علم تشریح با مقوله آناتومی از اهم علوم پایه پزشکی محسوب می گردد که دو کاربرد مهم دارد:
۱- کاربرد پزشکی
درعرصه پزشکی سه نقش اساسی برای تشریح مطرح شده است که شامل :
الف) آموزش علم تشریح (آناتومی) :
شامل بررسی اجزاء بدن و جایگاه هر کدام از این اجزاء در مجموعه پیکر انسان و رابطه هر عضو با سایر اعضاء می باشد . گرچه تمام این مطالب بصورت تئوری درکتب ، تصاویر و مولاژها وجود دارد لیکن تاثیر آموزش علمی با تماس مستقیم و محسوس از طریق کالبد گشایی با موارد قبلی قابل قیاس نمی باشد و از تاثیر یادگیری بالایی برخوردار است .لذا پزشکان که وظیفه تامین سلامت و درمان بیماری ها وحفظ جان بیمار یعنی مهم ترین گوهر وجودی فرد رابه عهده دارند می بایستی در این زمینه از آموزش اصولی و صحیحی برخوردار شوند تا امکان خطا به حداقل برسد. هم اکنون دانش آموختگان پزشکی در این خصوص با مشکلات عمده ای مواجه می باشند که با ذکر اهمیت آن باید در جهت رفع یا کاهش مشکل کوشید.
ب) آموزش عملی در رشته هایی مثل جراحی :
آموزش صحیح و درست پزشکی ، بخصوص در رشته هایی که با اعمال جراحی سر و کار دارند در گرو کار با اجساد انسانی است و بدین سان می توان اعمال جراحی را درمقام تشخیص و درمان با کوتاهترین راه صحیح برای سلامت بیمار پیمود . امروزه در بسیاری از کشورهای جهان سوم معمولاً آموزش پزشکان در زمینه های عملی مثل جراحی بدون شناخت ملموسی از آناتومی (به سبب نداشتن امکانات تشریح) و فقط با بیماران زنده بدست می آید که حتی با وجود استفاده از وسایل کمک آموزشی مثل فیلم ، کتاب و مولاژ و ... روشی بسیار ناقص و خطرناک است . اگر بتوان این آموزش ها را با استفاده از جسد و حفظ حرمت آن به طریق ملموس انجام داد ، می توانیم در کاهش خطاها و قصور پزشکی گام موثری برداریم.
ج ) پژوهش:
با توجه به نقش محوری تشریح در علوم پزشکی رشد و پیش رفت دانش پزشکی بدون علم تشریح ممکن نیست . در کشورهایی که امر تشریح با جدیت و برنامه ریزی دقیق و سازمان یافته انجام می شود و پژوهشگران بر روی اجساد و بیماری های آنها تحقیق می کنند ،علم پزشکی با سرعت پیشرفت کرده و دیگر کشورها بعنوان استفاده کننده از یافته های نوین این کشورهای تبدیل شده اند . با رعایت مقوله اخلاق در پژوهش ، می توان بر روی اجساد کارهای تحقیقاتی و پژوهشی بی شماری انجام داد که نتایج آنها در آینده می تواند باعث ارتقاء سلامت و بهداشت جامعه شده و روشهای نوینی را درمراحل گوناگون پیشگیری، درمان و نوتوانی در اختیار دست اندرکاران برنامه ریزی های بهداشت و درمان قرار دهد.
۲- کاربردقضایی ، حقوقی
همانگونه که در تعریف علم پزشکی قانونی آمده ؛ به کارگیری علم پزشکی در جهت هرچه سریع تر و صحیح تر به اجرا درآمدن عدالت ، پزشک قانونی موظف است در تمام مواردی که قاضی از وی بعنوان کارشناس سوال می نماید پاسخ دهد . یکی از این موارد در خصوص معاینه اجساد است که ابهامات زیادی را می توان با انجام اتوپسی و آزمایشات لازم چه برای مقام قضایی و چه برای خانواده فرد از بین برد .در عرصه کاربرد قضایی و حقوقی دو موضوع برای تشریح مطرح می شود که شامل :
۱- کاربرد قضایی:
الف ) اتوپسی با هدف تعیین علت فوت و سایر یافته های مرتبط با آن
که به تفصیل در ذیل مورد بحث قرار می گیرد و حین کالبد گشایی مشخص می گردد. اتوپسی که با هدف تشخیص علمی جرم و مجرم انجام می گیرد ، الزاماً درهمه موارد به معنی تشریح یکایک اعضاء نمی باشد.
ب) تعیین میزان دیه :
مثلاً اگر زن بارداری با حملش در اثر تصادف فوت کند درصورتیکه کالبد گشایی انجام شود درجهت تعیین سن و جنس جنین و تعیین دیه ، از خطا و اشتباه پرهیزمی شود .
۲- کاربردحقوقی:
در عرصه کاربرد حقوقی، حقوق فردی و اجتماعی مطرح است . مساله حاکمیت عدالت و ریشه کن سازی فساد و بزه کاری یکی از اهداف دین مبین اسلام است . هرگاه رسیدن به آرمان فوق شکافتن کالبدی را طلب کند، این امر بلامانع است گرچه مورد درخواست اولیاء دم نباشد زیرا؛ اولاً درمواردی که حق و حقوق فرد فوت شده در میان است ممکن بستگان خود در فوت فرد در مظان اتهام باشد . مثال :با معاینه جسد یک معتاد تزریقی که آثار متعدد تزریق بر روی هر دو دست دارد و بستگان وی نیز اظهار می دارند که سالهاست تزریق هروئین انجام می دهد. یک تغییر رنگ در سمت راست گردن مشاهده می گردد .در زیر این تغیر رنگ خونمردگی اساسی وجود دارد. پزشک قانونی علت فوت را فشار به عناصر حیاتی گردن تعیین می کند. بعدا معلوم می شود که پدر و مادر پیر متوفی وی را بعد از اینکه هروئین تزریق نموده با یک دستمال و با کمک هم خفه کرده اند. و ثانیاً حاکم اسلامی که دادستان عموم می باشد موظف به ریشه کن سازی تبهکاری ، تنبیه مجرمان و برقراری عدالت است و این مهم در بسیاری ازموارد فقط با تشریح کالبد میت مسلمان امکان پذیر است .
در ادامه با توضیحات بالا می توان به اهمیت اتوپسی در دادرسی های قضایی پی برد. اگرچه هدف اصلی اتوپسی که با تقاضا و مجوز مراجع قضایی مسئول انجام می شود، تعیین علت مرگ می باشد لیکن با معاینه جسد میتوان به اهداف دیگری نیز که بسیار با اهمیت بوده و در راستای تحقیقات قضایی و دستیابی به حقیقت کمک کننده می باشند دست یافت. این موارد شامل:
تشخیص هویت جسد:
اهمیت این موضوع را در قربانیان حوادث دسته جمعی می توان دید . بطور کلی در تمام موارد پزشک معاینه کننده بایستی البسه و سایر متعلقات متوفی را بررسی کند که این نه تنها درمورد مرگ های مشکوک و قتل بلکه در تصادفات ، حوادث کار ، سقوط از ارتفاع و غیره نیز الزامی است . بررسی لباس ها نه تنها از جهت پارگی ، محل سوراخ ، لکه های مشکوک و سایر مدارک ردپایی ارزشمند است بلکه از جهت هویتی نیز کمک کننده می باشد. متاسفانه در بعضی از موارد لباس ها قبل از وارسی از بین برده می شوند . پزشک قانونی و پرسنل تالار تشریح آموزش دیده اند که درمورد لباس ها ، سایر مدارک و متعلقات جسد که می تواند حکم مدرک را داشته باشد نگهداری لازم را بعمل آورند . محتویات جیب ، مدارک ، دسته کلید و ... در تشخیص هویت می تواند مفید واقع شود.