کودکانگی و شاعری
سالها قبل در کتابی که مجموعه مقالاتی از یوسفعلی میرشکاک بود، مقاله ای خواندم با عنوان «کودک ، شاعر، دیوانه».
در آن مطلب ، میرشکاک تلاش کرده بود ویژگی ها و مشابهت هایی را که میان یک انسان دیوانه و یک شاعر و یک کودک وجود دارد، نشان بدهد.
اخیرا قیصر امین پور، شاعر و پژوهشگر نام آشنای معاصر نیز در کتاب جدیدی به نام «شعر و کودکی» به رابطه میان شاعرانگی و کودکانگی پرداخته است.
این کتاب پژوهشی ، بتازگی از سوی نشر مروارید منتشر شده است و این نوشتار، قصد معرفی و بررسی این اثر را دارد.
چندی پیش ، دیدن نام قیصر امین پور روی جلد کتابی که طرحی کودکانه داشت ، توجهم را جلب کرد. به گمان این که کتاب ، یک مجموعه شعر تازه (احتمالا شعر کودک و نوجوان) از قیصر امین پور است ، به سراغش رفتم ؛ اما نه! مجموعه شعر نبود. کتاب «شعر و کودکی» آن گونه که امین پور در مقدمه آن گفته است ، پژوهشی است که قبلا فصلی از آن به صورت مقاله در یکی از نشریات ، چاپ شده ، سپس برای دسترسی بهتر و راحت تر دانشجویان و اهل تحقیق ، به صورت کتاب عرضه شده است.
امین پور در این کتاب تلاش کرده است تا به قول خود، بی آن که بخواهد به طرح نظریه های ادبی درباره شعر و شاعری بپردازد، از طریق دستاوردهای دانش روانشناسی نگاهی بیندازد به محدوده بیکران و گسترده ذهن شاعر.
به اعتقاد او، برای شناخت ساده تر هنر و بویژه شعر، می توان به کودکی برگشت. در واقع ، آنچه میرشکاک در مقاله «کودک ، شاعر، دیوانه» بیان کرده بود؛ در این کتاب از منظری عینی ، دقیق تر و کامل تر مورد توجه قرار گرفته است.
امین پور می کوشد به این سوال پاسخ دهد که آیا شعر نوعی بازگشت به کودکی است ؟ و معتقد است برای پاسخ به این سوال ، باید به شناخت کودک و دوره کودکی پرداخت.
ناگزیر باید سراغ روانشناسان و پژوهش های آنان درباره کودکی رفت. در این کتاب ، نویسنده از میان روانشناسانی که درباره رشد و شناخت کودک به تحقیق پرداخته اند، به بررسی نظریات پیاژه - به عنوان بزرگترین روانشناس معاصر کودک - می پردازد.
فصل اول کتاب به بیان «مراحل تحول شناخت کودک» از دیدگاه پیاژه اختصاص دارد. در این فصل ، نویسنده دوره های مختلف تحول کودک را به اجمال بیان کرده ، سپس به ذکر ویژگی های این دوره ها و مقایسه آن با شعر و رفتار شاعران می پردازد و بیشتر بر دوره حسی حرکتی» و مرحله «پیش عملیاتی» که تا 7 سالگی کودک را دربر می گیرد، تاکید دارد. به عنوان مثال در این بخش به مرحله «خود میان بینی» در کودک اشاره می کند و می نویسد: کودک در این مرحله به طور دائم سوال می کند و اصرار دارد متکلم وحده باشد... حتی زمانی که هیچ کس به حرفش گوش نمی دهد، به صحبت کردن ادامه می دهد.
حادثه شاعرانه در زبان کودکی
مبحث بعدی که جزو بحثهای خواندنی کتاب است ، بحث «زبان» است. در این قسمت ، نویسنده به زبان مخصوصی که کودکان برای خود دارند، اشاره می کند، این که کودکان با اسباب بازی ها، درختان و اشیا و حتی با خود حرف می زنند، از موضوعی به موضوعی دیگر می پرند. سوالات پی درپی کودکان که گاهی خطاب به هیچ کس نیست ، بازیهای زبانی با اصوات و ریتمها و... در این بخش ، ضمن طرح نظریه پیاژه درباره تحول زبان در کودک می افزاید: «در ظاهر به نظر می رسد که بین شعر که عالی ترین و پیچیده ترین جلوه تکامل زبان است و زبان کودک که ابتدایی ترین صورت زبان به حساب می آید، هیچ گونه شباهتی نیست ؛ اما اگر بپذیریم که شعر، حادثه ای و رستاخیزی در زبان است ، می بینیم که این حادثه ها در زبان کودک هم اتفاق می افتد.» آن گاه نمونه هایی از شباهت شعر و زبان کودکانه را نشان می دهد: