تحقیق اخلاق و فرا اخلاق

اخلاق چیست؟ نخست آن‏که، نظامهایى از ارزشها و عادات که در زندگى گروههاى خاصى از انسانها تحقق یافته‏اند به عنوان اخلاق این گروهها، توصیف مى‏گردد. ممکن است فلاسفه به تنظیم و تدوین این نظامها بپردازند، ولى معمولا این کار، کار مردم‏شناسى به شمار مى‏آید.

دوم آن‏که، این واژه براى اشاره به یک نظام خاص از این نظامها، [یعنى] morality [اخلاقیات] به کار مى‏رود که مفاهیمى نظیر درستى و نادرستى، گناهکارى و شرمسارى و جز آن را دربر مى‏گیرد.

یکى از سؤالات اصلى در اینجا عبارت است از این‏که بهترین وجه براى توصیف این نظام چیست; آیا نظام اخلاقى نظامى است‏با کارکردى معین، همچون ممکن ساختن تعاون در میان افراد، یا این‏که باید متضمن احساسات خاصى چون احساسات ناظر به سرزنش باشد؟

سوم آن‏که ethics ] »در محدوده خود این نظام اخلاقى، مى‏تواند اشاره‏اى باشد به اصول اخلاقى بالفعل: صچرا شما این کتاب را برگرداندید؟ش ص[چون] تنها کار اخلاقى‏اى که مى‏شد در آن شرایط انجام داد، همین بود.ش

سرانجام [آن‏که،] اخلاق حوزه‏اى از فلسفه است که به پژوهش پیرامون اخلاق به معانى مذکور آن مى‏پردازد.

یادآورى این نکته مهم است که اخلاق فلسفى، مستقل از حوزه‏هاى دیگر فلسفه نیست; پاسخگویى به بسیارى از سؤالات اخلاقى متوقف است‏بر پاسخگویى به سؤالاتى در حوزه مابعدالطبیعه و دیگر حوزه‏ها.

افزون بر این، فیلسوفان به ایجاد پیوندهایى میان خود حیطه اخلاقى زندگى و حیطه‏هاى دیگر [زندگى] پرداخته‏اند.

بعضى از فیلسوفان به دلایل فلسفى، در این باره تردید داشته‏اند که آیا فلسفه به هر طریق بهترین رهیافت‏به  ethicsاخلاق را فراهم مى‏سازد یا نه. و حتى آنهایى که معتقدند فلسفه در این رهیافت، سهمى دارد، ممکن است‏بگویند که توجیه اخلاقى باید به اعتقادات مبتنى بر فهم عرفى یا اسوه‏هاى مربوط به حیات واقعى که بیرون از فلسفه است، اشاره نماید.

وظیفه اصلى اخلاق فلسفى، تنظیم و تدوین آن چیزى است که اخلاق یا اخلاقیات را تشکیل مى‏دهد. این طرح، طرح [تحقیقاتى] فرا اخلاق است. چیزى که على‏الخصوص، منظر اخلاقى را در مقابل سایر منظرها مى‏سازد، چیست؟ بعضى استدلال مى‏کنند که آنچه از لحاظ اخلاقى لازم است، معادل است‏با آنچه روى هم رفته به حکم دلیل، لازم شمرده شده است، در حالى که دیگران معتقدند اخلاق تنها یکى از منابع ادله را تامین مى‏نماید. با وجود این، دیگران گفته‏اند که هر دلیلى، خویش کام است و دغدغه دیگران را داشتن، نهایتا نامعقول خواهد بود.

اما این عقیده به خودى خود مغایر با مفهوم اخلاقیات، شناخته نشده است. زیرا یک نظام اخلاقى مى‏تواند به عنوان نظامى سودمند براى پذیرندگانش تلقى گردد. منظر اخلاقى، خود غالبا به عنوان امرى که بر مفهوم احترام یکسان، استوار شده است، درک مى‏گردد. اما مناقشه‏اى در این باب وجود دارد که اخلاق، چگونه بى‏طرفى‏اى را از ما مى‏خواهد.

مجموعه دیگرى از مباحث، ناظر به این است که آنچه به یک موجود، شان اخلاقى مى‏بخشد، چیست; خواه آن موجود، متعلق دغدغه اخلاقى باشد یا عامل بالفعل اخلاقى. و چگونه فهم ما از طبیعت انسانى بر تصورمان از اخلاقیات و فاعلیت اخلاقى، تاثیر خواهد داشت.

همین که درک کردیم که اخلاق چیست، مى‏توانیم شروع کنیم به پرسیدن سؤالاتى در مورد خود اصول اخلاقى. اصول اخلاقى غالبا برحسب آنچه وظیفه اقتضا مى‏کند، بیان شده‏اند; اما کنشى بر ضد این عقیده، وجود داشته است، بعضى آن را عقیده‏اى منسوخ تلقى کرده‏اند که مبتنى بر مفهوم قانون الهى است که ارتباط کمى با جهان کنونى دارد.

در حالى که دیگران بر ضد آن، به عنوان نتیجه تاکید مردانه و بیش از حد بر قوانین به بهاى از دست رفتن همدلى و دل‏نگرانى [در باب دیگران] واکنش نشان داده‏اند. این تردیدها به دل‏مشغولیهاى عامى وابسته است که ناظر است‏به نقشى که اصول باید در تفکر اخلاقى ایفا نماید. اخلاقیون ناظر بر اوضاع و احوال مى‏گویند که شرایط مى‏توانند منجر به نادیده گرفتن هر اصل اخلاقى‏اى شوند; جزئى‏گرایان استدلال مى‏کنند که این، بدان علت است که نمى‏توان فرض کرد که دلیلى که در یک مورد کارآیى دارد، در موارد دیگر نیز کارآیى داشته باشد.

سنت موضع‏نگرانه، از اصول اخلاقى استفاده کرده است، اما براساس این فهم که براى تصمیم‏گیرى در مورد تعارض اصول «اصل برترى‏» (۳) وجود ندارد.

در سوى دیگر این طیف، بعضى از فیلسوفان تلاش کرده‏اند تا اخلاق را به عنوان چیزى که خود از یک اصل واحد، نظیر این‏که نباید دروغ گفت، تشکیل یافته است، باز شناسند. وظایف، همچنین به عنوان سازنده تنها بخشى از اخلاق در نظر گرفته شده‏اند که امکان فراتر رفتن متهورانه از احساس وظیفه را روا مى‏دارند. این مساله، مساله‏اى است ناظر بر دامنه مفهوم وظیفه در اخلاق; در مورد دامنه اصول اخلاقى به صورت گسترده‏تر نیز مسائلى وجود دارد.

آیا یک اصل اخلاقى مفروض، در هر زمان و مکانى کاربرد دارد یا این‏که اخلاق تا حدى، مقید به زمان یا مکان است؟ این مساله، وابسته به این است که وقتى کسى به اخلاق اجازه مى‏دهد که او را راهنمایى کند یا وقتى که وى اصلى اخلاقى را اظهار مى‏نماید، چه حادثه‏اى رخ مى‏دهد. قدرت داورى اخلاقى چگونه به دست مى‏آید؟ این نظریه که انسانها از حس یا قدرت شهود اخلاقى خاصى برخوردارند که غالبا با وجدان، یکى پنداشته مى‏شود، هنوز در میان شهودگرایان معاصر، یافت مى‏شود. اما شکاکیت ناظر به دعاوى اخلاقى، هنوز نظریه شایعى است.