روش تحقیق بررسی کودکان استثنایی (کم توان ذهنی)

چکیده

آنچه که ذهن نگارنده را به خود مشغول و موضوع بحث موجود گردیده یک پدیده ی اجتماعی و انسانی است که باید به آن توجه مذبول داشت. موضوعی که باعث شد که برای توجه به انسان و توانایی های او به کنکاش و جستجو بپردازم. این که چه چیزی باعث می شود انسانی دارای توانایی های می باشد و دیگری فاقد آن توانایی ها و این که چگونه بتوانیم با ناتوانایی های آن کنار بیاییم و به آن کمک کنیم تا بتواند با توانایی های اندکی که دارد با محیط اطراف ارتباط برقرار کند و بتواند زندگی روزمره خود را بگذراند و موضوع تحقیق و پژوهش کودکان عقب مانده ذهنی است که افکار مرا بر آن داشت که درجه و توانایی های این کودکان را شناسایی و با دنیای آنها بیشتر آشنا شوم. دیدگاههای متفاوتی مطرح شد که در صفحه های آتی با آن رو به رو خواهیم شد. در ابتدا با تاریخچه ی کودکان استثنایی و دسته بندی آن و سپس در مورد کودکان کم توان ذهنی و گروه بندی های مطرح شده است . در جایی دیگر علل به وجود آمدن کودکان کم توان ذهنی از جمله علل ژنتیکی و پدیده های قبل و بعد از تولد را مطرح کرده ایم. و در پایان نتیجه گیری آن را عنوان خواهیم کرد. امیدواریم که روزی رسد که انسانها دیدی وسیع و درست نسبت به کودکان کم ذهنی داشته باشند و برخوردی صحیح و فاقد ترحم به آنها داشته باشند.

مقدمه

انسان به عنوان اشرف مخلوقات ایزد منان، خلق شده تا از فرصت های به دست آمده کمال استفاده را ببرد و به کمال واقعی که همان قرب خداست، دست یابد. یکی از ویژگی های مهم انسان، قوای ذهنی رشد یافته و عقل و هوشی است که در وجود او به عنوان یک موهبت الهی به ودیعه نهاده شده و همین ویژگی او را از سایر موجودات متمایز ساخته و به دلیل دارا بودن این نعمت ، خداوند او را اشرف مخلوقات و مسجود فرشتگان و خلیفه خود بر روی زمین قرار داده است. اما به دلایل متعددی، معدودی از افراد انسانی از داشتن چنین توانایی و ظرفیتی یا محروم بوده یا از حد طبیعی متناسب با سن خود پایین تر می باشند، این محرومیت یا کمبود و نقصان آنان را از سایر افراد متمایز ساخته و برای آنان نیازها و محدودیت ها و ناتوانایی ها را تحمیل می نماید که این افراد با توجه به ویژگی ها و خصوصیات خاصی که دارند در گروه افراد استثنایی قرار می گیرند. البته باید توجه نمود که واژه استثنایی به طور اعم و به معنای دقیق علمی خود نمی تواند فقط به گروههای خاصی از افراد جامعه اطلاق شود، چرا که در حقیقت همه افراد از نظر خصوصیات مختلف جسمانی، ذهنی، روانی و عاطفی و اجتماعی و غیره یکسان نبوده و نسبت به همدیگر دارای تفاوت های خاصی می باشند. لذا بدین ترتیب هر فرد نسبت به افراد دیگر استثنایی می باشد. آنچه غالباً «کودک استثنایی» می گوئیم بدین معناست که کودک از نظر هوشی و جسمی و روانی و اجتماعی به میزان قابل توجهی نسبت به دیگر همسالان خود متفاوت می باشد که ناگزیر، نیازمند به توجه خاص و آموزش و خدمات فوق العاده ای می باشد. استثنایی بودن مشکلی است که نه فقط برای افراد استثنایی، بلکه مشکلی است که زندگی همه را تحت تأثیر قرار میدهد.

وقتی کودک بر اثر برچسب منفی که به او زده شده و باعث جدا شدن از دیگر کودکان می شود، وقتی کودکی در اثر معلولیتی که دچار آن است در برخورد با نیازهای اجتماعی و همچنان به کمک دیگران نیازمند باشد، در تمام این موارد سایر افراد جامعه تحت تاثیر قرار می گیرند چه از جهت اقتصادی و چه از لحاظ عاطفی .

بنابراین باید گفت که افراد استثنایی قبل از هر چیز یک انسانند، اما با یک سری کمبودها و ناتوانیها. که وظیفه تک تک افراد جامعه است که در جهت خدمت به این قشر، عزم خود را جزم کرده و در راه رسانیدن آنان به حداکثر توانمندیهایشان تلاش نموده و خدمت به این قشر عزیز جامعه را برای خود سعادت و نیکبختی قلمداد نمایند.

یکی از گروههای که در تقسیم بندیهای مختلف که از طرف محققین و صاحب نظران در مورد افراد استثنایی شده است و دارای جایگاه خاص و ویژه ای می باشد، گروه «عقب مانده ذهنی» و کسانی که از نظر عملکرد هوشی پایین تر از حد متوسط عمل می کنند، می باشند.

عقب ماندگان ذهنی را می توان از یک طرف به عنوان یک مشکل تربیتی، روانی و پزشکی مورد بررسی قرار داد و از طرف دیگر به عنوان یک مشکل اجتماعی به حساب آورد. مشکل اجتماعی بودن آن، این حقیقت را آشکار می سازد که در طول تاریخ عقاید و نظریات مردم نسبت به کسانی که عقب افتادگی روانی، ذهنی داشته اند، منعکس کننده نظریات اجتماعی آن زمان بوده و فرهنگ خاص آن ملت در شکل گیری آن عقاید و نظریات تاثیری شگرف داشته است و چگونگی برخورد با این گروه متأثر از شرایط اجتماعی و سطح فرهنگ و تمدن هر جامعه بوده و این رابطه متقابل تا به آن حد ملموس و دقیق است که به باور برخی از محققان می تواند آئینه تمام نمای فرهنگ و تمدن یک جامعه باشد. (هاشمی)

عقب ماندگی ذهنی همانطوری که یک مشکل اجتماعی به حساب می آید شاید قبل از هر چیز یک مشکل و معضل خانوادگی باشد که خانواده را با مشکلات روانی، اجتماعی و اقتصادی، عاطفی و غیره مواجه می سازد.

اهمیت و ضرورت پژوهش :

چون علل ایجاد کننده عقب ماندگی ذهنی خصوصاً عوامل مربوط به هنگام تولد و بعد از تولد قابل پیشگیری می باشد می توان با شناخت اولیه از بروز تعدادی از این عقب ماندگیها جلوگیری نمود.

شناخت کودکان عقب مانده ذهنی و سطح هوشی و طبقه بندی آن قابل توجه است. اینکه این کودکان دارای مهارتهایی هستند و می توانند در اجتماعی پذیرفته شوند در آن شکی نیست.

شناخت عوامل مهم ایجاد کننده عقب ماندگی ذهنی و آموزش آن به خانواده ها به عنوان آموزش های پیش از ازدواج یا آموزش های پیش از بارداری و دوران بارداری درصد قابل توجهی از تولد کودکان عقب مانده ذهنی را کاهش خواهد داد.

عقب مانده ذهنی بار اقتصادی زیادی را به دوش جامعه و وزارت آموزش و پرورش و خانواده ها می نهد که این شامل هزینه های آموزش، هزینه های تأمین وسایل حمایتی مورد نیاز (عینک، سمعک، عصا و ... ) هزینه مشاوره و درمانهای روان پزشکی و ... می باشد. که اگر این بودجه برای کودک عادی در زمینه های تحصیلی، فرهنگی، ورزش و ... صرف شود بازده بسیار بالاتری خواهد داشت، که با انجام این تحقیق و یافتن بارزترین علل عقب ماندگی ذهنی می توانیم با شناخت عوامل و ارائه پیشنهادها و راهکارها جهت کاهش این پدیده و عوارض نامطلوب آن برای افراد و جامعه قدمی هر چند کوچک برداریم .

سابقه و پیشینه ی این تحقیق در ایران :

در ایران تحقیقات زیادی در مورد کودکان استثنائی و علل عقب ماندگیها صورت پذیرفته است در زیر چکیده تحقیقات انجام شده بیان می شود.

1- در سال 1373 تحقیقی توسط آقای عبدا... آژیر در استان خوزستان صورت پذیرفته است. موضوع تحقیق بررسی عوامل موثر بر عقب ماندگی ذهنی در کودکان استثنایی استان خوزستان می باشد. جامعه ی آماری عبارتست از کودکان و نوجوانان عقب مانده ذهنی زیر پوشش اداره ی آموزش و پرورش استثنائی و سازمان بهزیستی استان خوزستان .

نتایج تحقیق حاکی از آن است که درصد بالای فراوانی مربوط به فقر فرهنگی – اجتماعی- اقتصادی و عدم آگاهی والدین نسبت به دوران بارداری و زمان تولد و ایام کودکی اینگونه کودکان می باشد. همچنین رواج ازدواجهای فامیلی مزید بر علت بوده است.

2- در سال 1374 تحقیقی تحت عنوان بررسی تأثیر ازدواجهای فاصلی بر ایجاد عقب ماندگی ذهنی دانش آموزان دختر و پسر آموزش پذیر (6 تا 17) ساله مدارس استثنایی شهرستان تهران توسط آقای کریم سواری در دانشگاه روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تربیت معلم تهران صورت پذیرفته است.

نتیجه تحقیق این است که از لحاظ آماری هیچ تفاوت معناداری میان ازدواج های فامیلی و غیر فامیلی در ایجاد عقب ماندگی ذهنی وجود ندارد.

3- در سال 1372 تحقیقی تحت عنوان بررسی میزان شیوع و علل عقب ماندگی ذهنی خفیف دانش آموزان پایه اول دبستانهای شهر کرد توسط آقای مجید جلالی در دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی صورت پذیرفته است .

نتیجه ی گرفته شده از لحاظ آماری نشان داده که متغییرهای سطح تحصیلات والدین، ترتیب تولد کودک، سطح درآمد خانواده، بعد یا اندازه ی خانواده، ... در سطح اطمینان 99/9 درصد با عقب ماندگی ذهنی خفیف ارتباط دارند. بین متغییرهای جنسیت و سن والدین، قرابت یا خویشاوندی والدین با عقب ماندگی ذهنی خفیف همبستگی و ارتباط دیده نشده. (پایان نامه، حمیدرضا بحرینی)

تاریخچه ی کودکان استثنایی :

علاقمندی به ارضای نیازهای کودکان استثنایی در اوایل سال 1800 آغاز شد. و هدف آن این بود تا کودکان «کودن» و «دیوانه» را مورد آموزش و حمایت قرار دهند. پزشکان اروپایی مانند : ایتارد – پینل و سگن مونتسوری کوششهایی منظم و سیستماتیک جهت معالجه و آموزش کودکان استثنایی به عمل آوردند. قسمت اعظم پیشرفت هایی که در تاریخ آموزش های ویژه به عمل آمده است و کوششهای مشترک متخصصان حرفه ای و والدین است. مثلاً انجمن کودکان استثنایی (CEC) یکی از انجمن های موثری است که با شعباتی که دارد کارهای زیادی در این زمینه انجام داده است. از جمله این کارها می توان به این موارد اشاره کرد. مطالعه و تحقیق درباره ی معلولیت های ویژه، مطالعه ی درباره ی مدیریت، سرپرستی و اجرای برنامه های آموزش های ویژه، مسئولیت تربیت معلمان و گزینش دانش آموزان و غیره.

سازمان دیگری به نام سازمان شهروندان عقب مانده (ARC) وظیفه دارد که اطلاعات لازم را درباره ی معلولیت های مختلف برای والدین، اولیای مدارس و عموم مردم فراهم آورده و همچنین خدمات لازم را در اختیار کودکان قرار دهد. قانون دیگری که وضع گردید، قانون 142-94 PL که برنامه آموزشی را برای همه ی کودکان استثنایی لازم تشخیص داده است چنین تشریح می کند : «برای این که مدارس بتوانند از کمک های مالی دولت برخوردار شوند باید آموزش های لازم را برای همه کودکان استثنایی به طور مناسب و رایگان فراهم نمایند.» (هالاهان و کافمن، 1372).

تعریف کودکان استثنایی :

کودکان استثنایی، افرادی هستند که برای شکوفا ساختن استعدادهای بالقوه و انسانی شان به آموزش های ویژه و خدمات مربوط به آن دارند. منظور از آموزشهای ویژه یعنی طرح برنامه ای که بتواند نیازهای بی همتایی کودکان استثنایی را برآورده سازد. خدمات آموزشهای ویژه فراوان برای کودکانی که به نوعی با افراد عادی تفاوت دارند هم اکنون در اختیار است. (هالاهان و کافمن 1372).

دانش آموزی که از نظر جسمی یا خصوصیات رفتاری و ذهنی با اکثر دانش آموزان همکلاس خود تفاوت فاحش دارد و آموزش ویژه برای اوضا بستر از آموزش معمولی باشد. در اینجا منظور از مناسبتر بودن آموزش نسبت به آموزش عادی این است که از طریق آزمایش و بررسی مشخص شود که این آموزش از لحاظ تطبیق و سازش همه جانبه ی دانش آموز با محیط و همچنین پیشرفت تحصیلی او، برتر است. با توجه به تعریف دانش آموز فقط برای مدتی از دوران مدرسه که شرایط بالا را دارد استثنایی خوانده می شود. (عزت ا... نادری و سیف نراقی، 1380).

آموزش و پرورش کودکان استثنایی باید جرئی از آموزش و پرورش برای همه کودکان باشد. همانند دیگر کودکان، این کودکان نیز باید قسمت اصلی و اساسی از طرح کلی نظام آموزشی باشند. خارج کردن دانش آموزان استثنایی به طور مطلق از برنامه ی عادی و معمولی آموزش و پرورش، بدین معنی است که ما آنان را از آشنایی و تماس با همسالان و مربیان عادی خود دور کرده و تاکید در جدا کردن و دور نگاهداشتن آنان از روال طبیعی داریم . (عزت ا... نادری و سیف نراقی، 1380).

گروهبندی دانش آموزان استثنایی :

محققان مختلف، در زمینه ی دانش آموزان استثنایی، تقسیم بندی های گوناگونی را پیشنهاد کرده اند، ولی در این قسمت فقط تقسیم بندی کلی را که کرک از انواع این دانش آموزان به عل آورده است، ارائه می گردد.