مقدمه:
گل ها و گیاهان خاموش ترین موجودات و در عین حال گویاترین قدرت وعظمت آفرینش هستند. هر برگی از این موجودات و زیبا کتاب بزرگی در وصف توحید است. گل ها و گیاهان نه تنها با الوان و اشکال بدیع خود سفره طبیعت را زینت می بخشد. بلکه آنرا چنان سرشار از نیروی حیاتی می سازند که هیچ بساطی را یاری رقابت با آن نیست.
آنانکه در روستا و دامان طبیعت زندگی می کنند با نشاطند و نشاط و سلامتی خود را از این منبع بزرگ تأمین می کنند. قامت درشت، موهای پرپشت، پوست صاف و شفاف و دندان های سفید و سالم آنها مرهون ذخایر مادی همین گیاهان است.
ارزش این نعمتهای خدادادی تنها در تأمین غذای حیوان و انسان نیست. در آنها برخی برای هر دردی نهفته است. قدما- و حتی در سالهای نه چندان دور مردم روستاها و شهرهای کوچک بدون کمترین اطلاع از دانش مدرسی گیاه شناسی نباتات محیط زندگی خود را در حد لازم می شناختند . در آنجا هر کسی از پدر و مادر یا اشخاص بصیر دیگری می آموخت چه گیاهانی برای کدام بیماری و چه درمانی برای چه دردی مناسب است. کتابهای خطی سو قدیمی طب مردم یا طب سنتی ما هنوز هم در برخی از نقاط کشور دست بدست می گردد.
بعد از سال های اعتنایی به داروهای گیاهی و سنتی و بعد از زایل شدن فرصت های گرانبهائی که در آن با کمال تأسف بجای تحقیق و پژوهش در طب سنتی ما تحقیر این گنجینه فرهنگی و علمی بجائی رسید که حتی در برنامه های رادیویی نسخه و دواهای مادر بزرگ را به باد تمسخر گرفتند و اینک نه در ایران که در دنیا طب جدید به اشتباه خود پبی برده است و سعی می کند بتدریج به اصل خود بازگردد. اصلی که بر طبق آن درمان هر دردی را باید از طبیعت گرفت و بکار بست.
در چهار گوشه جهان طب سنتی و متدواول اقوام و ملل مختلف احیا می شود و اصالت و مزیت دارو های گیاهی و سنتی در برابر داروهای شیمیایی و مصنوعی بیش از به پیش ثبوت می رسد.
در ایران هم از چند سال پیش گام های پر سر و صدا اما تقریباً بدون عمل برداشته شده است. (سمینار رازی، سمینار ابن سینا، سمینار طب سنتی و …)
در سالهای اخیر به تقلید از مؤسسات خارجی در کشور ما هم کارخانه ها و کارگاههای بسته بندی گیاهان داروئی دایر شده است. این عمل گرچه در حد خود کار مفید است لیکن دو نقصیه مهم در آن وجود دارد. یکی اینکه بنظر می رسد در تهیه آن ها جنبه تجارتی و سودجوئی در رأس اهداف مؤسسات قرار دارد دیگر اینکه مردم بطور چشم بسته آنها را مصرف می کنند بدون آنکه خودشان هر گیاهای را بشناسند و تهیه کنند بنابراین چنانچه کار این قبلی مؤسسات بوسیله مراجع صلاحتید از کنترل نشود مصرف این دارو ها نه تنها از لحاظ قیمت مقرون به صرفه نیست بلکه بتدریج مانند موارد دیگر بسته بندی ها باید سراغ داروهایی شیمیایی و مصنوعی رفت. (دکتر حسین عرفانی، صد گیاه و هزار درمان)
اهداف این پایان نامه
انگیزه تهیه این پایان نامه تدوین یادداشت ها و مطالبی نکه در مدت سی سال از خود مردم آموخته شده است و در کتابهای معروف داروهای گیاهی آمده است به طوریکه بتوان به عنوان یک منبع اصلی برای دستیابی سریع و بدست آوردن اطلاع کلی از گیاهان داروئی ایست به صورتیکه هر یک از مردم عادی بتوانند با شناخت بیماری گیاهان مفید برای آن بیماری را به سرعت شناسائی و در جهت بهبود بیماری خود استفاده کنند به امید آنروز که بتوان از گیاهان داروئی به عنوان یک منبع اصلی درمان استفاده کرد و میزان مصرف داروهای سنتتیک و مصنوعی را به حداقل برسانیم.
طبقه بندی گیاهان داروئی بر اساس اثرات آنها
گیاهان تلخ
داروهای گیاهی که روی کار معده خصومت در هنگام بی اشتهایی تأثیر می گذارند، انواع مختلفی از آن را قبل از غذا مصرف می کنند. از قبلی: گیاهان تلخ خالص منظور، صغیر، ژنتیان، شبدر آبی، گیاهان تلخ معطر نظیر: درمنه، قطب الذیره، سنبل خطائی طبی.
قصب الذیره محتوی یک اسانس طبیعی و مخصوصاً مواد تلخ است.
گیهان تلخ قابض: این گیاهان در عین حال کمی قابض بوده و برای زکامها و گاستریهای سبک (پوست کند و رانگو) بکار می رود.
گیاهان تلخ لعابدار: گیاه پای خر، شاهدانه، گیاهان قابض.
(داروهای منقبض کننده)
این مواد روی بشره و یا مخاط با تشکیل رسوبات سخت همراه با بافت پروتئین تأثیر می گذارد. آنها آب موجود در بافتها را گرفته و با کم و بیش خشک کردن آن اثر ضشد تورمی نیز دارند. این مواد اغلب از ترکیبات تانن هستند.
این گروه شامل: شمش تبری، مورد گل غافث، هوفارتحیون، مریم گلی، انجبار گوش خر، گل مینا (امراض جلدی، اگزمای متورم و عفونی) تره تیزک، سنفتیون، پوست درخت بلوط و بید، ریشه باباآدم، گلسنگ پتانسیل، اکلیمی، درخت گردو، توت روباه، هفت بند، آویشن، دم شیر و زوفا می شود.
ضد التهاب
این مواد را برای درمان زخمها و کوفتگیها بکار می برند. آنها ورم را کاهش داده و بازسازی بافتهای آسیب دیده را (با تأثیر بر غشاء خی طی و سطح گرانولی) تسریع می کنند. بنابراین بابونه و اکلیل کوهی جراحتها را التیام بخشیده، خزه اثر منه تورم رودی مجاری ادرار داشته و گل نرگس ضمن التیام زخمها بیماریهای پوستی را درمان می کند.
گیاهان ضد نفخ:
در اینجا منظور موادی هستند که اثر خوبی روی دفع گازهای معده و انقباضات دردناک و حتی تشنج عضلات شکم دارند. این مواد احساس فشار درد را کاهش داده و باعث توقف رشد باکتری هایی که ایجاد تخمیر می نمایند می شود. این گروه شامل دارو هایی می شود که دارای مواد اسپانسمولیتیک (که باعث رفع تشنج و انقباضات می شوند) باشند گیاهانی از این قبلیل عبارتند از: بابونه، انیسول، رازیانه، سرو کوهی، نعناع، مریم گلی، آلکیل کوهی، زیره و زوفا.
گیاهان معرق:
گیاهانی که عمل تعرق را آسانتر می نمایند عبارتند از: گل ماهور، آقطی سیاه، بابونه، تیول، شاه تره، برگ انگور فرنگی، ریش بز، تره تیزک، ریشه بابا آدم، بید نگاه، بنفشه وحشی
گیاهان کاهش دهنده تعرق
گیاهانی که از تعرق زیاد جلوگیری می کنند عبارتند از: مریم گلی، سنبل الطیب، بلادون، و برای مصرف خارجی، برگ گردو و پوست درخت بلوط.