تحقیق وضعیت حقوقی زوجه غایب مفقود ا لاثر در حقوق ایران با مطالعه تطبیقی با فقه اسلامی (فقه عامه و فقه امامیه)

فهرست:

چکیده

مقدمه

بخش اول: حقوقی مالی وغیرمالی زوجه غایب درحقوق ایران وفقه اسلام (عامه-امامیه)

فصل اول : حقوق مالی زوجه غایب در حقوق ایران و فقه اسلام

مبحث اول : نفقه زوجه غایب

گفتار اول : تعریف نفقه

بند اول : معنای لغوی نفقه

بند دوم : معنای اصطلاحی نفقه

الف - نفقه از نظر فقهی (عامه-امامیه)

ب - نفقه از نظر حقوقی

گفتار دوم : ادله وجوب نفقه

بند اول : در قرآن کریم

بند دوم : در سنت اسلام

بند سوم : اجماع فقهای اسلامی

 

گفتار سوم : ویژگیها و میزان نفقه زوجه

بند اول : ویژگیهای نفقه زوجه

الف - تقدم نفقه زوجه بر نفقه اقارب

          1- از دیدگاه فقهای اسلام

          2- از دیدگاه حقوق ایران

ب - تمکن مالی زوجین در ارتباط با نفقه

          1- از نظر حقوق ایران

          2-از نظر فقه اسلام

             2-1-فقه عامه

             2-2-فقه امامیه

ج - حق مطالبه نفقه زمان گذشته توسط زوجه

          1- از نظر حقوق ایران

          2- از نظر فقهای اسلام

             2-1- فقهای عامه

             2-2-فقهای امامیه

د - تقدم نفقه زوجه بر سایر دیون شوهر

          1- از نظر حقوق ایران

          2- از نظر فقه اسلام

ه - تبدیل شدن نفقه گذشته به دین

          1- در حقوق ایران

          2- در فقه اسلام

            2-1- فقه عامه

            2-2- فقه امامیه

بند دوم : میزان نفقه زوجه

الف - دیدگاه فقهای اسلام

          1- فقهای امامیه

          2- فقهای عامه

ب - دیدگاه قانونی

گفتار چهارم : بررسی فقهی و قانونی نفقه

بند اول : در صورت بقاء رابطه زوجیت

       الف- از نظر فقهای امامیه

       ب- از نظر فقهای عامه

       ج- در حقوق ایران

 

بند دوم : در صورت انحلال نکاح

الف – نفقه زوجه در عده طلاق رجعی

          1- در حقوق ایران

          2- از نظر فقهای امامیه

          3- از نظر فقهای عامه

ب – نفقه زوجه در طلاق بائن و فسخ نکاح

          1- در حقوق ایران

          2- از نظر فقهای امامیه

          3- از نظز فقهای عامه

ج – نفقه زوجه در عده وفات

          1- دیدگاه فقهای امامیه

          2- در قانون مدنی ایران

          3- دیدگاه فقهای عامه

مبحث دوم : مهریه زوجه غایب

گفتار اول : تعریف مهریه

بند اول : معنای لغوی مهریه

 

بند دوم : معنای اصطلاحی مهریه

الف – از نظر فقهی (عامه-امامیه)

ب – از نظر حقوقی

گفتار دوم : ادله وجوب مهر

بند اول : در قرآن

بند دوم : در سنت اسلام

بند سوم : اجماع فقهای اسلامی

بند چهارم : دلیل عقل

گفتار سوم : مالکیت زن بر مهریه و ضمانت اجرای آن

بند اول : مالکیت زن بر مهریه

          الف- از نظر حقوقی

          ب- از نظر فقهای اسلام

              1- فقهای امامیه

              2- فقهای عامه

بند دوم : ضمانت اجرای آن

          الف- از نظر حقوقی

          ب- از نظر فقهای اسلام

گفتار چهارم : مهریه زوجه قبل و بعد از انحلال نکاح

بند اول : مهریه زوجه غایب قبل از طلاق

          الف- از نظر حقوقی

          ب- از نظر فقهی

بند دوم : مهریه زوجه غایب بعد از طلاق

          الف- از نظر حقوقی

          ب- از نظر فقهی

بند سوم : مهریه زوجه غایب در صورت صدور حکم موت    فرضی غایب

             الف- از نظر حقوقی

             ب- از نظر فقهی

مبحث سوم : میراث زوجه غایب و شرایط مربوط به آن

گفتار اول : تعریف ارث

بند اول : معنای لغوی ارث

بند دوم : معنای اصطلاحی ارث

الف – از نظر حقوقی

ب – از نظر فقهی (عامه-امامیه)

گفتار دوم : شرایط تحقق ارث زوجه غایب

بند اول : فوت غایب (حقیقی یا فرضی)

بند دوم : وجود علقه زوجیت

          الف- از نظر حقوقی

          ب- از نظر فقهی

بند سوم : بقاء زوجیت در زمان فوت

بند چهارم : دائمی بودن نکاح

الف – در فقه اسلامی

      1- فقه عامه    

      2- فقه امامیه

      2-1-وجود توارث به طور مطلق

      2-2-وجود توارث در صورت انتفاء شرط عدم

             وراثت                          

      2-3- وجود توارث با قراردادن شرط

      2-4- عدم توارث به طور مطلق

ب- در حقوق ایران

 

بند پنجم : ممنوع نبودن از ارث

الف – کفر

      1- از نظر فقه امامیه

      2- از نظر حقوق ایران

      3- از نظر فقه عامه

ب – قتل

       1- از نظر فقه امامیه

       2- از نظر حقوق ایران

       3- از نظر فقه عامه   

گفتار سوم : اموال و حقوق موضوع ارث

بند اول : اموال موضوع ارث

الف – از نظر فقهی

ب – از نظر حقوقی

      1- اموال منقول

      2-قیمت ابنیه و اشجار

 

 

           بند دوم : حقوق موضوع ارث

        الف – حق شفعه

           1- از نظر حقوقی

           2- از نظر فقهی

       ب – ارث زوجه از حق خیار

           1- از نظر حقوقی

           2- از نظر فقهی

گفتار چهارم : اثر بازگشت غایب نسبت به ارث زوجه

          گفتار پنجم : اجرت المثل ایام زوجیت زوجه

                     بند اول:در حقوق ایران

                     بند دوم:در فقه اسلام

بخش دوم : تکالیف زوجه غایب مفقودالاثر در حقوق ایران و فقه اسلام
                (فقه عامه-فقه امامیه)

فصل اول : حضانت

مبحث اول : در حقوق ایران

مبحث دوم : در فقه اسلام

گفتار اول : از نظر فقهای امامیه

گفتار دوم : از نظر فقهای عامه

فصل دوم : عده زوجه غایب

مبحث اول : در فقه اسلامی

         گفتاراول : فقه امامیه

          گفتار دوم : فقه عامه

مبحث دوم : در حقوق ایران

بخش دوم : حق غیرمالی زوجه غایب مفقودالاثر در حقوق ایران و فقه اسلام        (حق انحلال نکاح)

مبحث اول : طلاق زوجه غایب در اسلام و حقوق ایران

گفتار اول : در فقه امامیه

گفتار دوم : در فقه عامه

          گفتار سوم: در حقوق ایران

بند اول : طلاق زوجه به علت غیبت شوهر

       الف- مقررات شکلی و تشریفات طلاق زوجه غایب

       ب- اثر عدم رعایت مقررات و تشریفات مربوط به طلاق       زوجه غایب

        ج- ابتداء مدت چهار سال انتظار برای صدورحکم طلاق

         د- نمونه ای از آراء محاکم در خصوص طلاق زوجه به                     علت غیبت شوهر

بند دوم: طلاق زوجه غایب به علت عسر و حرج ناشی از غیبت

       الف- مبنای فقهی قاعده

        ب- معیار تمییز عسر و حرج برای زوجه غایب

   1- عسر و حرج به دلیل عدم امکان انفاق

     1-1- در فقه امامیه

     1-2- در فقه عامه

     1-3- در حقوق ایران

1-3-1- استنکاف شوهر از پرداخت نفقه زن                 حداقل به مدت شش ماه

     1-3-2- عسر و حرج به دلیل عدم امکان انجام                          وظایف خاص زناشویی

         ج- نمونه ای از آرای محاکم در خصوص عسر و حرج           زوجه ناشی از غیبت زوج

         بند سوم : طلاق زوجه غایب با استفاده از شرط وکالت در طلاق

الف - فقه امامیه

 فقه عامه

       ج- در حقوق ایران

        مبحث دوم : راههای دیگر انحلال نکاح برای زوجه غایب

         گفتار اول : حق فسخ نکاح زوجه غایب

        بند اول : در فقه اسلامی

        بند دوم : در حقوق ایران

               الف- موجبات فسخ نکاح

         گفتار دوم:تأثیر صدور حکم موت فرضی بر رابطه نکاح(از نظر فقهی و                                 حقوقی)

        بند اول : نظریه سرایت حکم موت فرضی بر رابطه نکاح و                      انحلال آن

         بند دوم : نظریه عدم سرایت حکم موت فرضی بر رابطه زوجیت

 

    - نتیجه گیری

    - رویه قضایی و قوانین مرتبط

    - منابع و مواخذ      

 

منبع:

الف- کتب( به فارسی )

اباذری فومشی، منصور، نحوه عملی رسیدگی به دعاوی خانوادگی در محاکم و دادسرا ،چاپ سوم، انتشارات خرسندی، سال 1387.

امامی، حسن، حقوق مدنی ، جلد چهارم، تهران کتابفروشی اسلامی، چاپ ششم، سال 1370. 

امامی ، حسن، حقوق مدنی،  جلد پنجم، تهران کتابفروشی اسلامی، چاپ پنجم

اباذری فومنی، منصور ، 1377، انحلال نکاح دائم از نظر قانون مدنی ایران، نشر خیام، چاپ اول ، سال 1377.

بهنود، یوسف، 1369، احوال شخصیه از دیدگاه قوانین، انتشارات انزلی، چاپ اول ، 1369.

باباخانی، زرین، 1377، مهریه حقوق خاصه زوجه، نشر رامین، چاپ اول ، سال 1377.

حائری، شیخ محمد باقر، ازدواج و طلاق در اسلام و سایر ادیان، نشر حائری، سال 1364.

خامنه ای ، سید محمد، 1370، حقوق زن (مقایسه حقوق بشری و مدنی زن در اسلام و اعلامیه حقوق بشر)، انتشارات تک بهار، سال 1370. 

دیانی، عبدالرسول، حقوق خانواده (ازدواج و انحلال آن) ، نشر امور دانش، ‌چاپ اول، سال 1379. 

دانای علمی ، منیژه، موجبات طلاق در حقوق ایران و اقلیتهای مذهبی،‌چاپ نوظهور،  چاپ اول، سال 1374.

ساوجی، مریم، حقوق زن در اسلام و خانواده ، انتشارات مجرد، چاپ اول، سال1371.

شهیدی، مهدی، ‌ ارث، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، چاپ اول، سال1374.

شایگان، علی، حقوق مدنی، انتشارات طه، چاپ اول، سال 1375.

شیخ اسلامی، اسعد،  ازدواج،‌ پایان آن در مذاهب چهارگانه اهل سنت، مرکز نشر دانشگاهی تهران، چاپ اول، سال 1370.

شریف، علی، نفقه و تمکین در حقوق خانواده، انشارات بشارت، چاپ اول، سال 1376.

شهری، غلامرضا و امیر حسین آبادی ، مجموعه نظرهای مشورتی اداره حقوقی دادگستری جمهوری اسلامی ایران، در مسائل مدنی از سال 1358 به بعد، ناشر روزنامه رسمی چاپ روزنامه رسمی کشور، بی‌تا.  

صفایی،حسین و اسدا... ، امامی ، 1379، حقوق خانواده ، جلد اول ، انتشارات دانشگاه تهران چاپ هفتم، سال 1379.

طاهری، حسین، حقوق مدنی 1 و 2، دفتر نشر اسلامی، چاپ اول، سال 1375.  

عبادی، شیرین، حقوق کودک (نگاهی به مسائل کودکان در ایران) چاپ و صحافی بهمن، چاپ چهارم، سال 1375.  

فرشتیان، حسن، نفقه زوجه در حقوق ایران و مطالعه تطبیقی،مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، سال 1371.  

کاتوزیان، ناصر ،  ارث، نش بهنشر، چاپ اول ، سال 1367.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی خانواده، جلد اول (نکاح و طلاق) ، ناشر شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا، سال 1375.  

لنگرودی، محمدجعفر، ارث، انتشارات گنج دانش،‌چاپ دوم ، سال 1363.

لنگرودی، محمد جعفر، 1376، حقوق خانواده ،‌چاپ احمدی، چاپ دوم، سال 1376.

معین، محمد، فرهنگ فارسی، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ چهارم، سال 1360.

موگویی، علی، قاعده عروحرج و حق زنان در طلاق ، انتشارات اطلاعات، سال 1379.

مکارم شیرازی، ناصر، جمعی از محققین، تفسیر نمونه، ج 3، چاپ 26، سال 1373، دارالکتب الاسلامیه، در 27 مجلد.     

مهرپور، حسین، مباحثی از حقوق زن ، چاپ موسسه (اطلاعات، چاپ اول)، سال 1379.  

مهرپور، حسین، بررسی میراث زوجه در حقوق اسلام و ایران (تحلیل فقهی و حقوق ارث زن از دارایی شوهر) انتشارات اطلاعات ، چاپ اول، سال 1368.  

مطهری، مرتضی ، 1373، نظام  حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، چاپ بیست و یکم، سال 1373.

محقق، محمد باقر، حقوق مدنی زوجین، بنیاد قرآن، کتابخانه دانشگاه امام صادق.

محقق داماد، مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده ، نکاح  و انحلال آن، چاپ و صحافی سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، چاپ چهارم، سال 1372.

نوین، پرویز ، حقوق مدنی ، کتابخانه گنج دانش ، چاپ اول، سال 1378.  

 

به عربی

قرآن کریم.

ابن با بویه قمی (شیخ صدوق)، محمد بن علی بن حسین، معانی الاخبار،‌چاپ سربی.

ابن قدامه، عبدا... بن احمد بن محمود، المغنی، در فقه حنبلی و مقایسه آن با سایر مذاهب،‌ در ده مجلد، قاهره، 1390 به بعد.

انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، کتب النکاح ، چاپ تبریز، سال 1375.

الخطیب، انور، الزواج فی شرع الاسلامی و القوانین البنانیه ، چاپ بیروت، دارالعلم الملائین، الطبقه الاولی، 1960 میلادی.

ابراهیم، انیس، عبدالحلیم، نظام النفقات ، چاپ قاهره، سال 1349.

بدران، ابوالعینین بدران ، الفقه للاحوال الشخصیه،‌ دارالنهضه العربیه ، بی‌تا.

بحرانی، حسن بن علی بن الحسین بن شعبه، نحف العقول ،‌ جلد چهارم، بی تا

جزیری، عبدالرحمن ، الفقه علی المذاهب الاربعه، جلد چهارم، مصر مطبعه دارالامون، 1375 ه .ق.  

حر  عاملی، محمد حسن ، وسایل الشیعه الی حصول مسائل الشریعه ، جلد پنجم، انتشارات دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.  

خروفه، علاء الدین، شرح قانون احوال الشخصیه، عراق، مطبعه المعانی، 1959 میلادی.

خوزی،‌اللبنانی، سعید، اقرب الموارد فی نصیح العربیه و الشواهد، ج2.

خویی،سیدابوالقاسم، ه.ق، منهاح الصالحین ، جلد دوم، نجف مطبعه النعمان، 1379 ه.ق.  

خوانساری، احمد، ه.ق جامع المدارک فی شرح المختصر، النافع، چاپ موسسه اسماعیلیان قم ، 1394 ه . ق.

زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی وادلته، ج 7، دارالفکر، دمشق، 1407 ه . ق.

شیخ طبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسین ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج3، انتشارات معارف اسلامی، در ده مجلد، با تعلیقات حاج سید هاشم رسولی محلاتی.

شیخ طوسی، ابی جعفر بن محمد بن حسن ، الاستبصار،‌جلد سوم، بی تا.  

شیخ طوسی، ابی جعفر بن محمد بن حسن ، التبیان، جلد سوم، چاپ نجف، 1383ه.ق.  

شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج 21، انتشارات مکتبه اسلامیه.

 شیخ طوسی، ابی جعفر بن محمد بن حسن ، الخلاف، چاپ سربی، انتشارات آیت ا... ، سید طاهر کاظمینی بروجردی، قم، در سه مجلد ، بی‌تا.

 شیخ طوسی ، ابی جعفر بن محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد ششم المکتبه المرتضویه، چاپ سوم، 1388 ه . ق.

شهید ثانی، ز، بی تا، الروضه  البهیه،‌ فی شرح لحمه الدمشقیه، چاپ سنگی،‌عبدالرحیم مطبعه الجریره، ج 2، 1291 ه .ق.

شهید ثانی ، زین الدین الجبعی العاملی ، مسالک الافهام ،‌شرح به شرایع محقق، چاپ سنگی، در 3 مجلد.

طباطبایی‌،سید علی ، 1261 ه.ق، ریاض المسائل،شرح بر مختصر نافع محقق، معروف به «شرح کبیر»، بی‌تا ، 1261 ه .ق.

طباطبایی، سید محمد  حسین ، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد چهارم انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1376 ه ق.

طباطبایی یزدی، محمد کاظم ، عروه الوثقی، جلد دوم، انتشارات داوری قم، بی‌تا – همچنین ، ملحقات عروه الوثقی، جز 2 و 3، تهران، 1377، در یک مجلد.

علم الهدی،ابوالقاسم سید مرتضی، الانتصار، چاپ سنگی،‌در یک مجلد، بی‌تا.

علامه حلی، ابومنصور حسن سریربن یوسف بن مطهر حلی، جامع الشرایع، چاپ موسسه سیدالشهداء، 1405 ه .ق .

فخرالمحققین، ح، 1389 ه.ق، ایضاح الفوائد، جلدسوم، موسسه اسماعیلیان،‌ چاپ اول

فخرالمحققین، شیخ ابی طالب محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر حلی، ‌شرح ایضاح الفوائد،‌جلد سوم ،‌ قم، چاپخانه علمی، بی‌تا.

فیروز‌آبادی، مجد الدین ، القاموس المحیط، ج 3، تحقیق مکتبه تحقیق التراث ، فی موسسه الرساله، الطبعه الثالثه،‌بیروت، 1993 میلادی.

کریمی ، حسین، موازین قضایی از دیدگاه امام خمینی، انتشارات شکوری ، قم، جلد اول، سال 1365.

محقق حلی،‌ جعفربن حسن ،‌ شهید ثانی، زین الدین ابن نور الدین الجبعی العاملی، ‌ 1369، ارث (ترجمه دکتر ابوالحسن محمدی) مرکز نشر دانشگاهی تهران ، چاپ اول

معلوف لوییس، المنجد فی اللغه و فی الاعلام،‌انتشارات قدیر، 1381 ه .ق.

 محقق حلی ، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، جلد دوم و سوم ، منشورات الاعلمی، چاپ اول، 1389 ه .ق.

مغنیه، محمد جواد،الزواج و الطلاق چاپ بیروت،1966 میلادی.

 مغنیه، محمد جواد ،الفقه علی المذاب الممنه، انتشارات دارالجواد بیروت،1403ه.ق

محقق قمی، میرزا ابوالقاسم،  بی تا،‌ جامع الشتات،‌ جلد دوم ، تهران ،‌انتشارات شرکت رضوان ، بی‌تا.

موسوی خمینی،روح ا... ، تحریر الوسیله، جلد دوم، ترجمه علی اسلامی‌، چاپ دفتر انتشارات اسلامی، سال 1369  

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، جلد دوم و سوم، منشورات الاعلمی، چاپ اول، 1389 ه .ق.

نجفی، شیخ محمد حسن، 1981 م،‌ جواهر الکلام،‌ دارا احیاء ، التراث العربی (بیروت)، 1981 میلادی.  

 

ب- مجلات

قاسم زاده، مرتضی، 1375، مجله دیدگاههای حقوق، شماره اول، نشریه دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری

ج- قوانین و رویه قضایی :

قانون مدنی در ایران مصوب 1339

قانون امور حسبی مصوب 1319.

قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339.

قانون واگذاری حضانت فرزندان صغیر یا محجور به  مادران آنها مصوب 1364.

قانون حمایت خانواده مصوب 1353.

قانون مجازات اسلامی مصوب 1370.

قانون کار

قانون مالیاتهای مستقیم

قانون تأمین اجتماعی

قانون بیمه اجتماعی

ماده واحده قانون اعتبار گواهی بنیاد شهید انقلاب اسلامی در خصوص صدور حکم موت فرضی غایبان مفقود الاثر انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در محاکم صالح مصوب 1376.

اباذری فومشی، منصور، نحوه علمی رسیدگی به دعاوی خانوادگی در محاکم و دادسراها، چاپ سوم، انتشارات خرسندی،‌سال 1387.

شهری، غلامرضا، امیر حسین آبادی، مجموعه نظرهای مشورتی اداره حقوقی در مسائل مدنی از سال 58 به بعد، روزنامه رسمی.