دانلود تحقیق هواپیماربایی و اقدامات علیه امنیت پرواز در اسناد بین المللی و قانون جزای ملی

چکیده

با انواع اختراعات و تسهیلات فراوانی که در امور مربوط به حمل و نقل کشورها، به ویژه حمل و نقل هوایی، پدید آمده؛ دامنه فعّالیّت بزهکاران نیز گسترش یافته است، چون معمولاً هر پدیده‌ی جدیدی در کنار فایده‌ها و تسهیلات خاص خود، مشکلات به خصوصی را نیز به دنبال خواهد داشت و ممکن است؛ وسیله‌ای جهت نیل به برخی مقاصد و اهداف شوم فرصت طلبان باشد. به همین جهت کنوانسیون‌هایی در این زمینه به تصویب رسیده است:

اوّل – کنوانسیون توکیو، مورخ 14 سپتامبر 1963 به نام کنوانسیون راجع به جرایم و برخی اعمال ارتکابی دیگر در هواپیما (در ایران 21/2/55 تصویب شد)

دوم – کنوانسیون لاهه برای سرکوبی تصرف غیر قانونی هواپیما، منعقده در لاهه در تاریخ 16 دسامبر 1970 میلادی (در دی ماه 1350 به تصویب ایران رسید)

سوم – کنوانسیون راجع به اقدام برای سرکوبی اعمال غیرقانونی علیه امنیّت هواپیمایی کشوری منعقده در مونترال در تاریخ 23 سپتامبر در سال 1971 میلادی است ( در ایران مورخ 7/3/52 تصویب شد)

مفاد این کنوانسیون‌های بین المللی هر یک مکمل دیگری است.

در ایران علاوه بر تصویب این کنوانسیون‌ها قوانین دیگری نیز به تصویب رسیده است که برخی از این قوانین قبل از تصویب این کنوانسیون‌ها، وجود داشته‌اند.

با این وجود، قوانین مذکور دارای نقایصی است؛ که نیازمند اتخاذ تدابیر پیشگیرانه مؤثرتر و رفع نواقص موجود و ایجاد الزامات بیشتر برای دولت‌ها در مسیر مبارزه با این جرائم است.

واژگان کلیدی : هواپیماربایی، امنیّت پرواز، کنوانسیون

مقدّمه :

آرزوی همیشگی بشر این بوده که هم چون پرندگان پرواز کند؛ تاریخ بشر این علاقه وافر انسان را به وضوح نمایش می‌دهد و برای رسیدن به این هدف راهی طولانی را طّی نموده است؛  تا اینکه بالاخره دو برادر امریکایی به نام برادران رایت در اواخر قرن نوزدهم میلادی قادر به پرواز شدند.

اصولاً هر پدیده‌ی‌ جدیدی در کنارفایده‌ها و تسهیلات خاص خود، مشکلات به خصوصی را نیز به دنبال دارد و می‌تواند وسیله‌ای جهت نیل به برخی مقاصد و اهداف شوم و رذیلانه باشد.

هواپیما در طول جنگ جهانی اوّل و دوم تحوّل قابل توجّهی پیدا کرد. در چند دهه‌ای که از عمر ساخت هواپیما و بهره برداری از آن می‌گذرد بارها شاهد تحقق جرائم هواپیمایی بوده‌ایم؛ و به خاطر آثار زیان بار آن بر افراد و شرکت‌های هواپیمایی از یک سو و انزجار افکار عمومی از سوی دیگر باعث شده در مبارزه با جرائم هواپیمایی کنوانسیون‌هایی به تصویب برسد و دولت ایران هم آنها را پذیرفته و طرف این قراردادهای بین المللی شده است.

از جمله جرایم هوایی، جرم هواپیماربایی که ممکن با انگیزه‌های مختلف از جمله انگیزه‌های سیاسی و حکومتی، تبلیغاتی، مالی، روانی، جنایی، قومی و مذهبی و ... ارتکاب یابد به هر حال با هر انگیزه‌ای که باشد نظم جهانی و بین الملل و داخلی را به خطر می‌اندازد.

بنابراین سوالات اصلی عبارتند از :

- قوانین و کنوانسیون‌های حاکم در مورد هواپیماربایی و اقدامات علیه امنیّت پرواز کدامند؟

- مجازات‌های پیش بینی شده برای جرائم هواپیمایی کدامند؟

- آیا این قوانین و مجازات‌ها تأمین کننده امنیّت هواپیمایی هستند یا خیر؟

- آیا تدابیر امنیّتی پیشگیری کننده، دارای پویایی لازم و مناسب هستند؟

فروضی که در این تحقیق متصوّر است :

هواپیماربایی ایمنی و امنیّت است.

مجازات‌های تعیین شده برای هواپیماربایان و مرتکبین جرائم علیه امنیّت هوایی مناسب است.

کنوانسیون‌های متعدّدی که تا کنون وجود داشته‌اند توانایی برقراری و حفظ امنیّت هواپیمایی و ثبات بخشیدن به آن را دارند.

همکاری مناسب و قابل توجهی میان کشورها در مبارزه با این جرایم وجود دارد.

کثرت ارتکاب جرائم هواپیمایی به خصوص حادثه 11 سپتامبر 2001 که آثار آن هنوز در عرصه بین المللی ادامه دارد و ضرورت اهمّیّت امنیّت از انگیزه‌های اصلی این تحقیق می‌باشند. این تحقیق شامل سه مبحث است؛ که مبحث اوّل از پنج گفتارتشکیل شده، که کلّیّات موضوع در آن بررسی شده است.

موضوع مبحث دوم، حقوق هوایی کیفری بین الملل که متشکل از پنج گفتار است و مبحث سوم در ارتباط با حقوق هوایی کیفری داخلی است؛ که از چهار گفتار تشکیل شده است.

فصل اوّل :

کلّیّات و تعاریف

فصل اوّل : کلّیّات و تعاریف

در این فصل ابتدا به بررسی سیر تاریخی جرائم هواپیمایی می‌پردازیم و سپس تعریفی از جرم هواپیماربایی و جرایم علیه امنیّت پرواز می‌دهیم و بررسی می‌کنیم که جرم هواپیماربایی جرمی است مستمر یا آنی.

گفتار اوّل : سیر تاریخی هواپیماربایی و جرایم علیه امنیّت پرواز

اولین حادثه هواپیماربایی در جهان در سال 1930 و در آغاز جنگ سرد بین شرق و غرب به وقوع پیوست؛ توسط چند انقلابی پرو. از این تاریخ به بعد تا 1947 هیچ هواپیماربایی دیگری رخ نداد؛ اما بعد از آن هواپیماربایی افزایش پیدا کرد.

در سال 1947 سه نفر رمانیایی هواپیمایی کشور خود را ربوده و در ترکیه فرود آمدند و در طّی 3 سال بعد 14 هواپیمایی موفّقیّت آمیز دیگر در اروپای شرقی توسط افرادی که سعی در گریختن داشتند رخ داد.

بین سال 1961 تا 1968 حدود 66 مورد هواپیماربایی به وقوع پیوست، به طور کلّی تعداد هواپیماربایی در جهان از سال 1930 تا 1981، 364 مورد در بوده که 124 مورد آن در امریکای شمالی، 103 مورد در امریکای جنوبی، 83 مورد در اروپا، 40 مورد در آسیا و 14 مورد در افریقا اتّفاق افتاده، که بیشترین هواپیماربایی در امریکای شمالی صورت گرفت.

اوّلین حادثه انهدام هواپیما در تاریخ 7 می 1949 صورت گرفت و دومین حادثه انهدام در 9 سپتامبر 1949 صورت گرفته است. به طور کلّی از 1949 به تناوب هواپیماهای کشوری مورد انهدام واقع شدند و بیشترین تعداد انهدام هواپیما 31 مورد بوده که در سال 1977 اتفاق افتاده است.

و امّا بزرگترین خبرسازترین هواپیماربایی در 11 سپتامبر 2001 میلادی (20 شهریور 1380) صورت گرفت؛ در ساعت 8:45 هواپیمای جت به برج جنوبی، برج‌های دو قلوی مرکز تجارب جهانی در نیویورک برخورد و دومین هواپیما 9:5 صبح به برج شمالی برخورد می کند و سومین هواپیما در ساعت 9:45 صبح به ساختمان پنتاگون برخورد نمود و در ساعت 10:15 صبح یک هواپیمای تجاری سقوط کرد.

اوّلین هواپیماربایی از ایران در تاریخ 31/3/49 به وقوع پیوست که سه نفر ایرانی یک هواپیمای جت مسافربری، هواپیمای ملی ایران را با تهدید مسلحانه ربوده و آن را به عراق بردند و دولت عراق به آنها پناهندگی سیاسی داد. و دومین آنها در شهریور ماه 1349 و سومین هواپیماربایی در دی ماه 1349 صورت گرفت.

پس از پیروزی انقلاب هواپیماربایی از ایران در سال 58، 62، 63، 64، 65، 68 تکرار شد و آخرین هواپیماربایی در سال 1374 اتفاق افتاد که مسیر تهران – کیش را طّی می‌کرد که توسط یکی از خدمه‌های هواپیما ربوده شد و در فلسطین اشغالی نشست.

در سال‌های 1360، 62، 63، 67 موارد متعدّدی از هواپیماربایی از کشورهای مختلف صورت پذیرفت و به ایران آورده شده‌اند.[1]

 امّا اوّلین زن هواپیماربا شخصی بود به نام، لیلا خالد، زن چریک فلسطینی که در سن 25 سالگی اقدام به ربودن یک هواپیمای امریکایی نمود.[2]

گفتار دوم : تعریف هواپیماربایی و جرایم علیه امنیّت پرواز

نسبت به ماهیّت هواپیماربایی نظرات مختلفی ارائه شده؛ ولی همان طور که مورد تأیید کنندگان کمیته ایکائو و امضاء کنندگان پیمان توکیو و لاهه است، هواپیماربایی جرم خاص و مستقلی، که زاییده‌ی تکنولوژی است.

در زبان فارسی از هواپیماربایی با واژه‌ها و عبارات متفاوتی نظیر راهزنی هوایی و هواپیماربایی و سرقت هوایی و هواپیما دزدی یاد شده است.[3]در زبان انگلیسی به صورت متداول اصطلاح hijacking یا skyjacking را به کار می‌برند.[4]

با وجود تعریف‌های زیادی که از هواپیماربایی شده؛ تعریف جامع و مانعی از آن نداریم.

در کنوانسیون لاهه ماده 1 مقرّر داشته، هرکس در داخل هواپیمای در حال پرواز از طریق غیر قانونی و یا توسل به زور یا تهدید به زور یا هر نوع ارعاب دیگر هواپیما را تصرف و یا کنترل آن را در دست گیرد و شروع به ارتکاب اعمال مزبور کند و یا در ارتکاب این اعمال یا در شروع به آن معاونت کند، مرتکب جرم می‌شود. (جرم تصرف غیر قانونی هواپیما)، لازم به ذکر است؛ برعکس سرقت وسایل نقلیه زمینی این جرم معمولاً برای ربودن بار هواپیما و محموله صورت نمی‌گیرد بلکه با اهدافی هم چون آزادی هم رزمان از زندان یا به عنوان یک گلوله مانند حادثه 11 سپتامبر یا فرار و پناهندگی صورت می‌گیرد؛ به طوری که در سال 1947 ، 60% از هواپیماربایی‌ها جهت فرار و پناهندگی صورت گرفته بود.

بند ب قسمت اوّل از ماده 1 کنوانسیون توکیو مقرر گردیده؛ انجام هر عمل حتی اگر متضمن هیچ جرمی نباشد؛ ولی سلامت و امنیّت هواپیما و سرنشینان و محمولات آن را به مخاطره اندازد موجب اجرای مقررات این کنوانسیون خواهد شد؛ با توجّه به بند ب ماده 1 کنوانسیون توکیو جرایم علیه امنیّت پرواز را می‌توان چنین تعریف کرد:

مقصود از جرایم علیه امنیّت پرواز، آن دسته از جرائمی است؛ که باعث اختلال پرواز هواپیماهای کشور و در نهایت سلب اعتماد مردم و مسافرین، نسبت به مسافرت با این وسیله نقلیه گردد.

تأمین امنیّت و بی خطری هواپیمایی کشوری بین المللی و داخلی اهمّیّت فوق العاده‌ای دارد که نیازمند اقدامات متعدد و هماهنگی‌های لازم است.

در اغلب هواپیماربایی‌ها، مسافر، با حمل اسلحه یا مواد منفجره به داخل هواپیما، اقدام به هواپیماربایی می‌نماید. لذا با به کارگیری دستگاه‌های الکترونیکی و بازرسی‌های بدنی می‌توان از ورود این اشیاء خطرناک به هواپیما جلوگیری نمود.

و درجهت تأمین امنیّت پرواز، فرودگاه‌ها و تأسیسات هواپیمایی باید حفاظت شدید از آشیانه‌های پرواز و باند فرودگاه‌ها به عمل آید؛ وضع و اجرای مجازات‌های متناسب برای جرایم علیه امنیت پرواز بهترین ضمانت اجرا، برای حفظ امنیّت پرواز می‌باشد.

گفتار سوم : شروع به جرم

عبور از قصد مجرمانه و عملیات مقدّماتی و ورود در مرحله اجرایی جرم را به نحوی که اعمال انجام شده متصل به جرم باشد، شروع به آن جرم گویند، مشروط بر آن که بزه به طور کامل واقع نشود و زیر عنوان جرم تام قرار نگیرد.[5]

در ماده‌ی 41 قانون مجازات اسلامی مصوّب  1370 مقرر داشته : « هر کس قصد ارتکاب جرمی کند و شروع به اجرای آن نماید لکن جرم منظور واقع نشود؛ چنانچه اقدامات انجام گرفته جرم باشد محکوم به مجازات همان جرم می‌شود.

تبصره 1 مجرد قصد ارتکاب جرم و عملیات و اقداماتی که فقط مقدمه جرم بوده و ارتباط مستقیم با وقوع جرم نداشته باشد شروع به جرم نبوده و از این حیث قابل مجازات نیست.

تبصره 2 کسی که شروع به جرمی کرده به میل خود آن را ترک کند و اقدام انجام شده جرم باشد از موجبات تخفیف مجازات برخوردار خواهد شد.»

اما باید دید در جرم هواپیماربایی و جرایم علیه امنیت پرواز شروع به جرم پیش بینی شده است.

بند الف ماده 1 کنوانسیون لاهه مقرّر داشته : «هر کس در داخل هواپیمای در حال پرواز :

الف – از طریق غیر قانونی و یا توسل به زور یا تهدید یا هر نوع ارعاب دیگر هواپیما را تصرف و یا کنترل آن را به دست گیرد و شروع به ارتکاب اعمال مزبور نماید. مرتکب جرم می‌شود».

بنابراین مطابق بند الف ماده‌ی 1 کنوانسیون لاهه صرف تصرف و یا کنترل هواپیما به طریق غیر قانونی را جرم دانسته به عبارتی جرم تصرف غیرقانونی را جرمی مطلق می‌داند.

[1] -http : // Ip. Atu.ac.ir

[2] - www.hamshahrionline. ir

[3] - رسولی توانا، عبدالله، جرایم علیه امنیّت هواپیماها، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 76،ص 71. 

[4] - شاملو احمدی؛ محمد حسین، فرهنگ و اصطلاحات عناوین جزایی، نشر دادیار، 1380، ص 464.

[5] - نوربهاء، دکتر رضا، زمینه حقوق جزای عمومی؛ انتشارات گنج دانش، چاپ پنجم، سال 80، ص 244.