چکیده:
جهانی‌شدن فارغ از آن‌که یک پروژه باشد یا پروسه، پدیده‌ای است که صرفنظر از عناصر اختیاری و کنترل‌شده آن، از برخی وجوه کاملا تحمیلی برخوردار است که حتی قدرتهای بزرگ را به تمکین وامی‌دارد و این مساله از آنجا ناشی می‌شود که پدیده جهانی‌شدن هنوز در کلیت خود برای هیچ‌کس روشن نشده است. گریز مداوم جهانی‌شدن از کالبد‌شکافی محققانه و تنوع ادبیاتی موضوع جهانی‌شدن که ابهامات و تضادهای فراوانی را بر آن تحمیل کرده‌است، دستیابی به یک تعریف و نظریه دقیق و روشن را ناممکن ساخته و آن را چونان پدیده‌ای نمایان می‌سازد که تا زمان تحقق کامل اساسا قابل شناخت نباشد.
اما به‌هرحال بسیاری از کشورهای جهان تکلیف خود را با این پدیده معین کرده‌اند و سهم خود را در بازیگری یا بازیگردانی در محیط آن معلوم ساخته‌اند. جهانی‌شدن هرچه باشد و هرموقع که تحقق یابد، مانند بسیاری دیگر از پدیدارهای تمدن بشری دارای وجوه منفعت‌بار و زیان‌بار خواهد بود و نرمی و زبری در آن آمیخته است. بنابراین توجه به اصل پدیده جهانی‌شدن تنها یک طرف معادله است، طرف دیگر آن‌که می‌تواند صغری یا کبرای استدلال ما برای تایید یا نفی آن باشد، همانا منافع و امنیت ملی است.
نه‌تنها ما بلکه همه کشورهای جهان در حال سبک‌سنگین‌نمودن و توزین و تبیین جهانی‌شدن در قبال خود هستند و باتوجه به امکانات و شرایط ژئوپلیتیک خود، در حال پذیرفتن یا واگذارکردن نقشهای بازی در این صحنه‌اند. کشورهایی چون ایران که دارای امتیازات منطقه‌ای عمده‌ای هستند به‌طور ویژه‌ای در معرض وجوه گسترده‌تری از منافع یا مضرات جهانی‌شدن واقع می‌شوند و تقریبا قادر به انزواگزینی یا جداسازی خود از سیطره جهانیسازی نخواهند بود. اما با به‌کارگیری اندیشه‌های کاملا مطالعه‌شده و محققانه و با اتخاذ رویه‌های مدبرانه و هوشمندانه در رهبری و مدیریت کلان، می‌توان در به‌حداقل‌رساندن مضرات و به‌حداکثررساندن منافع آن موثر بود.
جهانی‌شدن فرصتهای بیشماری را فراهم می‌کند، همچنانکه فرصتها و اختیارات بسیاری را نیز با خود می‌برد؛ اما استفاده درست و به‌موقع از فرصتهای به‌دست‌آمده می‌تواند زیانهای ناشی از اختیارات و فرصتهای تلف‌شده را حتی تا چندبرابر جبران کند.
این امر بستگی زیادی به تحول مثبت در دیدگاه نظری ما نسبت به جهانی‌شدن و نیز پیدایش نوعی مدیریت هوشمندانه در سطوح کلان سیاستگذاری ملی و منطقه‌ای خواهد داشت. آنچه را که ما تحت عنوان امنیت ملی و اعتلای فرهنگی جستجو می‌کنیم و هم‌اکنون در معرض آسیبهای جدی پدیده جهانی‌شدن قرار گرفته است، موضوع اساسی برای همه کشورهای جهان از جمله کشورهای قدرتمند صنعتی غرب می‌باشد. ای بسا کشورهایی چون ایران با دستیابی به نظریه‌ای اصولی و کارشناسانه درباب جهانی‌شدن بتوانند آینده این پدیده را از آن خود کنند و حتی بیشتر از غربیها منافع آن را کسب نمایند. مقاله زیر را ملاحظه فرمائید.
امنیت ملی کشورها تحت تاثیر متغیرهای بین‌المللی و منطقه‌ای که کانونهای بحران محسوب می‌شوند همواره مورد تهدید قرار دارد. هرچه بر دامنه گسترش جهانی‌شدن و ابعاد آن افزوده می‌شود، کشورهایی که در معرض آسیب‌پذیری بیشتری قرار دارند، این تهدیدات را در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با شدت هرچه‌بیشتری دریافت می‌کنند؛ بنابراین لازم است که درخصوص پدیده جهانی‌شدن به مثابه تهدیدی برای امنیت ملی کشورها، بررسی کارشناسی صورت گیرد. این مساله سوالات بسیاری را برمی‌انگیزد که برخی از این سوالات به ماهیت جهانی‌شدن و ابعاد آن مربوط می‌شود که در این مقاله، متغیر مستقل، فرضیه تبیینی خواهد بود و تاحدودی نیز به امکانات و موقعیت جغرافیایی و فرهنگی جوامع در تقابل با جهانی‌شدن پرداخته خواهد شد. سوال این است که جهانی‌شدن چگونه و در چه سطحی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیر می‌گذارد. همچنین مولفه‌های زیر مورد بررسی قرار خواهد گرفت: تنوع و تعدد بازیگران جهانی‌شدن یا جهانی سازی، انتزاعی‌بودن تعابیری که از مفهوم جهانی‌شدن استنباط می‌شود، وجود منافع و محدودیتها و نیتها و نیز پروژه‌هایی در راستای طرح پاره‌ای اهداف مشخص و نیز بررسی جهانی‌شدن در چارچوب تئوریکی با سه رویکرد پروژه، پروسه و پدیده. از سویی موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی ایران، شرایط اقتصادی، قرابتهای فرهنگی، موقعیت ژئوپلیتیک سبب می‌گردد که رهیافتهای مختلفی در پاسخ به سوال فوق پیش روی مخاطب قرار گیرد که این امر به مرتبط‌ساختن فرضهای احتمالی مورد نظر در دو متغیر مستقل و وابسته موضوع جهانی‌شدن و امنیت ملی جمهوری اسلامی بستگی دارد.
در این مقاله سعی شده است با توجه به پاسخ سوال اصلی، فرضیه مطرح شده، طراحی و ارائه گردد و به‌صورت زیر معرفی شود:
جهانی‌شدن چه به مثابه پروسه و پروژه و یا پدیده بر امنیت ملی جمهوری اسلامی تاثیرگذار است. این تاثیرات به ایفای نقش بازیگران و نخبگان جمهوری اسلامی و سیستم مدیریتی کلان کشور بستگی دارد. زمینه‌های مناسب و امکانات فرهنگی، سیاسی، ژئوپلیتیکی ایران در جهانی‌شدن می‌تواند فرصتهای جدی و مناسبی را که تضمینی است بر امنیت ملی، برای جمهوری اسلامی فراهم کند. درغیراین‌صورت به حذف فرصت ها و تهدید امنیت ملی جمهوری اسلامی منجر خواهد شد.
منطقه‌گرایی، راهبردی در میانه
منطقه‌گرایی، راهبردی است در حد فاصل میان ناسیونالیسم اقتصادی و جهانی‌شدن؛ به این معنا که منطقه‌گرایی و جهانی‌شدن یکدیگر را به‌طورمتقابل تقویت می‌کنند؛ یعنی دولتها با واردشدن به اتحادیه‌های اقتصادی و تجاری منطقه‌ای، توان رقابتی و قدرت اتصال و تولید ملی خود را افزایش می‌دهند تا بتوانند با وضعیت و قابلیت بهتر در سطح جهانی ایفای نقش نمایند. این در حالی است که انواع جدیدی از تقسیم کار منطقه‌ای در حال ظهور است: مثلث رشد (جوهور در مالزی، ریو در اندونزی و دولت شهر سنگاپور)، هلال شکوفایی (ژاپن، چین، تایوان، لائوس و ...).[i][i][i]
اگر قسمتی از جهانی‌شدن یا راهکاری برای استفاده از آن را منطقه‌گرایی بدانیم، در آن صورت باید گفت که ایران از این لحاظ دارای امتیاز خاصی است. واقع‌شدن ایران در یک منطقه حساس جهان و قرار‌گرفتن آن در منطقه اتصال چندین منطقه (خلیج‌فارس، قفقاز، آسیای میانه، شبه‌قاره هند، آسیای صغیر) که هرکدام دارای مباحث خاص خود هستند ایران را از حساسیت منطقه‌ای ویژه‌ای برخوردار ساخته است و همه این ویژگیها در کنار ویژگی دیگری قرار می‌گیرد که همانا اشتراکات تاریخی، قرابت فرهنگی در عرصه مذهب و زبان و نیز موقعیت ژئوپلیتیکی آن با همسایگانش می‌باشد، همسایگانی که از نظر تعداد و تنوع کم‌نظیر هستند. اما این سکه روی دیگری نیز دارد و آن اینکه، چنین شرایطی پاره‌ای تهدیدات منطقه‌ای را نیز متوجه ایران ساخته است، تا جایی‌که مرکز مطالعات امنیتی استراتژیک کاخ سفید در جهت اجرای طرح امنیتی تازه (امنیت انرژی) این موضوع را به عنوان یک دستور کار عمده در سایت خارجی خود مورد تاکید قرار داده و به تهدیدات علیه ایران افزوده است. بااین‌همه، باید گفت که در برابر همه این تهدیدات منطقه‌ای و جهانیسازی، عوامل جغرافیایی موجود در خلیج فارس به سود ایران می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که بیشترین جمعیت، طولانی‌ترین کرانه ساحلی، کنترل بر آبراه به کمک برخورداری جزایر متعدد، عظمت حضور جغرافیایی، استراتژیک، اقتصادی و. . . همگی جلوه‌هایی از این اهمیت استراتژیک ایران را به نمایش می‌گذارند. در این مقاله ضمن بررسی نحوه بسترسازی عوامل و زمینه‌های تهدید ناشی از فرایند جهانی‌شدن که از ابعاد مختلف این مساله ناشی می‌شود تاثیر روند جهانی‌شدن بر امنیت ملی ایران نیز بررسی خواهد شد.