برزخ
زنده دلی از صف افسردگان رفت به همسایگی مردگان
حرف فنا خواند زهر لوح پاک روح بقا جست ز هر روح پاک
کارشناسی پی تفتیش حال کرد از او بر سر راهی سؤال
کاین همه از زنده رمیدن چراست رخت سوی مرده کشیدن چراست
گفت پلیدان به مغاک اندرند پاک نهادان ته خاک اندرند
مرده دلانند به روی زمین بهر چه با مرده شوم همنشین
همدمی مرده دهد مردگی صحبت افسرده دل، افسردگی
زیر گل آنان که پراکنده اند گرچه به تن مرده، به دل زنده اند
زنده شوم از نظر پاکشان آب حیات است مرا خاکشان
سخن امام علی (ع):
خوشا به حال آنکه به یاد معاد و روز قیامت بود
و برای حساب و کتاب عمل کرد، به روزی اندک
قانع داشت و در راه خشنودی پروردگار، از هیچ گونه خدمتی
به بندگانش فرو نگذاشت.
مقدمه
عالم برزخ در چند قدمی
یکی از خصوصیات آدمی، میل به جاودانه ماندن و خلود است و از آن جا که خداوند عزوجل حکیم و مهربان است به این نیاز انسان همانند سایر نیازهای وی پاسخ گفته و او را در سرای آخرت و بعد از مرگ جاودان کرده است.
بعضی می پندارند «روز قیامت»، خیلی دور است، زیرا مثلا حضرت آدم (ع)، نوح، ابراهیم، موسی (ع) و ... قوم خود را از حساب و کتاب روز قیامت می ترساندند، ولی از آن عصر تاکنون هزاران سال گذشته؛ ولی هنوز، قیامت برپا نشده و شاید میلیونها سال دیگر نیز، قیامت برپا نگردد. بنابراین آیا اکنون برای پاداش صدها هزار سال بعد، عمل نیک انجام دهیم؟ و یا اکنون خود را برای مجازات هزاران یا میلیونها سال بعد آماده سازیم؟ برای کسانی که این گونه افکار سؤال انگیز دارند، پاسخهای گوناگون و متعدد وجود دارد، یکی از آن پاسخها این است که فرضا فرا رسیدن قیامت، هزاران سال بعد رخ دهد ولی «عالم برزخ» (که همان عالم قبر است) در مقایسه با قیامت، «قیامت صغری» می باشد، در چند قدمی ماست. و گاهی بین ما و آن تنها یک دقیقه فاصله است. بنابراین همه ی ما باید توجه داشته باشیم که شاید روز را به شب نرسانده، و یا شب را به صبح نرسانده از این عالم به عالم برزخ کوچ کنیم و در آن عالم، بلافاصله نخستین دادگاه ما توسط دو فرشته ی «نکیر و منکر» شروع می شود و به دنبال آن پاداش و کیفر برزخی محقق می یابد که اما سجاد (ع) فرمود: «همانا، قبر باغی از باغهای بهشت، یا گودالی از گودالهای دوزخ است.» (از تفسیر برهان)
روایت دیگر آمده؛ امام صادق (ع) فرمود: «من در مورد با شما در رابطه با عالم برزخ
می ترسم.» شخصی پرسید: «عالم برزخ، چیست؟» امام صادق فرمود: «عالم برزخ، همان عالم قبر است، که فاصله ی بین آغاز مرگ تا پدید آمدن روز قیامت، می باشد.»
پس قبل از دادگاه عظیم قیامت، که یک دادگاه نهایی و همه جانبه است، دادگاه دیگری در چند قدمی ما، قرار دارد که گاهی از آن به (قیامت صغری) یاد می شود، که دادگاه بسیار سخت و زودرسی است؛ برای مجرمان، و دادگاه بسیار شیرین و زودرسی است برای مؤمنان راستین. آنانکه درست می اندیشند و اسیر هوسهای مادی دنیا نیستند خود را برای این سفر نزدیک آماده می نمایند ولی آنانکه غافل و مغرورند، بدانند که عذاب سخت عالم برزخ در انتظار آنهاست.
برزخ چیست؟
کلمه ی برزخ به معنای فاصله ی میان دوچیز است. از این رو به عالمی که میان زندگی دنیا و زندگی آخرت قرار گرفته است، برزخ گویند؛ دورانی که برای نیکوکاران، رهایی از
سختی ها است و برای گناهکاران، بسیار وحشت زا و دردآور.
برزخ از دیدگاه قرآن
در قرآن مجید، در سه مورد واژه ی (برزخ) آمده است که در دو مورد آن این واژه به معنی (مرز حاجب و حائلی) است که در دریا، بین آب شیرین و شور قرار دارد و از مخلوط شدن آن دو نوع آب جلوگیری می شود[1]. ولی در یک مورد منظور همان عالم برزخ است که با کمال صراحت می فرماید: «پشت سر انسانها، برزخی است تا هنگامی که (روز قیامت) برانگیخته می شوند[2].»
و عالم برزخ شبیه عالم خواب است و وجه اشتراک مرگ و خواب این است که در هر دو حالت، نفس از تصرف در بدن باز می ماند، با این فرق که در خواب، قطع تصرف نفس به طور موقت است، و در مرگ قطع تصرف طولانی از بدن است، نه ابدی، زیرا با
فرا رسیدن قیامت، بار دیگر، بین نفس و بدن رابطه برقرار می شود و نفس به تدبیر بدن
می پردازد.
در آستانه برزخ
با فرا رسیدن مرگ، پرده ی غیب کنار می رود و عالم برزخ در برابر مسافر جهان آخرت آشکار می گردد و او از آینده ی خوشایند یا ناخوشایند خویش آگاه می شود.
سکرات مرگ یا سختی های عالم برزخ
«مرگ حق است و همه ی موجودات سرانجام طعم مرگ را می چشند[3].»
مسلم است که مرگ، که انتقال از دنیا به جهان آخرت است (جهان برزخ) است، همراه شداید و سختی هاست که از آن به سکرات مرگ یا (غمرات مرگ)[4] تعبیر می شود. در قرآن می فرماید[5]: «و سرانجام، سختی های مرگ به حق فرا رسد، (و به انسان گفته
می شود) این همان چیزی است که از آن می گریختی.»
واژه ی «سکْرَه» از «سُکْر» به معنی مستی و گیجی و بی خبری گرفته شده است.
در تفسیر روح البیان، نیز آمده است؛ اِنَّ لِلْمَوتِ سَکَراتٌ: «مرگ، شداید و سختی هایی دارد.»
سکرات و سختی های مرگ، زمانی احساس می شود که آدمی از مرز دنیا بگذرد،
فرشته ی مرگ را ببیند و در آستانه ی عالم غیب قرار گیرد. در چنین حالتی است که رابطه ی او با اطرافیان و رابطه اطرافیان با وی بریده می شود.
غمرات مرگ برای ظالمان
در آیه 93 سوره سوره انعام می خوانیم: «... و اگر ببینی هنگامی که (این) ظالمان در شداید مرگ فرورفته اند و فرشتگان دستها را گشوده، به آنان می گویند جان خود را خارج سازید، امروز مجازات خوارکننده ای در برابر دروغهایی که به خدا بستید و در برابر آیات او تکبر ورزیدید، خواهید داشت.»
به طور کلی از آیات و روایت های اسلامی، چنین برمی آید که: مرگ برای مؤمنان انتقال از زندان به باغ و از زحمت و سختی به استراحت و آسایش است، و برای کافران و غیرمؤمنان، انتقال از باغ به زندان و از آسایش به سوی سختی ها و ناگواریها است.
در این مورد به روایت امام سجاد (ع) می پردازیم: شخصی از امام سجاد (ع) پرسید: «مرگ چیست؟» امام سجاد (ع) فرمود: «برای مؤمن، کندن لباس چرکین و پرحشرات است، و گشودن بندها و زنجیرهای سنگین، و تبدیل آن به فاخرترین لباسها و خوشبوترین عطرها و راهوارترین مرکبها و مناسبترین منزلها است.»
1. آیه 53 سوره فرقان و آیه 20 سوره رحمن
2. آیه 102 سوره مؤمنون
1. آیه 185 سوره آل عمران
2. آیه 93 سوره انعام
3. آیه 19 سوره ق