هرگونه تغییر خارج از اراده طبیعت در هریک از این فاکتورها می تواند نقش مخربی داشته باشد و تعادل موجود در محیط زیست را بهم زند. از طرف دیگر ایجاد تغییر در یکی از این فاکتورهای طبیعی منجر به تغییر در دیگر فاکتورها می شود بطوریکه می توان گفت که ایجاد تغیرات غیر طبیعی در یکی از فاکتورهای محیط زیست در ارتفاعات کوههای زاگرس به راحتی به دورترین مناطق مرزی اهواز همچون محمره و عبادان خواهد رسید و اثراتش را در تمام منطقه می توان مشاهده کرد. حال اگر تغییراتی که انسان در فاکتورهای محیط زیست انجام می دهد تنها محدود به شمار معدودی از این فاکتورها نشود و بیشتر آنها را دستخوش تغییر سازد، دیگر فاجعه حتماً در راه است.
بررسی مشکلات زیست محیطی در اقلیم اهواز (استان خوزستان) کار ساده ای نیست. دلیل آن نیز یکی پیچیده بودن مسائل محیط زیست است و دیگری به دلیل شمار زیاد این مشکلات است لذا در این مقاله سعی میشود به جای پرداختن به تک تک این مشکلات ، سیاستها و طرحهایی که این مشکلات را در پی داشتند بررسی شوند.
تعادل طبیعی موجود در محیط زیستمان امری بسیار پیچیده است بطوری که فاکتورهای بسیار متعددی در حفظ آن نقش دارند ، هرگونه تغییر خارج از اراده طبیعت در هریک از این فاکتورها می تواند نقش مخربی داشته باشد و تعادل موجود در محیط زیست را بهم زند. از طرف دیگر ایجاد تغییر در یکی از این فاکتورهای طبیعی منجر به تغییر در دیگر فاکتورها می شود بطوریکه می توان گفت که ایجاد تغیرات غیر طبیعی در یکی از فاکتورهای محیط زیست در ارتفاعات کوههای زاگرس به راحتی به دورترین مناطق مرزی اهواز همچون محمره و عبادان خواهد رسید و اثراتش را در تمام منطقه می توان مشاهده کرد. حال اگر تغییراتی که انسان در فاکتورهای محیط زیست انجام می دهد تنها محدود به شمار معدودی از این فاکتورها نشود و بیشتر آنها را دستخوش تغییر سازد، دیگر فاجعه حتماً در راه است.
در ابتدا و جهت وارد شدن به موضوع بررسی مشکلات محیط زیست اقلیم اهواز ، نیاز است که نگاهی سریع به عناصر مهم محیط زیست این اقلیم داشته باشیم. سپس به تغیراتی که نظام جمهوری اسلامی در طبیعت بوجود آورد پرداخته می شود. پس از آن تاثیر زیانبار این تغیرات بر محیط زیست بررسی می شود و در پایان سیاستهای دخیل در این تغیرات تهدید کننده محیط زیست معرفی می شود.
رودخانه های مهم اقلیم اهواز رودخانه های کارون ، دز ، کرخه و جراحی هستند.این رودخانه ها از سلسله رودهای زاگرس سرچشمه می گیرند و راه های پر پیچ و خم طولانی در استانهای اطراف اقلیم اهواز همچون چهارمحال و بختیاری ، ایلام ، لرستان، کهگیلویه و بویر احمد را سپری می کنند تا به اقلیم اهواز وارد شوند . در روزگاران خوش قبل از بحران کنونی محیط زیست، که در حدود دو دهه است که شروع شده است و این روزها در اوج خود بسر می برد، این رودخانه ها با جریان پرآبشان علاوه بر تأمین آب شرب مناسب و آب مصارف کشاوزی ، منبع اصلی و شریان حیات تالابهای اقلیم اهواز محسوب می شوند. در جلگه اهواز پایین بودن سطح زمین نسبت به سطح دریا سبب شده است تا از روزگاران قدیم آبهای رودخانه های اقلیم اهواز در مناطقی وسیع جمع شود و هور العظیم ، هور الفلاحیه ، هور مزرعه و تالاب شیمبار را بوجود آورد. مساحت هور العظیم در حدود 120 الی 130 هزار هکتار می باشد. هور العظیم ، هور عظیمی است که دوسوم آن متعلق به عراق است و یک سوم آن در خاک اقلیم اهواز .
منابع آبی هور العظیم از رودخانه کرخه ،سابله ، و رودخانه های عراق تامین می شود. بزرگترین هور اقلیم اهواز ، هور فلاحیه (تالاب شادگان) است. وسعت این هور در حدود 400 هزار هکتار است. منابع آبی آن از رودخانه جراحی تأمین می شود. اهوار (تالابهای اهواز) با داشتن وسعتی بیش از 600 هزار هکتار از جایگاه زیست محیطی والایی برخوردار هستند. کارشناسان تالاب ها را ریه های پالاینده زمین می دانند. کافی است که در اهمیت تالابها نقاط زیر را مطرح کرد :
1- افزایش رطوبت هوا در سطح منطقه
تجمع آب در تالاب ها و دمای بالای هوا سبب تبخیر آب می شود و رطوبت هوا را بالا می برد. در این زمینه هور العظیم که در مرزهای غربی ایران با عراق قرار دارد نقش مهمی در مهار طوفان های شنی دارد که از سوی صحرا های عراق و سوریه و عربستان به سمت منطقه روانه می شود .همچنین این رطوبت در عمل آوردن محصولات کشاورزی و ثمر دهی نخیل خرما و دیگر درختان نقش مهمی ایفا می کند. اهمیت فاکتور رطوبت برای اقلیم اهواز زمانی مشخص می شود که بدانیم این اقلیم از میزان بارندگی سالانه خیلی کمی برخودار است و دشتهای وسیع این اقلیم سالی تنها دو الی پنج بار و به میزان کمی بارش باران دارند.
2-تأمین پوشش گیاهی سبز در مساحتهای وسیعی از زمین ها که خود پناهگاهی است برای صدها نوع پرنده و جانور.
3-نقش مهمی در تصفیه پسابهای کشاورزی حاوی مواد شیمیائی از قبیل نیتروژن دارد.
4-زندگی و امرار معاش ده ها هزار انسان که در این گونه مناطق ساکن هستند، به وجود تالاب ها وابسته است.
مردمی که در کنار این تالاب ها از آبهای شیرین ورودی به این تالابها برای کشاورزی استفاده می کنند ،صیادان ماهی و آبزیان و پرندگان، همه و همه زندگی آنها بسته به این تالاب ها است.
از دیگر عناصر مهم محیط زیست در اقلیم اهواز ، بیشه ها (زُر به عربی) هستند که همچون تالاب ها حیات آنها به شعبه های انشعابی از رودخانه های کارون، دز، کرخه و جراحی بسته است.
همچنین نخلستانهای وسیع اقلیم اهواز از عناصر مهم محیط زیست اقلیم اهواز هستند. نخل از محدود درختانی هستند که با هوای خشک این اقلیم سازگار هستند و در مقابل گرمای زیاد منطقه استوار هستند . تقریباً تمامی وسعت این نخلستان در شهر های جنوبی اقلیم اهواز همچون محمره و عبادان و فلاحیه قرار دارند. حیات این نخلستانها بسته به آب رودخانه ها است. هرگونه کاهش در آورد آب رودخانه های اقلیم اهواز سبب پیشروی آب دریا به داخل نهرهای آبیاری این نخلستانها شده و مرگ آنها را در پی خواهد داشت . البته باید ذکر کرد که حدود هفتاد درصد از نخلستانهای اقلیم اهواز در جریان جنگ ایران و عراق تلف شدند.
پس از این بررسی کوتاه عناصر مهم محیط زیست اقلیم اهواز به بررسی تغیراتی که جمهوری اسلامی در چرخه طبیعی محیط زیست این اقلیم بوجود آورده است می پردازیم.