دام بهتر )در اصلاح نژاد دام، هدف بالا بردن تولید یک گله مطرح است نه یک راس گاو، هدف نهایی اصلاح کل گله است .
در کار اصلاح دام با صفات کمی سر و کار داریم از اختصاصات آنها این استکه چندین ژن آن را کنترل میکند .مثلاٌ یک جفت ژن ، صفت شیرواری را کنترل نمی کند .
در اصلاح دام تاثیر متقابل ژنها بر روی هم در حالت عدم غلبه و ماوراء غلبه اهمیت ویژه ای دارد.
حالات غلبه : 1- کامل 2- نا کامل 3 – عدم غلبه 4 – غلبهء ماورائی
aa × AA
|
Aa
|
aa 2Aa AA
ارزش فنوتیپی Aa با AA برابر است زیرا از نظر ظاهری Aa همان شکل AA را نشان می دهد.یعنی یک ژن A به اندازه دو ژن A برای ما اهمیت دارند وهمان کار را انجام میدهند.
** در غلبه کامل AA همان Aa است و این دو یک جور بروز می کنند بنابراین در اصلاح نژاد دام ، خالص کردن معنی چندانی ندارد. در دورگ گیریها استفاده میشود.
** در غلبه ناکامل فرد ناخالص Aa از لحاظ فنوتیپی بالاتر از میانگین دو فرد خالص قرار می گیرد ولی به فرد خالص غلبه نمی رسد.
** در حالت عدم غلبه ، ژنی بر دیگری غلبه نکرده و هر ژن کار خودش را انجام میدهد. در این حالت فرد ناخالص در وسط ( میانگین ) دو فرد خالص قرار می گیرد ( AB در گروه خونی انسان )
** در غلبه ماورائی فنوتیپی بالاتر از فرد خالص از خود نشان می دهد. در اصلاح نژاد دام در دورگ گیریها از این خاصیت استفاده میشود. اینها هتروزیس بوجود می آورند.