شیر سنگی، یا به گفتهٔ اهالی منطقهٔ بختیاری «بردشیر»، تندیس‌هایی از جنس سنگ‌اند که در گذشته توسط سنگتراشهای ایل بختیاری در ایران در استان چهارمحال و بختیاری و شمال استان خوزستان به شکل شیر تراشیده می‌شدند و به نشانهٔ شجاعت، دلاوری و ویژگی‌هایی چون هنرمندی در شکار و تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری، بر آرامگاه بزرگان قوم خود قرار می‌دادند.[۱] معمولا اندازه شیرهای سنگی قرار گرفته شده بر روی قبور بستگی به جایگاه متوفی نزد بازماندگانش دارد و ساختار شیرهای سنگی به گونه‌ای است که انتهای دست و پای شیر معمولا بر روی سطحی سنگی گذاشته می‌شود تا برای سر پا ماندن شیر در دل خاک دفن گردد و دستها به شکل حراست به جلو کشیده شده‌اند که البته شیوهٔ تراش شیرهای سنگس نزد قبایل مختلف بختیاری دارای تفاوتهای جزئی با یکدیگر می‌باشند و شمشیر، خنجر یا گرز از جمله نقش‌هایی است که بر روی آنها حک می‌گردد.[۲]
نماد و مفهوم
Ancient Cemetry Izeh1.jpg
شیر در میان بختیاری‌ها نماد شجاعت است. نماد شیر علاوه بر این تندیس‌ها، در قالی و گلیم و گبه‌هایی که بختیاری‌ها می‌بافند نیز دیده می‌شود.[۳]
اصطلاح محلی
در گویش بختیاری به این مجسمه‌ها «برد شیر» می‌گویند. برد شیرها، نماد رشادت، شجاعت، فروتنی و مردانگی است، که همواره از کیاست، فرهنگ و اخلاق خوب انسانی در زاگرس بختیاری، با کمال شجاعت پاسبانی کردند و هدفشان اهتمام نام نیک قوم و تبار خود بوده‌است. هیبت و شکوه این تندیس، یادآور مردانی است که تاریخ پرفراز و نشیب، قومشان را در قالبی اسطوره‌ای با نام خود زینت داده و روی در دل خاک نهفته‌اند. برد شیرها از پهلو، مزین به نقش شمشیر، اسب، تفنگ و تسبیح هستند و بر گرده آنها، مشخصات متوفی نقر می‌شود.
«هنری لایارد»، در کتاب ماجراهای اولیه، آورده:
بختیاری‌ها، تندیس و نقش شیر را به روی قبور خوانین و افراد سرشناس نصب یا نقر می‌کنند، تا خاطره سلحشوری و جنگجویی آنها، برای همیشه زنده بماند.
گسترهٔ وجود
منطقهٔ بختیاری، سرزمین شیرهای سنگی است. این مجسمه‌های شیری، هنوز در قبرستان‌های قدیمی بختیاری دیده می‌شوند.
شهر هفشجان در گذشته یکی از مراکز مهم شیرتراشی بوده‌است و اکنون تعدادی از سنگتراشهای قدیمی در هفشجان در قید حیاتند. شیرهایی که در قبرستان‌های هفشجان باقی مانده‌است، از زیباترین و خوش‌نقش‌ترین شیرهای سنگی محسوب می‌شوند.
قدمت
در هنر ایران، شیر همواره با خورشید، به عنوان نماد ملی ایرانیان محسوب می‌شد، که اشاره به ساکن شدن قدرت در خورشید دارد. این جانور، تقریباً در کلیه تمدن‌های خاور نزدیک، به عنوان سمبل قدرت و شجاعت به کار رفته است. قدیمی‌ترین شیر سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها شیر سنگی یادگار دوران مادهاست.
در تاریخ ساخت این تندیس، اختلاف نظر است. شیر به جهت خصوصیات بی‌مانندش در فرهنگ اقوام مختلف جایگاهی ویژه دارد. معانی سمبلیک شیر در ادبیات ملل گوناگون، بیشتر نماد پیروزی، قدرت، دلاوری، نجابت، نیروی ماورای انسانی و… بوده‌است. بختیاری‌ها با توجه به این مفهوم و معنا، شیر را به عنوان نماد خود پذیرفته‌اند. در نقوش تخت جمشید، جام‌ها، الواح ساسانی و قالی‌های شکارگاهی، همه‌جا شیر در جدال با دلاوران، نقش بسته است. منشأ شیرهای سنگی و بافته‌های منقش به شیر را، می‌توان در همان سنت دیرین و باستانی جست‌وجو کرد، که در فرهنگ قوم بختیاری رسوخ کرده است...
ایوب سطانی در یادداشت شیرسنگی در سایت اندیکا نوشته است: شیر به جهت خصوصیات کم نظیرش ، جایگاهی ویژه در فرهنگ تصویری و شفاهی اقوام متعدد داشته است از نگارکنده های صخره ای ، تندیس های متنوع و سکه های رایج ادوار تاریخی گرفته تا نقش دست آفریده ها و بافته های عشایر و بردشیرهای ( شیر سنگی ) قوم بختیاری ، معانی سمبلیک شیر در ادبیات زندگی ملل بیشتر نماد پیروزی ، قدرت ، دلاوری ، نجابت ، نیروی ماورا انسانی و ... بوده است. (ن.ک پاروقی شماره یک)
اما بختیاری ها با اقتباس از اصل منشاء این فلسفه ، شیر را به عنوان نماد خود پذیرفته و ارایه کرده اند. در نقوش تخت جمشید جام ها و الواح ساسانی و قالی های شکارگاهی همه جا شیر در جدال با دلاوران نقش بسته است حجاری و نقشینه های مزین به شیر نشانه ذوق ، فکر و احساس این قوم به هنر است که بدون پیرایه و در نهایت سادگی و شیوایی متجلی شده است ، و بر طبیعت و اندیشه ی جمعی استوار است.
لذا با تکیه بر همین واقع گری و ساده زیستی با رها کردن این سمبل از قید و بند نمادهای درباری ، سلطنتی و مکتب های مصور توانستند این سمبل پرسطوت و مقتدر را به عنوان نماد خود برگزیند. هنری که به طبیعت وابسته است و سادگی ، وقار و خشونت را در هم می آمیزد. بنابراین منشاء شیرهای سنگی و بافته های منقش به شیر را می توان در همان سنت دیرین و باستانی جستجو کرد که بدین صورت در زمینه های دیگر در فرهنگ این قوم رسوخ کرده و به نحوه اصالت مندی احیا شده است. بردشیرها ، نماد رشادت ، شجاعت و فروتنی مردانی است ، که همواره از کیاست ، فرهنگ اخلاق فاضله انسانی در زاگرس بی پیرایه ی بختیاری با کمال صلابت و شجاعت پاسبانی کردند و هدفشان اهتمام نام نیک قوم و تبار خویش بوده است .
هیبت و شکوه این تندیس یاد آور مردانی است که تاریخ پر فراز و نشیب قومشان را در قالبی اسطوره ای با نام خود زینت داده اند ، و روی در دل خاک سر نهفته اند.
بردشیرها ، از پهلو مزین به نقش شمشیر ، اسب ، تفنگ ، مهر و تسبیح هستند و برگرده آنها مشخصات متوفی نقر می شد. این نقش ها بر پایه خصلت های متوفی بوده و سنگ تراشان با الگوهای ذهنی، پیکره شیر را از سنگ و صخره های زمخت با ابزاری ابتدایی ( کوه بر ) جدا و سپس با بن مایه های طبیعی و ذاتی در قالب نقش و نگار باز می آفریدند.
هنری لایارد ، در کتاب ماجراهای اولیه آورده است: « بختیاری ها مجسمه و نقش شیر را بر روی قبور خوانین و افراد سرشناس نصب یا نقر می کنند تا خاطره سلحشوری و جنگجویی آنها برای همیشه زنده بماند».
بنابر گفته ی بزرگان که به عنوان موزه های شفاهی این قوم ، افسانه ها ، فرهنگ و تاریخ را در سینه های خود دارند در خصوص انتقال تندیس می گویند: