مسجد پامنار
این بنای مذهبی کهن ترین مسجد شهر سبزوار است که در سمت جنوبی خیابان بیهق این شهر قراردارد . بنای امروزی مسجد با وسعت تقریبی 350 متر مربع مشتمل بر شبستان ستون دار و صحن ضلع جنوبی است که بخش الحاقی به این مسجد محسوب می گردد .
شهرت این بنا به پامنار به سبب وجود مناره ای مجاور ایوان با ارتفاع بیش از بیست متر است . ساقه این مناره آراسته به تزئینات و کتیبه ای در معقلی است که در بخش پایین آن به صورت برجسته دیده می شود . بنا به نوشته متون این مسجد در سال 317 ه . ق به همت امیر ابوالفضل زیاری تجدید بنا گردید و در سال 420 ه . ق نیز توسط خواجه امیرک دبیر برای آن مناره ای ساخته شد . بر اساس مرمت ها و بازسازی ها در قرون مختلف این بنا از قرون اولیه اسلامی تا صفویه و معاصر تخمین زده می شود .
مسجد جامع سبزوار
مسجد جامع سبزوار با مساحتی حدود چهارهزار متر مربع مشتمل بر ایوانهای قبله و شمالی ، صحن ، شبستان و رواق در حاشیه جنوبی خیابان بیهق این شهر واقع است . بنا بر شواهد معماری بخشهایی از این بنا در طول زمان بازسازی و مرمت شده است . در ضلع جنوبی ایوان قبله محراب قرار دارد که بر بالای آن کتیبه ای به تاریخ 1292 ه . ق و بر راس این ایوان دو مناره آجری دیده می شود . در طرفین این قسمت شبستانهایی با طاق ضربی بلند همزمان با بنای ایوان جنوبی ایجاد شده است . در دالان سمت شرقی ایوان شمالی مسجد کتیبه هایی به صورت سنگ نوشته از دوران صفویه با تاریخ های 979 و 1136 ه . ق درباره مراعات سکنه سبزوار و دستوری از شاه طهماسب صفوی ثبت می باشد . از عمده تزئینات مسجد جامع سبزوار کاشی هفت سنگ و کاشیکاری خشتی است . این بنا ویژگیهای معماری سده هشتم هجری را نشان می دهد .
امامزاده یحیی
این بنا در داخل شهر سبزوار ، تقاطع خیابان اسرار و بیهق قرار دارد . این امامزاده دارای یک ایوان ورودی تماماً کاشی کاری
شده است . رنگ کاشی های به کار رفته عبارتند از : فیروزه ای ، سفید ، سبز ، طلایی و لاجوردی .
کاشی کاری های مزبور مزین به کتیبه هایی از آیات قرآن هستند . بر بالای ایوان ورودی دو مناره به فاصله نزدیک به هم دیده می
شود که در بالای آن گلدسته و ماذنه تعبیه شده است .
در پایه مناره ها با خط کوفی بنایی در قاب های مربع شکل کلمات الله ، محمد و علی تکرار شده که خط آن به رنگ سفید و بر
زمینه فیروزه ای اجرا شده است .
در پنجره بزرگی در جلوی ایوان ، در ستاره های ایرانی کلمه های فاطمه ، علی ، محمد ف حسن و حسین تکرار شده اند .
یک نوار کتیبه قرآنی در زیر ماذنه دیده می شود که در زیر آن تزئینات مقرنس کاری اجرا شده که ساقه منار را به ماذنه متصل می
نماید .
گنبد بنا با آجر های فیروزه ای رنگ و نقوش مختلفی به همراه کلمات الله ، علی و ... تزئین شده است . ساقه آن دارای یک نوار
کاشی کاری کتیبه ای به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی می باشد . پس از ایوان ورودی به یک ایوان دیگر می رسیم که رو به حیاط
امامزاده و وضو خانه می باشد .
کل این ایوان کاشی کاری شده و جدید می باشد . ایوان دارای یک در چوبی است که به راهرو منتهی می شود . از این قسمت ،
فضا کاملاً با تزئینات آیینه کاری شده پوشیده شده است . در سمت چپ این راهرو ، اتاقی منتهی به گنبد خانه به چشم می خورد که
دارای فیلپوش ها و طاق نماهایی می باشد . ( از هرکدام چهار عدد )
پلان چهار ضلعی این اتاق ، توسط فیلپوش ها و طاق نماهای مذکور به هشت ضلعی تبدیل شده و گنبد بر روی آن استوار گردیده
است . تزئینات این بخش نیز کاملاً جدید می باشد .
اتاق ضریح در سمت راست راهروی مورد ذکر قرار دارد و کلاً آیینه کاری شده است .
کتیبه نواری شکل کاشی به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی با مضمون آیات قرآنی در زیر بخش ابتدایی آیینه کاری این بخش قرار
دارد .
ضریح امامزاده نیز فلزی و جدید می باشد . این بنا شالوده ایلخانی داشته و به دلیل اهمیت مذهبی آن ، در دوره های مختلف تزئینات
جدیدی به آن اضافه گردیده است که این الحاقات ، تزئینات اصلی بنا را محو نموده اند .
بنای اولیه این امامزاده در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم ساخته شده است . از بنای اصلی و قدیمی مزار ، در حال حاضر
چیزی به جا نمانده است و گویا پس از سال های 1317 و 1318 شمسی به صورت کنونی درآمده است .
این بقعه یکی از زیارتگاه های مذهبی شهر سبزوار محسوب می شود و احتمالاً متعلق به عالم زاهد ، عماد الدین یحیی فرزند
ابومنصور هبه الله متوفی به سال 532 ه . ق می باشد . در نزد عموم مردم این امامزاده به فرزند امام موسی بن جعفر معروف
می باشد . در حالی که هیچ یک از فرزندان امام موسی کاظم دارای نام یحیی نبوده اند .
در ابتدا مقبره امامزاده یحیی بنای ساده و حجره مانند با چهار شاه نشین بوده و بعد ها ایوان و دو مناره و گنبد و حجره های جانبی
بر بنای اصلی مقبره افزوده شده است .
چون در وضع کنونی هیچ گاه تاریخ و کتیبه و سنگ نبشته ای از بنای اولیه این مقبره در محل ، موجود نیست ؛ تاریخ دقیق ایجاد
حرم بر همه نامعلوم می باشد .
این بنا مکرراً مرمت شده و آثار قبلی را ندانسته ضایع ساخته اند و آن چه اکنون در نمای بنا از کاشی و سنگ و آیینه کاری
و ضریح داخل حرم و گچ کاری دیده می شود ، تماماً جدید است