تحقیق راهکار های تقویت ذکر خدا

1  راه های شناختی

منظور از راه های شناختی این است که بوسیله این راه ها تغییر در طرز تفکر واندیشه ای که داریم ایجاد شود ،زیرا ممکن است  یکی از عوامل خدا فراموشی و غفلت در انسان ها درک نکردن و نشناختن عظمت خداوند  باشد. ویاکسانی باشند که در مسائل مربوط به خداو یاد او سطحی نگر بوده و برای آنها بهاوارزشی قائل نیستند که می توان با ارائه ی شناخت صحیح نسبت به درک عظمت خدا ویاد او مسیر فکر واندیشه را عوض نموده و بینش خداجویی را نقویت نمود به این نکته باید توجه نمود که راه شناخت شناسی یکی از راه های بسیار مهم است که مصادق فراوانی در قرآن و روایات می توان برای آن یافت و کارکرد این راه ایجاد آگاهی در ذهن، فکر باطن انسان می باشد که در چند گزینه قابل بحث است :

اندیشه در خود

قرآن کریم ونیز روایات فراوان انسان را به خود اندیشی فرا خوانده واو راتذکر میدهد که به مبدا خود نظر افکنده که چگونه به وجود آمده ،چگونه رشد کرده و چگونه پرورش می یابد.از اولین آیاتی که به رسول اکرم (ص) نازل شده میتوان دریافت در این مساله خود اندیشی و توجه به خالق ومخلوق مطرح شده است  و خداوند در سوره علق میفرماید :اِ قْراء با سْمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَق خَلَقَ الاِنسانُ مِن عَلَق[1] قابل توجه است که در آیه اول پس از مطرح نمودن  خداوند به عنوان مربی، صفت خالقیت را برای او ذکر نموده که دارای این پیام می باشد که انسان باید به مخلوقات الهی از جمله خویشتن  توجه نماید .شاید هدف اصلی از این که در آیه دوم در بین سایر مخلوقات در خصوص نحوه خلقت انسان پرداخته این است که اندیشیدن انسان و توجه او بیشتر به خودش باشد. در آیه دیگر می فرماید ":اَوَلا یَذْکُرُالاِنْسانُ اَنَّا خَلَقْناهُ مِن قَبْلُ وَ لَمْ یَکُ شَیئاً[2]آیا آدمی متوجه آن نمی شودکه اول هیچ محض بود مااوراایجادکردیم".

این آیه مبارکه در حالی که انسان را متوجه خلقت اولیه اش نموده که در آیه قبل سخن از منکرین معاد به میان آمده است. در سوره مبارکه مائده ثمره شیرین پرداختن واندیشیدن در خودش را چنین یبان نموده :یااَیُّها الَّذینَ ءَامَنُوا عَلَیکُم اَنْفُسَکُم لا یَضُرُّکُم مَّن ضَلَّ ءِاذَا آْهْتَدَ یْتُم ای اهل ایمان شماایمان خودرامحکم کنیدکه اگرهمه عالم گمراه شوندشمابراه هدایت باشد"[3]

از برخی آیات استفاده میشود که خداوند علامات ونشانه های خود را در درون جان ما قرار داده تا با توجه به آنان بیشتر به یاد خدا باشیم .درسوره ی فصلت می فرماید:سَنُریهِم ایاتِنا فِی الْاَفَاق وَفِی أَنفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أ َنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ شَهِیدٌ[4]

" بزودی آیات قدرت و حکمت خود را در  جهان و نفوس بندگان کاملا هویدا و مشهود می سازیم

چه برای پروردگار در اطراف جهان که عالم صغری است و در نفوس بشر عالم کبری است آیاتی وجود دارد تا در آیات آفاق و دقایق و عجایب آن نظر کرده و از آن عبرت بگیرند در آیات انفس اندیشه وتفکر نموده و متذکر خدای حق تعالی شوند و به طریق سهل وآسان به خالق ومؤثر پی ببرند[5]"

گر چه در  قرآن موضوعات گوناگونی مانند خلقت از آب و از خاک ،خلقت از زمین،ازگل،از نطفه،ازخون،کیفیت رشد ونمو و مراحل خلقت انسان بیان شده است که ما به همین قدر بسنده می کنیم وآنچه در مجموع میتوان ادعا کرد این است که تکرار این آیات درباره ی خلقت انسان تأکیدی است برای بیدا ر نمودن انسان از غفلت وزنده نمودن یاد خداوند در او، زیرا در بسیاری ازاین آیات انسان را دعوت به تدبر و تفکر در خودش  نموده و در برخی هم لازمه ی نپرداختن و غفلت انسان از خودش را غفلت از خدا وآخرت دانسته است .

در روایات معصومین نیز مسأله اندیشه در خود جهت راهبرد به سوی خدا و این که همواره از این طریق به یاد او باشیم زیاد سفارش و تأکید شده است.

از محمدبن عبدالله خدمتگزار امام رضا نقل شده است، مردی از مادی گراها به محضر امام شرفیاب شدند جمع دیگری نیز نزد آن حضرت بودند. پس از لحظه ای گفتگو آن مرد مادی، از حضرت برای اثبات وجود خداوند دلیل خواست حضرت فرمود :

اِنِّی لَما نَظَرتُ إِلی جَسَدی وَلَمْ یُمْکِنِّی فیهِ زیادَه ٌ وَ نُقْصانٌ فی العَرْضِ وَ الطولِ وَدَفْعٌ المکارهِ عِنْدَوَحَدِّ المَنْفعتِ  اِلَیْهِ عَلِمْتُ اَنَّ لِهَذا البُنیانِ بانیاً   چون من بدن خود را مینگرم واینکه توانا نیستم که در طول و عرضش کم و زیاد کنم و همه بدیها را از آن دور کنم و هر سودی را برای آن جلب کنم دانستم که این ساختمان وجود سازنده ای دارد[6]

این حدیث امام چه برای کسانی مانند آن مردمادی که اصلاً خدارا قبول نداشت وچه برای کسانی که خدارا قبول دارندولی به یاد او نیستند اندرز بسیار خوبی بود که انسان پی به ناتوانی خود برده و هیچگاه از قدرت خدا ویاد او غافل نباشند. و ما از این واقعیتها ی بیرونی و درونی خود در راه خدا شناسی و تقویت ذکر و یاد خدا هنگامی میتوانیم استفاده ببریم که در راه مطالعه و اندیشه ای واقع بینانه واردشده وعقل وخرد خود را بکارگیریم .

کار کرد عقل واندیشه خرد مندانه در جهت پی بردن به حقایق و واقعیتها و زنده نگه نگهداشتن یاد خدا چنان مهم وسازنده است که خداوند در قرآن کریم می فرماید :

أَفَمَنْ یَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِن رَبِّکَ الْحَقُّ‌کَمَنْ هُوَ أَعْمَی إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُُولُواْالْاَلْبابِ[7] آیا مسلمانی که یقین می داندکه این قرآن بحق ازجانب خدابرتونازل شده است باکافرنابینای جاهل یکسان است وتنهاغافلان متذکراین حقیقتند."

 از این آیه استفاده میشود که تنها خردمندان عقل خود را بکار میگیرند به حقیقت پی برده وخود را در مسیر نورانی تذکر و یاد خدا قرار می دهند. اما کسانی که عقل و اندیشه خود را بکار نمیگیرند همانند نابینایان بدون هدف حرکت نموده نیازمند به راهنما هستند که یکی از راهنمایان اندیشه ی خردمندانه شان بوده که از آن استفاده نمی نماید  .

اندیشه در سایر مخلوقات

یکی از راه های که برای تقویت یاد خدا از قرآن کریم  استفاده میشود مسأله توجه و اندیشه انسان در سایر مخلوقات است حقیقت این است که وقتی ما چشم باز میکنیم در محیط اطراف با مخلوقات گوناگونی که هر کدام به نوعی نقش در طبیعت و چرخش زندگی ما دارد مواجه  می شویم اگر انسان به دید بصیرت وآگاهانه به این مخلوقات بنگرد هر کدام نشان دهنده حکمت و عظمت الهی است و اندیشیدن در تنوع و کیفیت آن مخلوقات اثر تربیتی مهمی در بینش وافکار ما نسبت به  خداوند داردکه به این دلیل اهمیت این موضوع در قرآن  کریم  در آیات فراوانی وجود دارد که به نمونه ای از آنها اشاره میشود از جمله در سوره مبارکه سباء در یک فراخوان عمومی میفرماید :أَفَلَمْ یَرَوْاْإِلَی مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمُ وَمَا خَلْفَهُم مِّنَالسّّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِن نَّشَأْ نَخْسِفْ ِّبِهِمُ ا لْأَرْضَ أَؤْ نُسْقِطْ عَلَیْهِمْ  کِسَفًا مِنَ السَّمَاءِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَأَیَه ً لِّکُلِّ عَبْدٍ مُّنیبٍ[8]"آیا به آسمان وزمین که برآنهاازپیش وپس احاطه کرده نمی نگرندواگرمابخواهیم آنهارابه زمین فرومی"بریم یایک قطعه ازآسمان رابرسرشان فرودآریم که درآن آیات حکمت وقدرت مابرهربنده بااخلاص پدیداراست."

 و در آیه دیگر میفرماید:"اَ لَمْ تَرََ أَنَّ ا لَّلهَ اَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَلَکَهُ یَنَبِیعَ فِی الْاَرْضِ ثُمَ یُخْرُجُ بِهِ زَرْعًا مُّخْتَلِفًا أَلْوَنُهُ ثُمَّ‌یَهیجُ فَتَرَهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَجْعَلَهُ حُطَمًا إِنَّ‌فِی ذَلِکَ لَذِکْرَی لِأُ وْلِی الْأَلْبابِ[9]

نمی بینی خداازآسمان آب باران نازل گردانید ودرروی زمین نهرهاروان ساخت آنگاه انواع نباتات گوناگون بدان برویانید بازروبه خزان آردونخست بنگری زردشود وآنگاه خداخشک گردانددرآن صاحبان عقل متذکرشوند"

در این ایه ی مبارکه اندیشه در مخلوقات خداوند به عنوان علامتی برا ی خردمندان و راهی برای یاد خدا سخن به میان آمده است اما آن هم یادی که در نتیجه فکر و اندیشه در آفرینش است ما به همین مفدار از آیات به عنوان شاهد اکتفا نموده و این نکته قابل ذکر است که ما وقتی از طریق  نگاه کردن  به مخلوقات میتوانیم راهی برای تقویت ذکر خدا وند بدست آوریم که نگاه ما حقیقت جویانه باشد یعنی فراتر از این مخلوقات  خالق آنها و عظمت او را نیز با چشم دل ببینم که این بهترین زمینه است برای زنده نگه داشتن و تقویت یاد خداوند.