تحقیق پوشش بانوان و نقش آن در زندگی اجتماعی

مقدمه:

بدون شک در عصر ما، که بعضی نام آن را عصر برهنگی و آزادی جنسی گذارده‌اند،

و افراد غرب زده، بی بند و باری زنان را جزئی از آزادی او می دانند، سخن از حجاب گفتن برای این دسته ناخوشایند و گاه، افسانه ای است متعلق به زمان های گذشته. ولی فساد بی حساب و مشکلات و گرفتاری های روزافزونی که از این آزادی های بی قید و شرط به جود آمده است سبب شده که تدریجاً گوش شنوایی برای این سخن پیدا شود. فلسفه حجاب چیزمکتوم و پنهانی نیست، زیرا، برهنگی زنان که طبعاً پیامدهایی همچون آرایش و عشوه گری و امثال آن همراه دارد، مروان، مخصوصاً جوانان را در یک حالت تحریک دائم قرار می دهد که ایجاد هیجان های بیمارگونه عصبی کرده، گاه سرچشمه ی امراض روانی می گردد. امروزه پزشکان اعصاب و روان معتقدند که هیجان مستمر، عامل بیماری های فروان روحی است. با توجه به این نکته که غریزه جنسی نیرومندترین و ریشه دار ترین غرایز آدمی است، اسلام هرگز نیروی تقوا و ایمان را اینکه قوی ترین نیروهای انسانی است یک ضامن کافی در برابر تحریکات و دسایس این غریزه ندانسته است.

در این جا این سئوال پیش می آید که حقیقت مسئله حجاب چیست؟ آیا در مسئله پوشش، سخن در این نیست که زن خوب است پوشیده در اجتماع ظاهر شود یا عریان؟ روح سخن در این است که آیا زن و تمتعات مرد از زن باید رایگان باشد؟ آیا مرد حق دارد از هر زنی در هر محفل و مکانی حداکثر تمتعات را به استثناء رابطه ی جنسی ببرد یا نه[1]؟

امید است در پایان به پاسخ هایی در خور و مناسب این سئوالات برسیم و پاسخ های مناسب برای این مسائل اساسی را مورد بحث قرار دهیم.

همان طور که مقدمه هم عنوان شد هدف از تحقق در این زمینه تلاش برای آشنایی بیشتر با دیدگاه اسلام در مورد پوشش و حجاب بانوان و حدود آن از دیداسلام بوده است. به دلیل انتخاب این موضوع علاقه به دانستن ابعاد حجاب در زندگی اجتماعی و فردی بود. این تحقیق در پی دانستن آن است که آیا پوشش از مختصات اسلام است و پس از ظهور اسلام از مسلمین به غیر مسلمین سرایت کرده ویا در میان اقوام و قبایل دیگر نیز پیش از اسلام حچاب وجود داشته است؟ علت پوشش چیست؟ فلسفه پوشش از نظر اسلام چیست؟ آیا حجاب تنها مختص بانوان است؟ آیا این پوشش موجب جدایی زن از اجتماع و مانع کار و فعالیت اوست؟ این پوشش هایی است که به ذهن جستوجو گر خطور می کند ‌و امید است که در پایان تخمین بدان دست پیدا کنیم.

پوشش

اولین و ابتدایی ترین آرایش بشر اولیه عبارت بود از پوشش که طبیعی ترین وساده ترین آرایشی است مطابق با مقتضیات طبیعی، پوشش قسمتی از بدن یا تمام بدن ( که در بشر اولیه به وسیله برگ های درختان بوده است) طبعاً اولین قدمی است که انسان در آرایش خود ( به مفهوم اصلی کلمه) برداشته است، اگر چه به نظر نمی رسد که امروزه پوشش امری مجهول و موضوعی ناشناخته بوده وبا پیشرفت علم و آگاهی بشر، انسان متمدّن نیازی به راهنمایی و آموزش در آداب پوشش و انتخاب پوشاک داشته باشد، اما چون تمدن ساخته عقل و فکر بشر تنها شامل جنبه های ظاهری مسائل حیاتی بوده و فاقد اصول و آیین صحیح بهزیستی است، از این رو متأسفانه در اثر دخالت علل و عوامل بسیاری از قبیل میل وهوس، جهل و غفلت، غلبه فرهنگ ها و تمدن ها، رقابت های اقتصادی، صنعتی، سیاسی و غیره و بالاخره کوته فکری خود انسان ها در هر عصر و دوره ای (به خصوص در عصر حاضر) سبب شده است که به علت ناتوانی از انتخاب صحیح پوشاک و ناآشنایی با آداب و اصول بهزیستی، سلامتی و رفاه بشر به نوعی نادیده گرفته شود و در اثر پیروی کورکورانه ازمدسیت ها و مدپرست های پول ساز و خرج تراش، مشکلات مادی و معنوی و اقتصادی و بهداشتی بسیاری در امر پوشاک برای انسان های متمدن معاصر به وجود آید[2].

آرایش و پیرایش

آرایش در مفهوم کلی رایج آن، تنها به آرایش و زینت دادن از راه افزودن چیزی بر متن موجود اطلاق می شود، که مسلماً در عمل جوابگوی همه نیازها نیست. زیرا در امر زیبا سازی، غالباً باید به کاستن نیز پرداخت در زبان فارسی، آرایش و پیرایش قرینه و مکمل یکدیگر در امر زیبا سازی است که دراولی عمل تزیین با اضافه کردن عوامل و عناصر دیگری در متن و زمینه موجود، به نوعی می تواند نقش خوشنما کردن و دلپذیر ساختن را برعهده گیرد حال آن که دومی. زیبا سازی از راه کاستن عوامل عناصری است که وجود و حضورشان در متن در زمینه موجود مانع ایجاد هماهنگی لازم مابین اجزاء اعضا موجود است.[3]

نقش روانی خودآرایی در خود فرد

خودآرایی و زینت کردن نه تنها آثار مثبت روحی و روانی در دیگران داشته و موجبات ارضاء روحی آن ها را فراهم می آورد، بلکه اثرات روانی مثبتی نیز در خود فرد دارد. آراستن خود و پرهیز از هر نوع آشفتگی و پریشانی، در درجه اول ناشی از وجود نظام فکری و ذوق سلیم در انسان است، به طوری که می توان گفت آشفتگی برونی خود به تنهایی حکایت از آشفتگی درون می کند. کسانی که علی رغم اقتصادی عقل و فطرت و ذوق سلیم به پریشانی و آشفتگی در وضع ظاهری خود رضایت می دهند، در واقع ابتدا این آشتفتگی را در درون خود پذیرفته اند و اینک، این پریشانی مظهری از مظاهر آن آشفتگی درونی است، وگرنه انسانی که طبع لطیف و ذوق سلیم خود را از دست نداده و از محور عقل و فطرت دور نشده است، به طور طبیعی از هر نوع آشفتگی و به هم ریختگی گریزان بوده و نظم و ترتیب و تمیزی و آراستگی را بر هر نوع ژولیدگی و پریشانی ترجیح می دهد. وضع ژولیده و آشتفته و عدم مراعات تمیزی و نظافت ظاهری، خود به خود نفس هر مؤمنی را در انظار دیگران خوار و حقیر نموده و زبان طعن و توهین دشمن را دراز می نماید، در تعالیم اسلامی توصیه موکه شده براین که خود را در برابر دشمنان بیارایید و خود را بدحال و پریشان یا فقیر و تهیدست نشان ندهید، تا در برابر دشمن خوار و بی مقدار نشوید. خود را پریشان و بی نوا نشان دادن در برابر دشمن سبب تشجیع و از موجبات جسارت وگستاخی اوست از این رو، هم چنان که خواهیم گفت، در اسلام آرایش ظاهری (البته درحد مشروع نه به طور افراطی و در حد ممتاز تر از دیگران جلوه دادن خود و فخر و مباهات و خود نمایی) یکی از وظایف اجتماعی مؤمنین است[4].

«واژه حجاب»

معنای لغوی حجاب که در عصر ما این کلمه برای پوشش زن معروف شده است چیست؟ کلمه حجاب هم به معنی پوشیدن است و هم به معنی پرده و حاجب. بیشتر استعمالش به معنی پرده است. این کلمه از آن جهت مفهوم پوشش می دهد که پرده وسیله پوشش است شاید بتوان گفت که به حسب اصل لغت هر پوشش حجاب نیست. آن پوشش حجاب نامیده می شود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد[5].

استعمال کلمه حجاب در مورد پوشش زن یک اصطلاح نسبتاً جدید است. در قدیم و مخصوصاً در اصطلاح فقها، کلمه «ستر» که به معنی پوشش است به کار رفته است. بهتر بود این کلمه عوض نمی شد و ما همیشه همان لغت «پوشش» را به کار می بردیم. زیرا چنان که گفتیم معنی شایع لغت حجاب پرده است، و اگر در مورد پوشش به کار برده شود به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن است و همین امر موجب شده که عده ای تصور کنند که اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود[6].

وظیفه پوشش که اسلام برای زنان مقرر کرده است بدین معنی نیست که از خانه بیرون نروند زندانی کردن و حبس زن در اسلام مطرح نیست. پوشش زن در اسلام این است که زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوه گری و خود نمایی نپردازد.

آیات مربوطه همین معنی را ذکر می کند و فتوای فقها هم مؤید همین مطلب است و ما حدود پوشش را با استفاده از قرآن و منابع سنت ذکر می کنیم. در آیات لغت حجاب به کار نرفته است. آیاتی که در این باره هست چه در سوره نور و چه در سوره مبارکه احزاب، حدود پوشش و تماس های زن و مرد را ذکر کرده است بدون آن که کلمه ی حجاب را به کار برده باشد. آیه ای که در آن کلمه حجاب به کار رفته است مربوط است به زنان پیغمبر اسلام[7].

حجاب در ادیان و قوام گوناگون

در ایران باستان حجاب سختی وجود داشته است چنان که هیچ صورت و نقشی از زن در نقش هایی که بر جای مانده وجود ندارد و یا در زمان پادشاهی هخامنشیان زنان فقیر به علت کارکردن در رفت و آمد آزاد بودند ولی زنان طبقات دیگر برای حضور در اجتماعات از تخت روان روپوش دار استفاده می نمودند و حق سخن گفتن و ارتباط با سایر مردان را نداشتند. در میان قوم یهود، حجاب شدیدتر از حجاب اسلامی بوده است، چنان که اگر زنی بی آن که چیزی برسرداشته باشد در ملاء عام حاضر می شد و با مردان در اجتماع صحبت می نمود و صدایش را بلند می کرد، مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد[8].

در روم و یونان باستان، زن های قانونی مردان در اندرون خانه نگهداری می شدند و حجاب داشتند و به تعبیر ویل دورانت نویسنده تاریخ تمدن «رسم همسر‌داری نیز از روم و ایران خلفای اسلامی راه یافته است.»

دهند، حجاب سخت و شدیدی رایج بوده است. زیرا هند مراکز قدیم ریاضت و پلید شمردن لذات مادی و جسمانی بوده است. بدین جهت باید پذیرفت که یکی از علل پدید آمدن حجاب در هند باستان ترک لذت و تمایل به ریاضت بوده است[9].

رعایت حجاب در مسیحیت به دنبال تعالیم متعالی حضرت عیسی (ع) رواج داشته است ولی متأسفانه مسیحیت التقاطی در سال های متمادی به رهبانیت رسید، در قرون اولیه این طرز تفکر از طرف کلیسا اشاعه ی تمام یافت از علل رهبانیت گریز از لذت و خوش گذرانی و تمایل به وصول حقیقت!! می باشد و به رغم آن ها چون تمایل به لذت خستگی و عدم توفیق و فرسودگی ها را به دنبال دارد، لذا اندیشه ی وصول به حقیقت را از انسان دور می نماید. متأسفانه این افراط و تفریط ها وضعی را در جوامع مسحی و به تبع آن ها جوامع تأثیرپذیر دیگر به وجود آورده است که اکنون شاهد آن هستیم و گرفتار آن چنان معضلاتی گردیده است که گره آن فقط به دست منجی بشریت باز خواهد شد[10]. در میان اعراب جاهلیت و بدوی، پوشش نبود و درعین حال امنیت فردی به واسطه ی زندگی خاص قبیله ای و بدوی وجود داشت یعنی در همان موقع که در ایران ناامنی فردی و تجاوز به ناموس به حد اعلی وجود داشت و هر کس زن ویا دختر زیبایی داشت سعی در پنهان داشتن و پوشش او می کرد، در عربستان این گونه تجاوز بین افراد قبایل وجود نداشت، امنیت گروهی و اجتماعی بود که این گونه عدم امنیت ها را پوشش نمی تواند چاره کند، به این معنی که قبیله ای به قبیله دیگر شبیخون می زد و همه چیز غارت می گردید، هم مرد اسیر می شد و هم زن و پوشش برای زن امنیت نمی آورد. با ظهور اسلام و به خصوص نزول آیات کریمه ی نور، قلب های اعراب جاهلیت منور گردید و درهای سعادت و هدایت به روی آن ها و بشریت گشوده شد. رسول گرامی باسعه صدر و صبر و شکیبایی فراوان از مردان و زنان بدوی صحرای عربستان، انسان هایی والا ساخت که اسوه و نمونه و باعث فخر بشریت گردیدند[11].

با مطالعه فرهنگ و آداب و رسوم ملل در کتب و آثار تاریخی قدیمه و برخی جوامع شرقی امروز، اگر نگوییم در میان همه اقوام بشری، قدر مسلم درمیان اکثر آن ها حجاب و پوشش زنان به اشکال مختلف وجود داشته است. صدف نظر از آن که حجاب و پوشش پدید آمده از احساس حجب و حیا، فطری و غیر تمدنی مرد مقابل افراد نامحرم و بیگانه بوده، اغلب آداب و رسوم ملی و مذهبی و قبیله ای نیز در کم و کیف حجاب زن تأثیری زیادی داشته است. [12] یک نویسنده غرب زده ایرانی[13] که خود از مخالفین حجاب زن می باشد در کتابش می نویسند «با مطالعه آثار تمدن های مختلف ظاهراً چنین به نظر می رسد که حجاب زن از عادات قدیمه تمدن های بشری بوده و در قبلایل وحشی و غیر متمدن حجاب و حتی پوشش بدن زنان وجود نداشته است لکن در اقوام متمدن از روی حس خودخواهی و تجمل دوستی، زنان محترم خود را می پوشاندند، مسلماً پیدایش حجاب در ابتدای امر از لحاظ حفظ حرمت زنان محترم بوده و معمولاً به تدریج صورت عفاف به خود گرفته و با آداب مذهبی اختلاط یافته است.»