تقریباً قریب به اتفاق کشورهای توسعه یافته صنعتی و فراصنعتی فعلی موقعیت ممتاز و شاخص اقتصادی ، اجتماعی و حتی سیاسی حال حاضر خود را در نتیجه توجه به بازارهای خارجی و اتخاذ سیاست‌های مناسب در جهت تشویق صادرات بدست آورده‌اند.
در مراحل اولیه رشد و توسعه اقتصادی، توسعه صادرات نه تنها برای مردم این کشورها موجد شغل و درآمد بوده است، بلکه درآمدهای کلان ارزی حاصل از فروش تولیدات داخلی در بازارهای خارج از کشور، سرمایه مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های عظیم اقتصادی و دستیابی به فناوری پیشرفته را فراهم کرده است.
کشورهای در حال توسعه فعلی نیز که در چند دهه اخیر کم و بیش شرایط کشورهای توسعه یافته در مراحل اولیه رشد و توسعه را تجربه کرده‌اند با ملاحظه دستاوردهای فعلی آنان راه گریز از شرایط فعلی و تحقق اهداف خود را در توجه به بازارهای خارجی و تشویق و توسعه صادرات می‌دانند. پاره‌ای از صاحب نظران اقتصادی نیز با اشاره به محدودیت‌های موجود در بازارهای داخلی این قبیل کشورها بر ضرورت توسعه صادرات تاکید دارند.
اقتصاد ایران در سالهای 1311 تا 1357 از صادرات قالی و قالیچه درآمد ارزی داشته است. اما به نظر می‌رسد که در گمرک ایران ارزش صادرتی قالیها مطابق با واقع اظهار و ثبت نشده است.
پس از آن در سالهای 58 تا 75 نیز بخش عمده و مهمی از درآمدهای ارزی از محل صادرات قالی تامین می‌شده است.
ایران در سال 1376 معادل 595 و در سال 1377 معادل 576 و در سال 1378 معادل 691 میلیون دلار از این راه درآمد ارزی کسب کرده است.
علیرغم کاهش ارزش صادرات قالی دستباف، عواید ارزی حاصل از صادرات این کالا در سالهای مذکور به ترتیب معادل 22/20، 56/20 درصد از درآمد ارزی حاصل از صادرات کالاهای غیر نفتی کشور بوده است.(جداول بعد را ببینید).
نتایج طرح آمارگیری از خانوارهای دارای فعالیت صنعتی نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق خانواده‌ها در فعالیت تولید منسوجات به کار اشتغال داشته‌اند به طوری که سهم قابل توجه آن مربوط به صنعت تولید قالی و قالیچه، گلیم و زیلو بوده است.
این خانوارها بطور متوسط روزانه 167 روز در سال به کار اشتغال داشته‌اند و بطور متوسط روزانه 5 ساعت کار کرده‌اند. (جدول شماره 2)
بعضی از صاحبنظران و دست‌اندرکاران تولید فرش آمارگیریها را مطابق با واقع نمی‌دانند به گفته این صاحبنظران مرکز آمار ایران به دلایل فنی موفق به شناسایی و آمارگیری از کلیه خانوارهای فرشباف نشده است. ازنظر آنان نتایج آمارگیری تنها بخشی از واقعیتهای موجود را معکس می‌کند. معهذا براساس همین آمار نیز می‌توان اهمیت ویژه فرشبافی را در ایجاد اشتغال برای بخشی از جمعیت کشور بررسی کرد.
نکته قابل توجه اینکه بخشی از تفاوت در ارقام صادرات سالهای مختلف ناشی از تغییر در مبنای قیمت گذاری صادراتی (و ثبت آمار فرشهای صادرتی) می‌باشد.همچنین تغییر در سیاست‌های ارزی و مشوق‌های صادراتی تاثیر عمده بر کاهش یا افزایش صادرات فرش در سالهای مختلف داشته است. اما بهرحال و بویژه در ارتباط با فرش و سایر اقلام صنایع دستی عملکرد واقعی صادرت و میزان ارزآوری ناشی از فروش فرش دستباف در بازارهای خارج از کشور با ارقام و آمار ثبت شده در گمرکات کشور در سالهای مذکور تفاوت زیادی دارد. صاحبنظران دست‌اندرکار تولید و صادرات فرش بر این نکته تاکید زیادی دارند.
در مقایسه با سهم دیگر کالاها در جمع ارزش صادرات غیر نفتی کشور، فرشبافی در این زمینه نقش بسیار با اهمیتی دارد.
مظنه
پاکستان رقیب ایران در بازار فرش آمریکا
شرق: «هنوز در صادرات قالی اول هستیم» رئیس شرکت سهامی فرش ایران اعتقاد دارد که ایران همچنان در بازار جهانی فروش قالی در رتبه اول قرارداد و تنها در دادوستد فرش که شامل انواع زیراندازها می شود، رقبای آسیایی ایران را تهدید می کند. بصام در مورد صادرات فرش ایران می گوید: «البته روند صادرات فرش نزولی بوده. در حال حاضر به ۴۶۰ میلیون دلار رسیده ایم که در قیاس با سال ۲۰۰۳ درحدود ۲ درصد کاهش نشان می دهد. رقم صادرات فرش ایرانی در سال ۲۰۰۳ در حدود ۴۷۲ میلیون دلار بوده است. «براساس آماری که رئیس شرکت سهامی فرش ایران ارائه می دهد روند صادرات فرش ایرانی از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۴ نزولی بوده است و سهم ایران از ۹۲۹ درصد دادوستدهای بازار جهانی به ۸۱۸درصد رسیده است. بصام اعتقاد دارد اصلی ترین رقیب ایران در بازارهای جهانی پاکستان است و چین و ترکیه هر چند که در حال رشد هستند ولی هنوز خطری برای ایران به حساب نمی آیند. در حال حاضر سهم پاکستان از بازار قالی جهان ۱۲ درصد، چین ۱۰ درصد و ترکیه نیز در حدود ۵ درصد است. اما اصلی ترین بازار برای قالی ایرانی ایالات متحده است. بصام در این مورد می گوید: «ایران ۲۱ درصد بازار آمریکا را در اختیار دارد و هند نیز سهم اصلی بازار قالی آمریکا را در اختیار دارد.» رئیس شرکت سهامی فرش ایران می افزاید: «پاکستان در کشورهای اروپایی مانند ایتالیا، فرانسه و سوئیس در حال نفوذ هستند و بیشترین سهم را از بازار آنها در اختیار دارند ولی در آلمان همچنان هند و ایران بیشترین قدرت را دارند.» بصام ادامه داد: «پاکستان بر روی این بازارها سرمایه گذاری کرده است و ما نیز باید به فکر حضور مجدد در بازار این کشورها باشیم.» وی در مورد بازار انگلیس نیز چنین توضیح داد: «در انگلیس فرش های پاکستان با سهم ۲۴درصدی رتبه اول را دارد در فرانسه نیز ۴۱ درصد از بازار در اختیار آنان است. ایران هم در این دو کشور سهم ۱۶ و ۲۲ درصدی را برعهده دارد.» صادرکنندگان فرش بر این باورند که باید هر چه زودتر سدی در مقابل نفوذ پاکستانی ها در بازارهای اروپایی ایجاد کرد. در حال حاضر عمده توان ایران صرف نگهداری بازار ایالات متحده شده است. آمریکایی ها جزء خریداران قالی های لوکس ایرانی به حساب می آیند. هر چند که به دلیل مشکلات سیاسی بازار فرش ایران در ایالات متحده نیز در خطر قرار گرفته است. بصام در این مورد می گوید: «روند جهانی دادوستدهای قالی کاهش داشته است. از سوی دیگر عملکرد مناسب رقبای ایران در کسب بازارهای جهانی نیز در کاهش سهم ایران موثر بوده است.» فرش پاکستانی در بازارهای آمریکا به بهای متری ۶۰ دلار فروش می رود. این در حالی است که قیمت فرش ایرانی به حدود متری ۱۲۰ دلار می رسد.در همین حال رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش تبریز در مورد تفاوت تولیدات ایران و پاکستان چنین نظر می دهد: «هزینه تولید و مزد کارگران در پاکستان کم است و همین جریان سبب شده تا قیمت تمام شده فرش در این کشور کاهش یابد.» به اعتقاد رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش تبریز، ایران با توجه به این جریان پتانسیل رقابت با پاکستان را ندارد ولی بصام گفته های او را نقض می کند: «هزینه کارگر در ایران از پاکستان کمتر است. با این حساب نمی توان این موضوع را به عنوان دلیل قدرت گیری پاکستان و نزول ایران مطرح کرد.» اما اصلی ترین نکته ای که در بازارهای جهانی به چشم می آید به افزایش صادرات فرش های فانتزی بازمی گردد. بصام می گوید: «ایران در این زمینه هنوز هیچ اقدام مفیدی انجام نداده است. در حالی که چین و ترکیه هر روز بر میزان تولید این گونه فرش ها می افزایند.» فرش های فانتزی در بازار ایران هم گسترش فوق العاده ای پیدا کرده اند. عمده این نوع فرش ها از ترکیه روانه بازار ایران می شوند. شرکت سهامی فرش با ورود این نوع فرش مخالفت شدیدی دارد ولی قیمت پایین آنها سبب شده تا مخاطبان متوسط طبقه شهری به سمت این نوع فرش های ارزان قیمت جذب شوند. فعالان تولید فرش دستباف نگران روزهایی هستند که علاوه بر بازار های خارجی، خریداران داخلی نیز به شکل گسترده ای به سمت استفاده از این نوع فرش ها هجوم آورند.
(جداول و نمودار در فایل اصلی موجود است)