مقدمه
ما ملتی هستیم که روی فرش می نشینیم. میز و صندلی به صورتی که امروز هست، در فرهنگ قدیم ما وجود نداشته، اما چوب در فرهنگ ما بوده. ممکن است که ما روی زمین بنشینیم، اما میزی جلوی ما بوده که روی آن کارهای نوشتن را انجام می داده ایم. درها سرجایشان بوده اند که آنها را با خاتم درست می کرده ایم . هنر های تزئینی چوب در ایران مثل منبت، معرق و خاتم وجود داشته. بعدها این هنرها در مبلمان به کار رفت . در وسایل آشپزخانه و غذاخوری استفاده شد. صنعت بهره‌برداری از چوب با هدف تولید فرآورده‌های مورد نیاز بشر، در مقاطع مختلف تاریخ با پیشرفت‌ها و جهش‌های علمی و تکنولوژیک انسان هماهنگ و همراه شد و وضعیتی راپدیدآورد بطوری که‌ارزش تولیدات انواع مبلمان چوبی جهان به ارقام میلیاردی رسیده است . واقعیت امروزاین است که صنعت تولیدمبلمان ومصنوعات چوبی که تا اواسط قرن بیستم به عنوان یکی از اصناف تولیدی هرکشور، صرفا منطبق با فرهنگ و نیازبومی آن کشور به تولید محصولات مورد نیازمردم می‌پرداخت، رفته رفته به یکی ازمهمترین شاخه‌های صنعتی مولد اشتغال و ثروت در درون کشورهای در حال توسعه و نیز یکی از شاخه‌های مهم تجارت بین‌الملل بدل گشت .
وضعیت صنعت چوب ومبلمان در ایران
نگاهی به‌تاریخ کهن ایران حاکی از آن است که‌صنایع چوب، ریشه در تاریخ چند هزار ساله این کشور دارد. گذری برخط سیر صنعت چوب و مبلمان ایران در50 سال گذشته نشان میدهد این صنعت که تا اواسط دهه 40 خورشیدی به صورت سنتی دنبال می‌شد به تدریج تحت تاثیر جهش‌های علمی و تکنولوژیک بهره‌برداری از چوب و تولید مبلمان در جهان، حرکت رو به رشدی را آغاز کرد و کمتر از یک دهه ظهور و بروز جدیدی را در عرصه صنعت و اقتصاد ایران به نمایش گذاشت.
با آغاز دهه 70 رشد و نمو مجدد اقتصاد ایران آغاز و پس از بازسازی زیرساخت‌های اقتصاد کشور در این دهه، رفته رفته شرایط رشد و توسعه مجدد صنعت چوب و مبلمان در ایران فراهم گردید. اکنون ما درآستانه‌تکمیل این رشد و نمو دوباره در صورت همت، درصدد به بلوغ رساندن صنعت مبلمان ایران هستیم.
صنایع چوب از جمله صنایعی است که از گستردگی زیادی بصورت صنف و صنعت در سطح کشور برخوردار است و دارای امکانات بالفعل و بالقوه فراوانی می باشد ، گستردگی آن از منابع طبیعی و جنگل داری شروع شده و از کارخانجات بزرگی نظیر تخته خرده چوب ، تخته فیبر ، تخته لایه و روکش امتداد داشته و در نهایت به صنایع چوب و مبلمان ختم می شود ، این طیف وسیع به همراه نیاز روزافزون به محصولات آنها نشانگر اهمیت بالای این صنعت است
مبلمان عمدتاً توسط واحدهای صنفی و به تعداد بسیار کمتری توسط واحدهای صنعتی تولید میگردد. مهمترین تفاوتهای این دو بخش تولیدی یکی تولید انبوه در واحدهای صنعتی است و دیگری وجود ابعاد هنری در تولیدات صنفی است طبعاً مشکلات و مسائل این دو بخش نیز متفاوت است .
علیرغم وجود پتانسیل های زیادی که در زمینه صادرات مبلمان و مصنوعات چوبی وجود دارد در سالهای گذشته به دلیل صادرات محصولات نامرغوب و عدم رعایت استانداردهای لازم دراین خصوص بسیاری از بازارهای مناسب از دسترس خارج شده و حتی در مواردی منجر به از بین رفتن اعتماد مصرف کنندگان مبلمان ایرانی در برخی از بازارهای جهانی شده است .
تاریخچه مصرف چوب
شواهد و قرائن نشان میدهد که انسانهای اولیه از زمانی که در غارها می زیسته اند از چوب به واسطه شکل متناسب و طبیعی آن برای شکار حیوانات و غیره استفاده می نموده اند . اشیاء موجود در موزه طبیعی لندن نشان میدهد که بشر از حدود ده هزار سال قبل با نیزه چوبی به شکار می پرداخته و به وسیله تنه درختان از رودها و رودخانه ها عبور می کرده است . حدود پنج هزار سال قبل در اروپای شمالی ، استفاده از قایق ها و سورتمه های چوبی متداول بوده است . در کاوش های باستان شناسی در کنار دریاچه سوئیس و برخی نقاط دیگر که در گذشته در آب قرار داشتند پایه های چوبی خانه های شناور مربوط به دوران پارینه سنگی ، نوسنگی و عصر آهن بدست آمده که نشانه قدمت استفاده از چوب در ساختمان و وسایل کار است.
مصرف چوب در ایران تاریخ مدونی نداشته ولی طبق مطالعاتی که پژوهشگران و کاوشگران انجام داده اند مردمان بومی ایران قبل از مهاجرت آریایی ها از حدود 4200 سال قبل از میلاد مسیح (ع) چوب را برای خانه سازی مصرف می نمودند. البته استفاده از چوب در تهیه وسایل کشاورزی نیز رونق داشته است در سنگ نوشته هایی که از تخت جمشید بدست آمده استفاده از چوب سدر در پوشش و تزئینات کاخها مشخص شده است . اهمیت چوب در ایران قدیم به پایه ای بوده که احترام به درختان جنگلی از دستورات اصلی کیش زرتشت به شمار می رفته است. استفاده از چوب برای قایق سازی و کشتی سازی نیز در دوران هخامنشی بسیار جالب توجه بوده است ، پس از گسترش دین اسلام صنایع و هنرهای چوبی در ایران تحت تاثیر رهنمودهای دینی قرار گرفته است ، بر همین اساس آثار هنرهای چوبی زیادی میتوان در مساجد و اماکن مقدسه نظیر درب ، منبر، کنده کاری ها و شبکه‌بندی ها یافت.
صنایع مبلمان قدیمی ترین بخش صنایع چوب جهان شمرده می شود زیرا بشر از دیر زمانی بصورت نیمکت از آن استفاده می کرده است ، در ایران این صنعت از قدمت زیادی برخوردار نیست چون در گذشته در اغلب نقاط ایران نشستن بر روی قالیهای زیبا و نفیس مرسوم بوده است و حتی تا اواخر دوره قاجار فقط در منازل معدودی از افراد سرشناس مبلهای مخصوص پارچه ای به سبک دربار فرانسه وجود داشته که اغلب از خارج واردمی شده است ولی پس از آن دوره با تغییر شیوه های زندگی مردم ، صنعت مبل سازی روبه ترقی گذاشته است و اکنون برخی از استادکارهای ایرانی قادر به خلق شاهکارهایی در این زمینه می باشند ، صنعت مبل سازی در حقیقت تلفیق هنر، علم و صنعت است بدین نحو که با بکار بردن ماشین آلات و تجهیزات و خلاقیت و هنر محصولی ساخته می شود که زینت بخش منازل و دفاتر است.
وضعیت تولید مبلمان و مصنوعات چوبی در ایران
بر طبق گزارش مرکز آمار ایران حدود 226 واحد تولید صنعتی مبلمان با اشتغال حدود 10 هزار نفر در کشور وجود دارد . همچنین بر اساس گزارشات اتحادیه دوردگران تعداد 46700 واحد رسمی در زمینه صنایع چوب مشغول فعالیت بوده که تعداد 117 هزار نفر دراین کارگاهها مشغول فعالیت می باشند . توان بالقوه بالای این تعداد واحد تولیدی در جذب نیروی کار ، افزایش تولید و در نهایت توسعه صادرات میتواند محرک بسیار خوبی جهت صنایع وابسته و مرتبط با آن نظیر چوب بری ، نئوپان سازی ، چسب سازی ، تولید تخته فیبر ، روکش و تخته لایه ، یراق آلات سازی ،شیشه ، پارچه‌بافی و رنگ سازی باشد. به عبارت ساده تر توسعه تولید و صادرات مبلمان و مصنوعات چوبی می تواند به عنوان موتور توسعه بخش عظیمی از صنایع کشور عمل نماید . لازم به یادآوری است که بخش مصنوعات چوبی آخرین مرحله کار در صنایع چوب است و پس از این مرحله محصولات به دست مصرف کننده نهایی میرسد به همین خاطر دارای ارزش افزوده بالایی بوده و اهمیت زیادی را در بخش صادرات میتواند داشته باشد . لازم بذکر است که بر اساس مطالعات و مقالات ارائه شده در دومین اجلاس بین المللی جنگل و صنعت ، ارزش افزوده مصنوعات چوبی 30% برآورد شده است و چنانچه بخش صنایع مبلمان نیز به آن اضافه شود ارزش افزوده این مجموعه تولیدات به حدود 70 % خواهد رسید که رقمی قابل توجه است و اگر روند صادرات آن بهبود یابد تاثیر بسزائی در افزایش تولید ناخالص داخلی کشور و درآمد ارزی خواهد داشت.
اگر تولید محصولات چوبی را به دو بخش فرایند های سرمایه بر و کاربر تقسیم نمائیم میتوان چنین استدلال کرد که با توجه به وضعیت کشورهای پیشرفته تر در زمینه ساخت محصولاتی که نیاز به تکنولوژی بالا تر و سرمایه بر دارد این کشورها از مزیت نسبی بیشتری برخوردارند و در مقابل هر چه به سمت محصولات کاربرتر که نیاز به مهارت فردی نیروی انسانی دارد پیش می‌رویم مزیت نسبی سایر کشورها از جمله ایران افزایش می یابد که این مسئله در خصوص محصولات منبت کاری شده که از ارزش افزوده بالاتری نیز برخوردارند قابل تامل تر است.