مقاله نمایشگاه پاریس 1889 (برج ایفل)

مقدمه

اصولا فضاهای نمایشگاهی یکی از دستاوردهای دوران مدرن است. شاید پیش از انقلاب صنعتی، فضای نمایشگاهی به معنای امروزین آن هرگز وجود نداشت. به واقع تولید انبوه کالاهای صنعتی، خدمات نوین و دستاوردهای روزمره تکنولوژیکی نیازمند عرصه­ها و فضاهای جدیدی برای نمایش آن به عموم بود که تا پیش از انقلاب صنعتی وجود چنین فضاهایی بی­معنی می­نمود.

در خصوص فضاهای نمایشگاهی به نظر می رسد در ابتدا دو مفهوم فضا ونمایش باید تعریف شوند تعریف فضا امری نسبی است و در جوامع مختلف می تواند متفاوت باشد . مفهوم نمایش ( Exhibit ) نیز بر طبق فرهنگ لغت آکسفورد عبارت است از نشان دادن چیزی در یک مکان عمومی برای مردم ، برای لذت بردن آنها و یا برای اطلاع رسانی و آگاه کردن آنها. فضای نمایشگاهی در حقیقت جایی است که در آن نمایش نوآوری، خلاقیت، تکنولوژی و فناوری جدید، تجارت و رقابت نقش عمده­ای بازی می­کند. بنابراین می­توان چنین نتیجه گرفت که تبعیت معماری فضاهای نمایشگاهی از تکنولوژی و همسویی آن با محصولات جدید از 150 سال پیش تاکنون بصورت مستمر ادامه داشته است.

با دیدن عنوان "معماری و فضای نمایشگاهی"، به یاد بناهایی همچون: "کریستال پالاس"، "مرکز پمپیدو" ,"برج ایفل" و ... می­افتیم. برج ایفل به عنوان نماد نمایشگاه جهانی پاریس در سال 1889 سمبل تکنولوژی و پرچم­دار مرتفع­ترین بنای روزگار خود بود.

نمایشگاه سال  1889 ، پاریس:

سا ختمان نمایشگاه ها  به اوج  اعتلای  خود می رسد:

نمایشگاهها  سال 1889 پاریس  نتیجه  پیشرفتی  را که  از  مدت ها پیش  در دفن سا ختمان با ساختن نمایشگاهها  آغاز گشته  بود  مشخص می دارد با ساختن این نمایشگاه مهندسینی  بزرگ مانند  ایفل  به رفعت  قدرت  خود رسیدند  افکار و ابتکارات تازه در فن سا ختمان همراه  با پیشرفت  صنعت ، اثری در خشان و تاثیری فرا وان به این نمایشگاه داد. تالار ماشین، طویل اما  ساده و بی تکلف نمایشگاه  سال 1855 تالار  عظیم دایره ای شکل  که به سال 1867(کران) و (ایفل) سا ختند و دو تالاری که به سال 1878 با محاسبات ( دودیون) سا ختشان میسر شد ، همه قدم هائی برای پیشرفت بودند  که به اوج اعتلای خود در قصر ماشین  سال 1889 رسید .

مرکز نمایشگاه  سال 1889 برج ایفل  بود، که  ایفل  و مهندسین  آن را در زمان کوتاه هفده ماه ، در کنار رود سن بر پا داشتند ، بنا های  این نمایشگاه در پشت برج ایفل قرار  داشتند  و این نمایشگاه  دوشا خه داشت ؛ در یک شا خه هنر های زیبا و در شا خه  دیگر هنر های دستی  به معرض تماشا گذاشته شده  بود ند  و این دوشاخه با قسمتی  که به اشیاء متفرقه  ا ختصاص یافته بود  به یکدیگر مرتبط  می شد  توده عظیم فلزی تالار ماشین در پشت این بناها  قرار داشت  و تمام نمایشگاه را تحت  الشعاع  قرار می داد.

نوعی جرثقیل متحرک ، در میان  تالار ماشین سا خته شده بود که تما شا چیان رادر طول  این تالار عظیم  گردش می داد  تا به تماشای  تمام ماشین  های مو جود  در این تالار ( که بیشتر آن ها مشغول کار بودند ) موفق آیند  برخی از روز ها تا صد تماشاچی  با استفاده از این جرثقیل  به تماشای تالار موفق می آمدند برای آخرین بار صنعت  به اعجایی رسید  که در روز تولدش  پیش بینی شد  ذکر این نکته بی مناسبت نیست  که چهار سال بعد در نمایشگاه  جهانی شیکا گو  با مقایسه  با این  تالار  چنین مو فقیتی بدست  نیامد اما پیشرفتی که بین سالهای 1878و1889 صورت گر فت  چنان عظیم بود که تماشا چیان از دیدار دلیری  سا ختمان  تالار ماشین  و بر ج ایفل از راستی به  هیجان  می آمدند .

مجسمه ساز « ریموند دوشان –ویلن »(1918و1876) که به  هنگام دیدار این نمایشگاه  سیزده  ساله بود  خاطرات خود را چنین می نویسد « هنر  سا ختمان  آهنی چنان طولانی نادیده گر فته شده که مردم برای شنا خت و در ک  ارزش کاری  به قدرت و دلیری  تالار ماشین آماده  نبودند  من هنوز به خوبی  سوارشدن بر جرثقیل متحرک را بیاد می آورم که در روشنی  خیره کننده این تالار حرکت می کرد وقتی این جرثقیل می چرخید چشم سیاهی میرفت و شخص در پیش پای خود انبوهی از دایره  و هرم  و مکعب  می دید  و صدای  سوت  و هل هله  تما شا چیان  تالار را پر می کرد .

ابعاد بی سا بقه

مهندس تالار ماشین ( که عملاً « قصر ماشین » نا میده شد. )«کتانسن» و معمار آن «دوتر» بود  ابعاد این تالار از اعداد هر سا ختمان دیگری که قبل از آن سا خته شده بود  پیشی گرفت و بزرگترین طاقی که تا به حال  سا خته شده بود  طاقی ایستگاه راه آهن ( سنت پانکراس ) در لندن بود که دهانه ای به طول 73 متر و ارتفاعی مساوی 25 متر داشت ( سال 1868) طول  دهانه  تالار ماشین 115 متر  و ار تفاع  آن 45 متر  بود  اسکلت  آهنی  این تالار  مر کب  از بیست  خر پا  بود و طول  آن 420 متر . دو جانب این تالار با شیشه های عظیم پوشیده  می شد .

بنائی که به حد  سا ختمانی  خود محدود نبود:

فضای  عظیم  تالار  ماشین  سال 1889  نشان پیروزی  کا ملاً بی سا بقه  بر ( ماده ) بود  از این نظر هیچ  ساختمانی  در گذشته  با این سا ختمان  قابل  مقایسه  نبود  اما  اهمیت  این تالار  در این نبود  که  با آن فضای  محصور  گشت  از این رو  کو چکی  یا بزرگی  این فضا  کمی  یا زیادی تعداد خر پا ها از اهمیت  بنا نمی کاست. نکته  این بود  که دیوارهای شیشه ای  دو انتهای این تالار را کاملاً مسدود نمی کرد بلکه چون  پرده های  شفاف  بین فضای  داخلی  و خارجی  بود  و معنای  زیبائی  این ساختمان  در همین نکته نهفته  است و حدتی  که از ترکیب فضا ی  داخل  آن با فضای  خارج بوجود  آمد  و از این و حدت  بی انتها ئی  و تحرکی در توازن با ماشین هائی که دراین تالار قرار داشتند حاصل گشت .

احساس قدیمی ایستائی از میان  می رود:

هر خر پای هلالی  از دو قسمت تشکیل شده است  که در راس  بام با لولائی سنجاق مانند  به یک دیگر متصل  می شوند  این خرپا های هلالی  هر چقدر  که به سطح زمین نزدیکتر می شد ند  نازکتر  می گشتند . تا جائی  که به نظر می رسید  پیوستگی  خود را به سطح زمین از دست می دهند- و هر چقدر  که از سطح زمین دور تر  می شدند  وزن  و قدرت  خود را باز یا فتند.

به نظر می رسید  شکل این هلالی  ها  درست بر خلاف  اصول  معمول « ایستائی» باشد ؛ زیرا به ملاک معمول  برای ایجاد  تعادل لازم  بود  پائین خر پا ها  از بالای  آن ها ضخیم  تر باشد. چون خر پا های هلالی  این نمایشگاه  یکسره  سا خته  نشده  بودند  بلکه چناچه  که گذشت  مرکب  از دو قسمت بودند  که در راس خر پا  به یکدیگر  لولا می شدند  هر قسمت مانند « کنسلی » بسیار طویل عمل می کرد  که بالا و پایین رفتن  این قسمت را  در مقابل فشار های  مختلف  میسر  می داشت  . اندازه مقطع این خر پا ها ی هلالی  نیز  تصور معمولی  از اندازه  مقطع  یک هلالی  را از میان  برد  طول مقطع  این خر پا  های هلالی  تقریباً  پنج برابر  عرض  آن بود ( طول  این  مقطع  سه متر و نیم  و عرض آن هفتاد  و پنج  سانتی متر بود .) این نسبت درست بر خلاف نسبت  اندازه  های مقطع  طاقی های  سنگی  است که  تا این  زمان  برای چشم  ملاک  قضا وت  و مقایسه  بود.

انتقادات  در باره این بنا از جانب هم عصران  آن:

نازکی  و سبکی  این خر پا ها  در مقا یسه  با ابعاد  بزرگی و بی سا بقه  در آن  ها ، ناظرین  آن زمان را  مبهوت کرد حتی آناتول دوبودو  که خود در پیشرفت معماری آن روز سهمی  داشت  تناسب آن ها را مردود  اعلام کرد  و مهندس بلژیکی  و یرندل  شکایت سر داد  که (بی تناسبی این ساختمان تاثیری زشت دارد .خرپا ها  تعادلی  ندارند  پا یه  ای برای آن ها  وجود ندارد... هلالی  آنها  بسیار از  پائین  شروع  می شود ...... چشم با دیدار آنها  اطمینان  خود را از دست می دهد ... و تکیه گاه ها  تو خالی  و سبک به نظر می رسند  که این خود نقص دیگری است ) درست تمام  صوری  که مورد انتقاد  قرار  گرفت همان ها هستند که راه  به آینده بردند در این جا  فن ساختمان نا خود آگاه به جانب احساسی تازه اززیبائی  پیش رفت  که معادل خود را در هنر های معماری  تا ده ها  سال بعد نیافت .

نوری که در این سا ختمان از بالا می تابید انگاری هلالی های  مشبک سقف  را به خود جذب   می کرد  و این  هلالی ها  ها  در فضا  غوطه ور  یا معلق به نظر می رسید . در این جا بر خلاف نمایشگاه گذشته آخرین نشانه های معماری  قدیم از بین رفت  و تشخیص بار از تکیه گاه  دیگر ممکن نبود .

هلالی ها گوئی  برای جهیدن آماده باشند  خم گشته بودند  تا سطح زمین ادامه می یا فتند . انتهای این هلالی ها  که در نزدیک زمین عرض کمتری می یافتند  دیگر به زمین به سختی محکم نبودند  بلکه به پی لولا  شده بودند  تا حرکت آنها میسر باشد  این هلالی ها وزن خود  را به اضافه  فشاری  افقی معادل 000/120 کیلوگرم  با مفصلی  لولائی  مستقیما  به پی انتقال می دادند .  با این سیستم تکیه  گاه حتی تکان پی ها می توانست در این مفاصل خنثی شود و نیرویی به هلالی ها وارد نیاید.ساختن این مفاصل تنها وسیله ای بود که نظارت بر «بازی» نیروها را در تمام نقاط این هلالی ها میسر میداشت تفاوت بین بار و تکیه گاه  که هنوز  در تالار ماشین  سال 1878 کار « دودیون » مرئی  بود  دراین جا  بکلی از میان رفت  طاقی  زدن  با آهن  شکل  حقیقی  خود را یافت و «بازی» نیرو های  عظیم  در تعادلی  متحرک بود  و نه ثابت . سا ختن این هلالی ها:

ایجاد توازن  و تعادل دلیرانه  ای  بود  در مقابل  نیرو هائی  که مداوم  تغییر  می کردند. با این هلالی  ها  هارمونی  متناوب  تازه ای  آفریده  شد. دستگاهی انعطاف  پذیر سا خته  شد که  تغییرات  نیرو ها  را در دا خل  و در خارج  ودر پی های  بنا به خود جذب  کند . این دستگاه انعطاف پذیر با حرکات  زمین  خود رامطابقت می داد.

توازنی  در مقابل  تغییر مولکولی اجزاء سا ختمان ( انقباض  و انبساط با تغییر در جه حرارت – مترجم ) بوجود  آمد . توازنی درمقابل  نیرو های  خارجی : فشار باد و وزن  برف ، ایجاد  شد . سا ختمان  مرز خود رازیر پا گذاشت و به عرصه هنر وارد  شد . از این پس  شکل  بنا را کیفیت  فنی  بنا معلوم  داشت .

گوستاو ایفل مهندس وسازنده برج ایفل درپاریس درسال 1832 از یک خانواده مرفه در شهر دیژون فرانسه متولد شد . بعد از تحصیل در رشته شیمی ، به طور اتفاقی به مهندسی ساختمان روی آورد . مدت چند سال به سمت مشاور شرکت های ساختمانی کار کرد و سپس به عنوان مهندس مشاور آزاد شدیدا درگیر مسائل طراحی محاسبات پل های راه آهن در نواحی صعب العبور بود . کارهای بسیاری در رابطه با پوشش دهانه های بزرگ پل های راه آهن به اجرا در آورد . مانند پل دور و نزدیک اوپورتو(8-1877) . پل تریر گرایت واقع در ماسیف سنترال(4-1880) .

در آن زمان بیشتر پل ها رااز آجر وسیمان می ساختندکه هزینه زیادووقت فراوانی صرف آن می شد .مهندس ایفل برای اولین بار درروی رودخانه گارن یک پل از تیرآهن ساخت وثابت کرد که این گونه پل ها هم ارزان وهم محکم هستند .مهندس ایفل برج ایفل رابه مناسبت نمایشگاهی که در آن زمان در پاریس تشکیل شد ساخت ومنظور او از ساختن این برج موقتی بود نه دائمی .دولت فرانسه فقط نصف هزینه این برج را برعهده گرفت.

از آثار وی می توان  پل گارابیت 1883-1885 ،  پل رودخانه ‹‹ دورو›› .پل دور و نزدیک اوپورتو(8-1877) . پل تریر گرایت واقع در ماسیف سنترال(4-1880 ) و مجسمه آزادی اشاره کرد و همچنین محاسباتی برای هلالی های تالار ماشین (1867) ، نمای شیشه ای نمایشگاه جهانی 1878 و ساختمان فروشگاه ‹‹ بن مارشه›› 1876 ( که اکنون تمام لطف اصلی خود را با مدرنیزه کردن آن از دست داده است ) انجام داده است.

ایفل در15 دسامبر1923 روزی که که نودویکمین سال تولد خود را جشن گرفته بود دارفانی را وداع گفت.

بزرگترین علاقه ایفل:

ایفل با ساختن پل های دلیرانه بر رودخانه های عمیق در اروپا و افریقا و بر رودهای بسیار عریض در هندوچین آموخت که بر عوامل طبیعی ، هوا ، آب ، باد تسلط و استادی یابد . به سال 1858 نخستین پل خود را در نزدیکی بر دو ساخت که پایه های آن به فشار مته های هیدرولیک 25 متر در زیر سطح آب کار گذاشته شدند .

بعدها وقتی بر شکاف عمیق کوه ها پل زد بر آن ‹‹ پایه هاوی ›› نازک از آهن ساخت (که  به شکل هرم هائی مشبک که راس آن ها رو به بالا بود ) . این پل ها دهانه ها ئی بزرگ و ارتفاعی بسیار داشتند و بر طبق آخرین متدهای فنی محاسبه شده به زیبائی طرح گشته بودند. طرح و ساختن این پل ها ایفل و معاونین او را با تاثیر باد بر عوامل ساختمانی بخوبی آشنا کرد . از آغاز کار ایفل به تحقیقات هواشناسی علاقه داشت و در سال های آخر عمر به خرج خود آزمایشگاهی برای تحقیقات آثرودینامیک تاسیس کرد . به ابتکار ایفل دستگاهی که وی برای ثبت تاثیر فشار هوا بر سطوح مسطح اختراع کرد از برج ایفل آویخته شد . ایفل بعدها در آزمایشگاه خود در ‹‹ اتوی›› برای تجربیات در هوانوردی تونلی بزرگ ساخت . تاثیر باد بر اجسام جامد پیوسته توجه او را به خود می خواند و بسیاری از نشریات وی این علاقه را به دقت نشان می دهند .

پل های هلالی :

گوستاوایفل استاد ساختن برج های زیبا از آهن – ستون های هرمی شکل  و هلالی های پل های نامفصل های دو لولائی نظیر پل ‹‹ دو رو›› و ‹‹گارابیت›› بود که در عظمت و تعادل بی نظیر بودند .

در رودخانه ‹‹ دورو›› در شمال کشور پرتغال ، جریان شدید و متغیر آب و عمق رودخانه که بین 13 تا  18 متر بود با خاکی سست و نامناسب ، ساختن پایه های پل را در بستر رودخانه غیر ممکن می کرد . ایفل پلی به دهانه 160 متر ساخت که از یک جانب به جانب دیگر رودخانه بی آنکه تکیه گاهی در میان داشته باشد امتداد یافت .

دهانه این پل در زمان خود بزرگترین دهانه ممکن ، البته به استثنای پل های معلق بود . به ایتکار ایفل هلالی این پل بی آنکه از چوب بستی استفاده شود از بالای پایه های آهنی هرمی با طناب هایی آویخته شد و بر جا کار گذاشته شد (77-1876). بعدها در پلی که آمریکائیان بر رودخانه می سی سی پی در سنت لوئیس ساختند از همین نحوه کار استفاده کردند .

دلیرانه ترین پلی که ایفل ساخت پلی است موسوم به ‹‹ گارابیت ›› (84-1880) که طول آن تقریبا نیم کیلومتر است . این پل بر دره ای است که رودخانه تویر از آن می گذرد به ارتفاع 5/122 متر از سطح آب ساخته شد و دهانه سهمی شکل آن 165 متر است. وی برای محاسبه و طرح هلالی این پل که تا سطح زمین ادامه می یابد از متدهای ترسیمی ، جبری و تجربی استفاده کرد .

با ساختمان این پل بود که ایفل و مهندسین وی در نصب و اتصال اجزایی که ابعاد هریک قبلا به دقت معلوم شده بود به استادی رسیدند و همین تجربه در ساختن برج ایفل بکار آمد . مسئله این بود که قطعاتی که قبلا در کارخانه ساخته می شدند در محل برج به دقت یک دهم میلی متر به یکدیگر متصل شوند .

برج ایفل:

گوستاو ایفل در سال 1884 میلادی پیشنهاد احداث یک برج فولادی به ارتفاع بیش از 300 متر را برای نمایشگاه بین المللی(Exposition Universelle) به مناسبت یکصدمین سالگرد انقلاب فرانسه داده بود که این پیشنهاد با مخالفت های زیادی روبرو شد.

.درآغاز کار تمام مردم وروزنامه نگاران وی را مسخره وانتقاد می کردند که به کار مسخره ای دست زده ایفل به کار خود ادامه داد ودر ماه مارس سال1889برج ایفل خاتمه یافت

در این زمان،نه تنها آکادمی هنر ومعماری فرانسه بلکه بسیاری هنرمندان، نویسندگان ،نقاشان، مجسمه سازان،اعتراض های وسیعی را علیه این برج آغاز کردند و گروهی از هنرمندان به ” آلفاند ” متصدی  نمایشگاه نامه ای نوشتند.

متن نامه به شرح زیر است:

))آقا وهموطن عزیز:  ما نویسندگان ،نقاشان، مجسمه سازان، معماران و دوستداران بی فرار زیبایی پاریس که تا به امروز دست نخورده باقی مانده است،به نام خواست و سلیقه ملت فرانسه با تمام قدرت ،برعلیه ساختمان   هیولای بی مصرف برج بابل،در قلب پایتخت کشورمان اعتراض میکنیم.مردم از هم اکنون نسبت به آن کینه می  ورزند وبا الهام از ذوق سلیم خود آن را” برج بابل  “نامیده اند.

اما آیا شهر پاریس این غرایب و زشتی ها را که زاییده هدف های کاسبکارانه تولیدات ماشینی )ویک مقاطعه (است به خود خواهد پذیرفت؟ واجازه خواهد داد که آن را به صورت غیر قابل جبران زشت کند؟

برج ایفل که حتی آمریکای تاجر نیز خواستار آن نیست ،بدون شک آبروی پاریس را خواهد برد.برای درک مطلب،برج سر به فلک کشیده ای را تصور کنید که همون دودکش غول پیکر و دود زده یک کارخانه،شهر پاریس را تجت تسلط  خود درآورده است . و وجود آن همه بناهای تاریخی را بی مقدار ساخته و معماری ما را آنچنان پست و کوچک کرده است که  در این کابوس خیره کننده مجو و نا پایدار شده اند. و ما سال های درازی ناظر سلیه نفرت انگیز این ستون آهنین منفور خواهیم بود که مانند لکه جوهری  مرتباً بزرگتر تر می شود.

اکنون آقا و هموطن عزیز، شما که پاریس را دوست دارید و آن را زیبا تر کرده اید،بر شماست که افتخار دفاع ازآن را یکبار دیگر به گردن بگیرید.و اگر فریاد هشدار ما بی اثر بماند، اگر دلایل ما را نا شنیده بگیرند و اگر پاریس در هتک حرمت از خود نشان دهد  ،شما و ما ، لااقل اعتراض شرافتمندانه خود را به گوش همگان رسانده ایم )  ((.روزنامه لوتامپ فوریه (1887

در میان امضا کنندگان نام های» میونیه« ِ»،گوند«،»گارنیه« ، »ساردو« ، »برنا« ، »کرپه«،»لوکشت دولیز » «سوگی پرو دوم « ،»موپاسا  » « زولا«به چشم میخورد.

با وجود تمام واکنش‌های مثبت و منفی، ساخت برج ایفل آغاز می‌شود و ساختش با همکاری300 استادکار فلزات وکارگردر طی 2 سال و 2 ماه و5 روز  1887 تا 1889 به طول می‌انجامد و در نمایشگاه جهانی سال 1889 حضور می‌یابد.

مهندس ایفل شخصا پرچم کشور فرانسه را برفراز برج به اهتزاز در آورد برج ایفل طوری ساخته شده که هنوز هم از محکمترین ساختمانهای آهنی جهان به شمار می رود ایفل با این کار خود انقلابی بزرگ در آرشیتکت جهان به وجود آورد.  شاید اگر مسؤلان نمایشگاه 1889 پاریس در مقابل معترضان تسلیم می شدند،شاید امروز پاریس دیگر عروس شهرهای جهان نبود.