ماهیت بیماری تب برفکی، تعریف بیماری تب برفکی :
تب برفکی یک بیماری ویروسی بشدت مسری دام های زوج سم است. اگرچه تلفات آن در دامهای بالغ کم است و بندرت اتفاق می افتد ولی در دامهای جوان بخصوص بره و بزغاله تلفات قابل توجهی دارد و از همه مهمتر خسارات بسیار شدید اقتصادی و اجتماعی ناشی از کاهش تولیدات دام و کاهش بهره وری دام را بهمراه دارد و صادرات دام و فراورده های آن را متوقف میسازد.
پراکنش جهانی تب برفکی ( World Distribution ) :
تب برفکی و با میزان شیوع متفاوت در بسیاری از کشورهای آفریقا، خاورمیانه، آسیا و بخشهائی از کشورهای آمریکای جنوبی بشکل بومی میباشد.
اروپا، آمریکای شمالی و مرکزی، کشورهای اقیانوسیه و کارایئب از بیماری پاک شده اند. طی دهه گذشته پراکنش سروتایپ های مختلف که گزارش شده است بشرح زیر است :
تایپ O : آسیا، بخشهائی از آفریقا و آمریکای لاتین ( جنوبی ) و اخیراً کشور انگلستان و بخشهائی از اروپای غربی ( اپیدمی سال 2001 2000 ).
تایپ A : آسیا، قسمتهائی از آمریکای جنوبی و آفریقا.
تایپ Asia : آسیا و کشورهای جنوب شرقی اروپا ( گرجستان، ارمنستان و ..... ).
تایپ SAT 1 : آفریقا و کشورهای غربی حوزه خلیج فارس.
تایپ SAT 2: آفریقا و کشورهای حوزه خلیج فارس.
تایپ 3 SAT : کشورهای جنوب آفریقا.
تایپ C : کشورهای جنوب آسیا و شرق آفریقا.
تکامل سریع فراگیر آسیایی تیپ O ویروس تب برفکی :
در سالهای اخیر مثال خوبی است که بیانگر قدرت بیماریزائی و انتشار غیر منتظره و ناگهانی ویروس تب برفکی در سطح جهانی است. این تیپ ویروس تب برفکی ابتدا در سال 1990 در شمال هند شناسائی گردید و سپس در سال 1993 در پنال و در سال 1994 از عربستان سعودی جدا شد و در خلال همین مدت در اکثر کشورهای خاورمیانه پخش و منتشر گردید. سپس در سال 1996 در قسمتهای غربی ترکیه، بلغارستان و یونان و در سال 2000 پس از ده سال از روسیه، مغولستان، جمهوری کره و ژاپن جدا شد و نهایتاً در سال 2001 به کشورهای انگستان، فرانسه، ایرلند، هلند و ( قاره اروپا ) رسید و اپیدمی شدیدی همراه با خسارات اقتصادی هنگفتی را ایجاد نمود. ( فقط در انگلستان 11 میلیون پوند خسارت اقتصادی مستقیم همراه با توقف صادرات بصورت موقت را برجا گذاشت ).
اتیولوژی :
ویروس تب برفکی از جنس Aphtovirusو از خانواده پیکور ناوریده( Picornaviride ) است. یا بعبارتی از گروه ویروسهای کوچکی هستند که غیر پوشش دار بوده و حدود 25 ضخامت و تقارن هشت ضلعی دارد. همچنین حاوی یک مولکول ( RNA )تک رشته ای و 60 نسخه از چهار پلی پپتید ساختمانی (VP1 , VP2 , VP3 , VP4 ) تشکیل شده است.
از میان آنها پلی پپتید VP1 شامل شاخصهای آنتی ژنتیکی مهمی است که در تحریک سیستم ایمنی و تولید آنتی بادی خنثی کننده در دامهای حساس نقش بسزائی دارد و پلی پیتید ایمونوژن نامیده میشود.
در حال حاضر 7 سروتایپ مختلف ویروس تب برفکی وجود دارد که عبارتند از :
( A , O , ASIAI , C , SAT1 , SAT2 , SAT3 ) تمام این سروتایپ های تب برفکی میتوانند بیماری را بشکلی ایجاد نمایند که از نظر درمانگاهی غیر قابل تفکیک ولی از نظر ایمنی شناختی با یکدیگر متفاوت هستند. هیچگونه ایمنی متقاطع بین سروتایپها وجود ندارد. در آزمایشات سرولوژیکی و تشخیصی سروتایپها توسط آزمایشات ELISA الیزا و CFT تثبیت کمپان و VNTخنثی سازی ویروس قابل تفکیک هستند. در هر سروتیپ، طیفی از اختلافات آنتی ژنتیکی و در میان سویدهای با ارتباط نزدیک و دور با یکدیگر وجود دارد. آنالیز سویه های ویروس تب برفکی با توجه به ویژگیهای ژنتیکی و آنتی ژنتیکی در مطالات اپیدمیولوژیکی برای انتخاب بهترین و مؤثرترین سویه های واکسن برای کشورهائیکه سیاست کنترل بیماری با انجام واکسیناسیون پایه ریزی مینمایند.
همانطور که گفته شد بیشترین تغییرات آنتی ژنتیکی در تیپA ویروس تب برفکی دیده میشود.
ویروس تب برفکی نسبت به محیطهای اسیدی و بازی حساس است و در PHهای کمتر از 4 و بیشتر از 11 غیر فعال و کشته میشوند و در PH 4/7 تا 6/7 از بیشتری پایداری برخوردار است. اختلالات میان سویه ای در خصوص مقادیر متوسط و میانگین وجود دارد ولی مهمترین عامل تعیین کننده دما است. ویروس های تب برفکی میتوانند عفونت زائی خود را در PH بین 5/9 7/6 و در 4 درجه سانتیگراد یا پائینتر حفظ مینمایند ولی با بالا رفتن درجه حرارت میزان عفونت زائی این طیف با افزایش وبا کاهش می یابد.
تأثیر درجه حرارت محیط بر عفونت زائی ویروس تب برفکی بستگی به ترکیب مواد موجود در محیط دارد بطوریکه ویروس تب برفکی میتواند در محیطهای حاوی مواد آلی به مدت زیادی دوام آورده و غیر فعال نشود. ویروس تب برفکی در درجه حرارت زیر صفر و شرایط انجماد بطور نامحدودی زنده باقی میماند. حتی در شرایط 4 درجه و در محیطهای ساده ویروس تب برفکی تا بیشتر از یک سال عفونت زائی خود را حفظ می‌نماید. سوسپانسیون تهیه شده ویروس در درجه حرارت معمولی محیط ( درجه 22 ) بین 8 تا 10 هفته و در درجه حرارت 37 درجه تا 10 روز خاصیت عفونت زائی خود را حفظ میکند و در درجه حرارتهای بالاتر بسرعت غیرفعال میشود. بطور مثال درجه حرارت 56 درجه به مدت 30 دقیقه جهت غیر فعال نمودن اکثر سویه های ویروس تب برفکی کافی میباشد.
نور خورشید تأثیر کمی در غیر فعال شدن ویروس دارد و بطور کلی غیر فعال شدن ویروس در شرایط محیطی بستگی به میزان رطوبت ( رطوبت نسبی کمتر از 60 % ) و درجه حرارت دارد. ترکیبات اسیدی و قلیایی مؤثرترین مواد برای ضدعفونی سازی هستند.
خصوصیات اپیدمیولوژیکی تب برفکی :
دامهای حساس :
حیوانات اهلی شامل گاو، گاومیش، گوسفند، بز، خوک و گوزن به بیماری تب برفکی حساس هستند. بیماری معمولاً با شدت وحدت بیشتری در گاو و خوک بروز میکند. خانواده شترسانان شامل شتر و لاما حساسیت کمی به این ویروس دارند زوج سمان وحشی به بیماری حساس هستند و موارد بیماری بطور نادر در فیل، خارپشت و برخی جوندگان ثبت گردیده است. گاومیشهای آفریقائی ( Sunce rus Caffer )معمولاً به سروتیپهای ( SAT ) مبتلا میشوند اگرچه بروز ضایعات کلینیکی در آنها نادر است.
بعضی از سویه های تب برفکی تمایل محسوسی برای برخی از گونه های دامی دارند و بطور مثال میتوان از سروتایپ O خوکی ( Porcinophilic ) نام برد که در سالهای اخیر در قسمتهای شرقی آسیا در حال چرخش است .
ابتلاء انسان به بیماری تب برفکی اگرچه گزارش شده است ولی بسیار نادر و خفیف میباشد. با این وجود فرد میتواند ویروس را برای بیش از 24 ساعت بدون آنکه هیچگاه علایم بالینی را ظاهر سازند در دستگاه تنفس حفظ نماید.